निश्चीतताय

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

राॅक आंतोनियो डाल्टन गार्सिया, (१९३५-१९७५) जाका रॉक डाल्टन ह्या नांवान चड वळखतात, हो एल साल्वादोरचो कवी, निबंदकार, पत्रकार, कम्युनिस्ट वावुरपी आनी बुदवंत. ताका लॅटीन अमेरिकेंतलो एक आकर्शक कवी मानतात. जिवीत, मरण, मोग आनी राजकारण हांचेविशीं ताणें भावनीक नदरेन बळिश्ट, व्यंग्यात्मक आनी प्रतिमाभरीत ग्रंथ बरयले.
ताचो जल्म सॅन साल्वादोर हांगां जालो. ताचो बापूय जोआकिन डाल्टन हो वकील आनी साल्वादोरच्या कुलीन वर्गाचो वांगडी. ताची आवय मारिया जोसेफा गार्सिया ही नर्स. कुटूंब मध्यमवर्गीय तरी ल्हान पिरायेचेर डाल्टनाक समाजीक विशमताय आनी अन्याय हांची जाणविकाय जाली आनी ताचो परिणाम ताचे उपरांतचे दावे आनी क्रांतीकारी विचारसरणींकडेन आशिल्ले वचनबद्धतायेचेर पडलो.
जेझुईत लोकांनी चलयल्ल्या एक्सटतेर्नादो सान होसे हायस्कुलांत शिकप घेतलें आनी थंय ताका साहित्याची कवितेची आवड निर्माण जाली. हायस्कुलाच्या काळांत ताणें आपल्या लेखना वरवीं आपले समाजीक हुस्के उक्तावंक सुरवात केली. १९५३ वर्सा एल साल्वादोर विद्यापिठांत कायदो, तत्वगिन्यान आनी साहित्याचो अभ्यास करतना ताची वळख साम्राज्यवाद विरोधी दावे विचारसरणी कडेन जाली. १९५० च्या दशकांत डाल्टन मेक्सिकोंत कांय काळ रावलो आनी थंय समाजीक आनी राजकी संरचनेचेर टिका करपी हेर लॅटीन अमेरिकेंतल्या बुदवंत आनी लेखकां कडेन ताचो संबंद आयलो, जातूंतल्यान उपरांत एल साल्वादोर आनी लॅटीन अमेरिकेंतलो नामनेचो कवी, निबंदकार आनी क्रांतीकारी व्यक्ती हे भुमिकेची ताची बुन्याद तयार जाली. मध्यमवर्गीय वाडपांतल्यान समाजीक बदलाचो कटिबद्ध पुरस्कर्तो जावपाचो ताचो प्रवास ताच्या साहित्यीक कृतींनी दिसून येता. कम्युनिस्ट पक्षाचो तो वांगडी जालो आनी एल साल्वादोरांतल्या गनिमी क्रांतीकारी लोक सैन्यांत भरती जालो. डाल्टन क्रांतीकारी वावरांत सक्रीयपणान वांटो घेतालो, समाजीक न्याय आनी आपल्या देशांत बदलाचो पुरस्कार करतालो.
क्रांती कडेन ताची वचनबद्धताय आसून लेगीत डाल्टनाक चळवळीभितरल्या अंतर्गत संघर्शांक तोंड दिवचें पडलें. १९७५ वर्सा ताचेर देशद्रोही वा गुप्तचर आशिल्ल्याचो दुबाव घेवन तिच्याच चळवळींतल्या कांय जाणांनी गुळयो घालून ताका मारून उडायलो. ताचें मरण एल साल्वादोरच्या दाव्या इतिहासांतली एक वादग्रस्त आनी दुख्खाची घडणूक.
रॉक डाल्टनाच्या साहित्यीक वावरांत समाजीक प्रस्नांचो खोलायेन हुस्को दिसून येता. ताच्या साहित्यीक दायजाचो एल साल्वादोर आनी लॅटीन अमेरिकेच्या साहित्याचेर खोलायेन परिणाम जाला. डाल्टनाची कविता ताच्या भावुक आनी जित्या प्रतिमांक लागून वळखतात, जी चड करून मोग, समाजीक न्याय आनी राजकीय कार्यकर्तृत्व ह्या विशयांक संबोधीत करता. ताचे शैलींत बौध्दिक खोलाय, भावना आनी दुखेस्त, पिडेस्त लोकांच्या हुस्क्याक तोंड दिवपाची वचनबद्धताय हांचो मेळ आसा. ताच्यो कविता आनी बरपावळ मतभेद उक्तावपाक, समाजीक असमानतायेचेर टिका करपाक आनी क्रांतीकारी बदलाचो पुरस्कार करपाक माध्यम म्हणून काम करतात. ताचे बरपावळीचो एक म्हत्वाचो वांटो क्रांतीकारी संघर्शांची वास्तवताय आनी गरीब लोकांची दुर्दशा सोदून काडपाक समर्पित आसा. लॅटिन अमेरिकेतल्या समाजीक बदला खातीर झुजपी लोकांचे संघर्श आनी आकांक्षा ताच्या कृतींनी सांपडटात. डाल्टनाच्या मतान समाजाचें शोशण करपी वर्ग हेरांचेर आपलो शेक उरचो हाका लागून शासनयंत्रणा ऑक्टोपसाच्या अनेक हातांवरी वेगवेगळ्यो संस्था आनी त्यो नियंत्रित करपी नेम आनी कायदे तयार करता. देखून तो म्हणटा:
कायदे जातात तयार इतक्याच खातीर
गरिबांनी ते पाळचे देखून.
कायदे केले गिरेस्त लोकांनी
जावंचें शोशण वेवस्थित देखून.
इतिहासांत गरीब लोकूच आशिल्ले
जाणीं केलो कायद्याचो आदर.
ज्या दिसा गरीब करतले कायदे
