हारसो

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

तिची कविता तिच्या साहित्यीक दायजाचो वाटचिरो. तिच्या कवितांचें ठळकपणान दिसपी खाशेलपण म्हळ्यार तरेकवार प्रतिमा, भावनिक तीव्रताय आनी आत्म्याचो खोलायेन सोद.

अमेरिकन कवी, कादंबरीकार आनी लघुकथा लेखिका सिल्विया प्लाथ (१९३२-१९६३) ही साहित्याच्या मळार एक प्रतिकात्मक व्यक्ती. वेगळो आवाज, मार्मिक विशय आनी दुख्खद जिण हांचे खातीर तिची वळख आसा. मॅसॅच्युसेट्सांतल्या बोस्टन शारांत जल्मल्ल्या प्लाथचें जिवीत आनी वावर खोलायेन एकमेकांवांगडा गुंथिल्ले. तातूंत मानसीक दुयेंसाचो संघर्श, अस्मितायेचो घुस्पागोंदळ,आनी कला अभिव्यक्तीचो अविरत यत्न हांचें पडबिंब दिसता.
भुरगेपणा सावन तिणें शिक्षण आनी बरप हातूंत अपवादात्मक प्रतिभा दाखयली. स्मिथ कॉलेजींत तिणें शिकप घेतलें आनी थंय तिचे कविते खातीर तिका समीक्षकांची तोखणाय मेळ्ळी. पूण बरपावळीचे फाटभुंयेचेर प्लाथ भितरल्या राकेसां कडेन झगडली. मानसीक दुयेंसांचो तिच्या जिविताचेर आनी कलेचेर कितलो खोलायेन परिणाम जाला हाचेर विचार केल्या बगर तिच्या साहित्याचेर भासाभास करप शक्य ना. उदासीनताय, चिंता आनी मानसीक भलायकेच्या प्रस्नां कडेन तिणें केल्लें झूज नेमाळ्यांनी आनी आत्मचरित्रात्मक ग्रंथांनी बरे तरेन दस्तावेजीत केलां.
‘द बॅल जार’ ही तिची एकूच अर्द-आत्मकथात्मक कादंबरी तिच्या अणभवांचेर आदारल्या. एके तरणाटे बायलेच्या मानसीक विघटनाविशींचे हे कादंबरींत अस्मिताय, समाजीक अपेक्षा आनी १९५० च्या दशकांत बायलांक मेळपी आव्हानां हांचेर उजवाड घाला. कादंबरीची नायिका एस्थर ग्रीनवूडाचो मानसीक दुयेंसांत भायल्या दबावा मदीं स्वताची भावना तिगोवन दवरपाचो संघर्श कादंबरी खोलायेन पितारता. तातूंत मानसिक भलायके विशीं काळाचे कसवटेर तिगून उरपी संशोधन जालां. प्लाथान पिरायेच्या ३० व्या वर्सा आत्महत्या केली. व्हिक्टोरिया लुकास ह्या टोपण नांवान ‘द बेल जार’ उजवाडाक आयले उपरांत फकत कांय सप्तकांनी तिका मरण आयलें. “शेवटाक म्हजो नाश करपी गजालींची म्हाका इत्सा आसा.” अशा उतरांनी तिणें आत्महत्या करपाचो आदींच संकेत दिल्लो.
तिची कविता तिच्या साहित्यीक दायजाचो वाटचिरो. तिच्या कवितांचें ठळकपणान दिसपी खाशेलपण म्हळ्यार तरेकवार प्रतिमा, भावनिक तीव्रताय आनी आत्म्याचो खोलायेन सोद. प्लाथाची कविता चड करून तिचे मानसीकतायेच्या काळखांतल्या कोनशांक उक्तावपाची एक वाहिनी म्हूण काम करता, जिचेवरवीं वाचप्यांक तिच्या भावनिक परिदृश्याच्या घुस्पागोंदळाची खोलायेन झलक मेळटा. अमेरिकन लेखिका जॉयस कॅरल ओट्सच्या मतान, “सिल्विया प्लाथाच्यो धपको दिवपी, वास्तववादी आनी अत्यंत भावनीक कविता आदीं वळखताले ताचे परस चड कबुली पद्दतीन बरयल्ल्यो आनी तांणी तिका रोखडीच एके प्रतिकात्मक आकृतींत रुपांतरीत केली.” जाल्यार कॅनडियन कवी आनी कादंबरीकार मार्गारेट अॅटवूड बरयता, “तिच्या (सिल्वियाच्या) वावरांत मरण हें बायलेचें सौभाग्य, मोगाक वा हेर खंयच्याय कारणाक लागून तें आडावंक जायना.”
हे धर्तरेचेर ती उणो काळ रावली तरी साहित्याचेर तिणें केल्लो परिणाम तिगून उरला. तिचो वावर वाचप्यां मदीं प्रतिध्वनीत जायत फुडल्या पिळग्यांच्या कवी आनी लेखकांचेर परिणाम करता. अस्मिताय, मानसीक भलायकी आनी अस्तित्वाची किचकट ह्या सारक्या विशयांचेर उजवाड घालपी लेखक – कवीं खातीर ती सदांकाळ एक प्रेरणा.