त्या दिसा गिरेस्त उरचे नात धर्तरेर.
डाल्टनाच्या मरणा उपरांत उजवाडाक आयिल्लो आत्मचरित्रात्मक ग्रंथ, ‘गरीब, ल्हान कवी आशिल्लो हांव’ (Pobrecito poeta que era yo…) वाचप्यांक ताच्या जिविताची, विचारांची आनी ताका मेळिल्ल्या आव्हानां विशीं वैयक्तीक अंतर्दीश्टी दिता. डाल्टनाची समाजीक न्यायाची वचनबद्धताय आनी बदलाच्या संघर्शांत वांटो घेवपाची ताची तयारी लॅटीन अमेरिकेंतल्या लेखक, कवी आनी कार्यकर्त्यांच्या उपरांतच्या पिळग्यांक प्रेरणा दिता. तो बरयता:
हें रगत एकूच
तांचें सगळ्यांचें
जे झुजतात जिणे पासत
मोगापासत
सोबीत दृश्यां
आनी
अन्नापासत
ताच्यो अनेक साहित्यकृती खास उल्लेखनीय आसात. ‘ तारुं मोडून गेल्ल्याचें गीत’ (“Cancin de nufrago) हो 1969 वर्सा उजवाडाक आयिल्लो कविता संग्रह मोग, राजकारण आनी समाजीक प्रस्न ह्या विशयांचेर आदारला. डाल्टनाच्यो भावुक आनी जित्यो प्रतिमा हातूंतल्या कवितांनी दिसतात. ‘ताव्हेर्न आनी हेर लुगार’ (Taberna y otros lugares) हो कविता संग्रह जिणेच्या दिसपट्ट्या किचकटींनी खोलायेन पावता आनी ताचीं निरिक्षणां आनी अणभव दाखयता. ‘गुप्त कविता’ (Poemas clandestinos) ह्या संग्रहांत एक क्रांतीकारी कार्यकर्तो म्हूण डाल्टनान राजकी दडपशायेक लागून गुप्तपणान प्रसारीत केल्ल्यो कविता आसात. ह्या कवितांनी राजकी आनी समाजीक वेवस्थेचेर टिका करून बदलाचो उलो मारला. डाल्टनान कवितेवांगडाच गद्यय बरयलें. तातूंत एल साल्वादोरचो क्रांतीकारी फुडारी मिगेल मार्मोल हाचेविशींचो ‘क्रांतीकारकाच्या जिविताविशीं गवाय’ (Testimonio sobre la vida de un revolucionario) हो चरित्रात्मक ग्रंथ आस्पावता. तातूंत डाल्टन मार्मोलाच्या क्रांतीकारी खातीर केल्ल्या समर्पणाची तोखणाय करता.
डाल्टनाच्यो कृती स्पॅनिश भाशेंत उजवाडाक आयल्यात तरी अनेक भाशांतल्यान तांचे अणकार जाल्यात. डाल्टनाच्यो कविता राजकी विशय आनी समाजीक न्यायाचो खोलायेन हुस्को उक्ते करपावांगडा आपल्या आत्मचिंतनात्मक आशयाक लागून वाचप्याक वैयक्तिक पावंड्यार लेगीत अंतर्मुख करतात. डाल्टनाच्या मतान ‘राजकी वेवस्थेची, राजकी संस्थेची, राजकी मनशाची नैतीकताय एका व्यंग्य बरवपी कवीच्या दोळ्यांनी पळोवपी तथ्या कडेन कितली धोक्याची म्हणून पळयता ताचेर तुमी थारावंक शकतात.’
‘मोगाची कविता’ (Poema de amor) ही कविता अस्तुरे कडेन मोग उक्तावपाच्या अभिजात रोमान्टिक विशयांतल्यान सुरू जाता पूण रोखडीच समाजीक प्रस्न आनी क्रांतीकारी संघर्श हांच्या व्यापक चिंतनांत रूपांतरित जाता. वैयक्तीक आनी राजकी क्षेत्र एकठांय हाडून मोगाच्या कवितेच्या परंपरीक मर्यादांक ती आव्हान दिता. ‘तुजे सारकें (Como t) कवितेंत समाजीक बदला खातीर झुजपी लोकां मदीं एकचार आनी समान अस्मिताय ही कल्पना आसा. संघर्शाच्या वेळार एकचार आनी एकामेकांक आदार दिवपाचें म्हत्व कवितेंतल्यान सांगलां. ‘रातचीं वरां (Horas Nocturnas) ही कविता समाजीक अन्याय आनी सादारण लोकांक तोंड दिवपी संघर्श हांचे विशीं ताचो हुस्को दाखयता. जुलमी शक्तीं मुखार सादारण लोकांक कितल्या आव्हानांक तोंड दिवचें पडटा ताचेर ही कविता एक मार्मिक टीका. ‘गरजेचो खून’ (Asesinato Necesario) ही कविता क्रांतीकारी संघर्शाचो घुस्पागोंदळ आनी त्यागाचेर खोलायेन भाश्य. मोग, ताण आनी जिणेच्या रानटी स्वभावाचीं रूपकां वापरून न्याय्य आनी मुक्त समाजा खातीर त्याग आनी कठीण निर्णय हाचेर विचार करपाक ही कविता आवाहन करता.
वाचप्याक सगळ्यांत चड अस्वस्थ करपी ताची कविता म्हळ्यार ‘निश्चीतताय’ (la certeza). ती लोकांचे प्रस्न घेवन झुजपी समाजीक कार्यकर्त्याच्या छळाचें आनी यातनांचें वर्णन करता. पुलिसांकडल्यान जावपी छळ हो एक सार्वत्रिक विशय. संयुक्त अमेरिकेचे (USA) दादागिरीचे सावळेंत आशिल्ल्या लॅटिनअमेरिकन देशांनी लोकांच्या

हक्कांखातीर झुजपी कार्यकर्त्यांचो अमेरिकन पुलिस बंदखणींत कसो छळ करतात आनी तांची हिस्पॅनिक लोकांकडेन पळोवपाची मनोवृत्ती कशी आसता हाचेर ही कविता उजवाड घालता. काळीज पिळून उडोवपी ही कविता वाचताना खंयच्याय संवेदनशील मनशाच्या आंगार कांटो हाडल्याबगर रावना. थळाव्या आदिवासी समाजाच्या लोकांक ह्या छळांत वांटेकार करून घेतात हांचेंय चित्रण तातूंत आसा. ‘आपाचे’ हो अमेरिकेंतलो एक आदिवासी समाज.

निश्चीतताय

चार वरां यातना दिल्या उपरांत
‘आपाचे’ आनी हेर दोन पुलीसांनी
कैद्याक परतून शुद्धीर हाडूंक
ताचेर एक बाल्दीभर उदक घालून म्हळें:

“कर्नलान हें सांगपाचो आदेश दिला.
तुजो जीव वाटावंक संद मेळुं येता.
तुवें सांगीत जाल्यार
आमच्यांतल्या कोणाचो दोळो
कंवचेचो आसा?
तुका छळांतल्यान सोडूं येता.”

मारेकाऱ्यां कडेन बारीकसाणीन पळोवन
कैद्यान एकल्याचे वटेन बोट दाखयलें:
“ताचो उजवो दोळो कंवचेचो.”

आनी स्तब्ध जाल्ल्या पुलिसांनी म्हळें:
”तुजो जीव वाटावलो!
पूण तुवें हें कशें केलें?
तुजे सगळे इश्ट चुकिल्ले
कारण हे दोळे अमेरिकन,
आनी देखून ते सगळ्यांत बरे.”

“हें खूब सोंपें” कैद्यान सांगलें.
ताका जाणवतालें
तो परतून घुंवळ येवन पडटलो,
“हो एक दोळो,
तातूंत म्हाका पळयतना
दुस्वास नाशिल्लो.”

अर्थांत,
ताका यातना दिवपाचें काम
तांणी चालूच दवरलें

शैलेंद्र मेहता
9820654233