तिचें जिवीत आनी साहित्य एक मार्मिक टेपेस्ट्री तयार करता, जी जैत आनी शोकांतिकेच्या धाग्यांनी बारीकसाणीन विणल्या. वैयक्तीक संघर्शाच्या मुखार लेगीत कला अभिव्यक्तीच्या अदमनीय भावनांचो तिचो प्रवास ही एक अभिजात साहित्याची गवाय. प्लाथ आपल्या कविता आनी गद्यांतल्यान वाचप्यांक स्वता भितरल्या सावळ्यांक तोंड दिवपाक आनी उतरांच्या परिवर्तनकारी शक्तींवरवीं सांत्वन मेळोवपाक आपोवणें धाडटा. तिची कविता मनाक स्पर्श करपी; अणभव, विरोधाभास, काळ आनी परिस्थिती हांची मर्याद हुंपपी सर्जनशीलतायेचो एक आशावादी झरो. ती बरयता, “सर्जनशीलतेचो सगळ्यांत वायट दुस्मान म्हळ्यार आत्मसंशय.”
‘द कोलोसस अँड अदर पोएम्स’ हो तिचो पयलो काव्यसंग्रह. तातूंत भास आनी प्रतिमा हांचेर तिचें प्रभुत्व दिसता. अस्मितायेची किचकट, बायलपणाचे संघर्श, वैयक्तीक इत्सा आनी समाजीक अपेक्षा हांचे मदीं समतोल दवरपाचीं आव्हानां अशा विशयांचो तातूंत आस्पाव जाता. ह्या संग्रहांतल्या कवितांनी चड करून तिची नियंत्रीत आनी औपचारीक शैली, अभिजात प्रभाव, जितीं रूपकां आनी अचूक भाशेचो वापर आसा.
‘एरियल’ हो तिच्या मरणा उपरांत उजवाडाक आयिल्लो एक नामनेचो संग्रह. तिच्या जिविताच्या निमाण्या म्हयन्यांनी बरयिल्ल्या एरियलांतल्या कवितांनी नव्यान मेळिल्ल्या सशक्तीकरणाची आनी मुक्तीची भावना दिसून येता. वैयक्तीक वेदनेचें कलेंत रुपांतर करपाची प्लाथाची तांक ह्या संग्रहांत दाखयल्या. मरण, पुनर्जल्म, बायल सशक्तीकरण आनी वैयक्तीक संघर्श अशे विशय, अस्वस्थ करपी प्रतिमा चड संयमी शैलींतल्यान तातूंत व्यक्त जाल्यात.
‘क्रॉसिंग द वॉटर’ होय तिच्या मरणाउपरांतचो संग्रह मरण, पुनर्जल्म आनी सैमीक जग ह्या विशयांचेर संशोधन करता. हातूंतल्यो कविता चड करून अंतर्निरीक्षणी आसून तातूंतल्यान प्लाथाच्या भितरल्या संघर्शांचें प्रतिबिंब दिसता. कबुलीचो स्वर आनी हतबल जावपाची भावना हातूंतल्या अनेक कवितांनी दिसता. हो संग्रह मुक्त पद्य आनी चड पारंपारीक रुपांची भरसण. ‘विंटर ट्रीज’ होय तिच्या मरणाउपरांत उजवाडाक आयलो. जिवीत, मरण आनी सैमाची तिगून उरपी शक्त ह्या विशयांचेर खोलायेन पावपी तातूंतल्यो कांय कविता चड चिंतनशील आसात.
सिल्विया प्लाथाचे हेर बरपावळींत तिच्या पत्रांचो खास उल्लेख जाता. तिची आवय ऑरेलिया श्कोबर प्लाथ हिणें संपादीत केल्ल्या पत्रांचो संग्रह सिल्वियाच्या वैयक्तीक आनी साहित्यीक जिविताची म्हायती, तशेंच तिच्या विचारांची, संघर्शांची आनी संबंदांची झलक दिता.
तिच्यो अनेक कविता वाचल्याउपरांत तांचो विसर पडप कुस्तार. ‘डॅडी’ ही तिची एक फामाद आनी वादग्रस्त कविता. तिचो बापूय ऑटो प्लाथ हाचे कडेन आशिल्ल्या संबंदांचो आनी ताच्या मरणाचो तिच्या जिविताचेर कितलो परिणाम जाल्लो हाचेर ती खोलायेन भर दिला. जुलूम, अस्मिताय, वैयक्तीक मुक्ती खातीर संघर्श ह्या विशयांचेर हे कवितेंत संशोधन केलां. ‘लेडी लाझारस’ ही कविता ‘डॅडी’ सारकीच मरण आनी पुनर्जल्म ह्या विशयांचेर आदारिल्ली. बायबलांतल्या लाझारास वरी ती मरणांतल्यान जिती जाता. मानसीक दुयेंस आनी आत्महत्या करपाच्या यत्नांचेर स्वताच्या अणभवांचें ती रूपकात्मक रितीन प्रतिनिधित्व करता. कवितेचें खाशेलपण म्हळ्यार तातूंतली तीव्र प्रतिमा आनी सशक्त भास. ‘एरियल’ ही कविता प्लाथच्या

घोड्याचेर बसपाच्या अणभवांक जोडिल्ली आसा, वैयक्तीक अस्थिरताये मदीं उल्लास आनी नियंत्रणाच्या खिणाचें तें प्रतीक. ‘ट्युलिप्स’ ही कविता भितरल्या संघर्शाच्या विशयांचेर आनी संवसारांतल्यान विरक्त जावपाचे इत्सेचेर खोलायेन भाश्य करता. कवितेंतले ट्युलिप जिणेच्या विक्षेपांचें प्रतीक. ‘मॉर्निंग सॉन्ग’ ही कविता आवयपणाच्या विशयाचेर संशोधन. भुरग्याच्या जल्मा उपरांत निर्माण जावपी वेगळ्या भावनांचें ती चित्रण करता. नवजात भुरग्याची जतनाय घेवपाचे व्हड जापसालदारके वांगडा दुविधा आनी विरक्तताय हातूंत दिसता. ‘मॅड गर्ल्स लव्ह सॉंग’ ही एक गूढ कविता जी मोग, पिशेंपण, वास्तव आनी भ्रम हांचे मदल्या घुस्पागोंदळाच्या परस्पर क्रियाकलापांनी खोलायेन पावता. भावनीक अशांतताय आनी मानसीक तीव्रता हांचो आस्पाव आशिल्ले हे कवितेंत प्लाथाची उत्कट भास आनी प्रतीकवादाचो वापर वाचप्याक उलोवप्याच्या मानसीकतायेच्या अनेक थरांनी खोलायेन पावयता.
‘हारसो’ ही कविता स्वताची जाणविकाय, जाण्टेपण आनी सत्याच्या सोदाचें एक बळिश्ट संशोधन. कवितेचो केंद्रीय विशय म्हळ्यार हारशाचें मूर्तीकरण. प्लाथ हारशाक मनशाचे गूण जोडटा. ही निवड आत्मीयतायेची भावना निर्माण करता. हारसो हो निपक्षपाती निरिक्षक जो निर्णयाबगर पडबिंब दाखयता. हारसो सत्याचें रूपक, जें विकृती नासतना प्रतिमा सादर करता. कवितेंतलो आनीक एक म्हत्वाचो विशय म्हळ्यार जाण्टेपणाचो मनशाचे आत्मसंवेदनाचेर जावपी परिणाम. काळावांगडा येवपी अपरिहार्य बदलांचें पडबिंब हारशांत दिसता. तरणेपणांतल्यान जाण्टेपणांतल्या रुपांतर जातना पिरायेच्या पडबिंबाक तोंड दिवपी बायलेची प्रतिमा असुरक्षीततायेची बळी जावन सोबीतकाये विशीं समाजीक अपेक्षांचो अभ्यास करता. सत्याचें प्रतीक म्हणून हारसो फकत शारिरीक न्हय तर भावनीक आनी मानसीक पडबिंब दाखयता. आपल्या खऱ्या स्वताक तोंड दिवप हो एक आव्हानात्मक आनी अस्वस्थ करपी अणभव, अशें हे कवितेंतल्यान दिसता. नुस्त्याचे प्रतिमेंतल्यान निमाण्यो ओळी रुपांतराची वा पुनर्जल्माची इत्सा सुचयतात.

हारसो

हांव चांदीवरी आनी ज्यूस्ताज्यूस्त.
ना म्हजे लागीं पूर्वग्रह.
गिळटां हांव रोखडेंच जें दिसता म्हाका
असा तशेंच, मोग वा दुस्वासा विणें.
न्हय हांव क्रूर, फकत विस्वसनीय,
एका धाकट्या देवाचो दोळो,
चार कोनशांचो.
चडसो वेळ लायतां हांव ध्यान
मुखवायले वण्टीर.
गुलाबी कोराचे, दाग पडिल्ले.
बरोच वेळ तिचे कडेन पळोवन
म्हाका दिसता ती जाल्या
म्हज्या काळजाचो वांटो.
पूण रावता ती लिकलिकत.
मुखामळां आनी काळोख
वेगळायतात आमकां परत परत.
आतां हांव एक तळें.
एक अस्तुरी बागवता म्हजेर,
सोदीत म्हजे भितर मेरेन
ती खरेंच कोण तें पळवच्यापासत
उपरांत घुंवता ती फटकिऱ्यां वटेन,
चंद्रीम वा मेणवातींवटेन.
हांव पळयतां तिची फाट,
आनी करतां पडबिंबित प्रामाणिकपणान
ती दिता म्हाका इनाम
दुकांचें आनी आंदोलित हातवाऱ्यांचें.
तिचे खातीर हांव म्हत्वाचो,
ती येता आनी वता.
तिचें मुखामळ दरेक सकाळीं
घेता सुवात काळखाची.
बुडवन उडयल्या म्हजे भीतर
तिणें एके तरणाटेक
आनी म्हजे भीतर एक जाण्टी बायल
तिचे वटेन वयर सरता दिसा कणकणी
एका भिरांकूळ नुस्त्यावरी.

शैलेंद्र मेहता
9820654233