भांगरभूंय | प्रतिनिधी
उज्याचो सोद जसो मनशाक निसर्गीक घडणूकेंतल्यान लागलो तसोच मिठाचोय सोद लागलो. ह्या मिठाक जरी विंगड-विंगड देशांनी वेगवेगळ्या नांवान वळखतात आसले तरी मनशाची, जनावरांची वा सुकण्याची मेल्ली कूड कुसयनासतना तिगोवन दवरपाचो मिठाचो गूण अदिम मनशाक कळिल्लो आसूंक जाय. मिठाचो सोद इसवी सन पुर्व 2700 वर्सा चिनी लोकांनी लायिल्ल्याची नोंद मेळटा. वस्तू तिगोवन मिठाचो दवरपाचो गूण जाणून आपल्या मोगाचे मनशांच्यो मेल्ल्यो कुडी सांबाळून दवरपाक ताचो वापर करपांत आयलो. मिठाच्या ह्याच खाशेलेपणा खातीर इजिप्तचे लोकांनी ‘ममी’ तिगोवन दवरपाक मिठाचो उपेग केलो.
जशी जशी मनशाची उदरगत जावंक लागली तशें मनशाक मिठाच्या भोंवतणी आशिल्लें गुढ हळू हळू सुटावें जावंक लागलें. उपरांत मिठाचो वापर जेवणांत करपाचो सोद मनशाक लागलो. ते खातीर तो जेन्ना आपलो चोंबो एका जाग्यावेल्यान दुसऱ्या जाग्यार हालयतालो तेन्ना भरपूर उदक आशिल्या न्हंयचे देगेर वा दर्या देगेर तो राबितो करतालो. उज्याच्या आदारान जेवण शिजयतना दर्याच्या खाऱ्या उदकापासून मीठ तयार करपाचो सोद मनीस कुळयेन लायलो.
मीठ ही एका तेंपार आंतरराष्ट्रीय वेपार उदीमांतली सामकी मोलादीक आनी मुखेल वस्त आसली. रोमन सैनीकांक मिठाचो एक थाराविक कोटा दिताले. ताका ‘सेलेरियम आर्जेंटम’ (Salarium Argentum) अशें म्हण्टाले. ताचेवेल्यानूच इंग्लीश भाशेंत ‘सॅलरी’ (Salary) पगार हें उतर आयलें. गोंयांत पुर्तुगेज तेंपार मिठाची निर्गत हो अर्थवेवस्थेचो एक म्हत्वाचो घटक आसलो. 1855 मेरेन पुर्तुगेजांनी एशियेच्या बाजारपेठेचेर कब्जो केल्लो. थायलंड, बर्मा आदी देसांक पुर्तुगेज मिठाची निर्गत करतालो.
आमचे लोकसंस्कृतायेंत मिठाक खूप म्हत्व दिलां. आमच्या लोककाणयांनी, आमच्या शूभ-अशूभ संकेतानीं, आमचा भयरजोळोपांनीं, म्हणी वाक्प्रचारांनीं, उमाण्यांनीं मिठाचो उल्लेख मेळटा. मिठांत लक्ष्मी रावता अशें म्हण्टात. ते खातीर कोणाकूय तिनकात्रेचेर मीठ दिनात. तिनकात्रेचेर मीठ दिल्यार लक्ष्मी घरांतल्यान उठून वता अशें मानतात. दिश्ट काडपाक मिरसांगे वांगडा मिठाचो वापर करतात. साडेसाती आशिल्ल्या मनशांन लोखणाच्या परातींत मीठ घालून दान केलें जाल्यार साडेसाती बादीना असो समज आसा. ह्या मिठाचो वैजकी उपेग आसा. ताळो बसलो वा दांत वा दाढ दुखपाक लागली तर दोतोर मिठाचे गळगळे घेवपाक लायतात. आदीं लोक मिठान दांत घांसताले.
पावसा दिसांनी नुस्त्याचो पुरुमेंत करपाक नुस्तें मिठाक लावन तें सुकोवन दवरतात. हें मिठाक लायिल्लें नुस्तें खूप तेंप तिगता. माडाक, आंब्याक, पणसाक किड लागूं नये म्हण झाडा भोंवतणी आळें करुन तांतूत मिठ घालतात. अशें केल्ल्यान तांका किड लागना. पुर्तुगेजांचे तेंपार जे राजकी कैदी कादयेंत आसताले तांका ‘मिठाची भायरी’ दिताले. ते खातीर ‘मिठाची भायरी’ हो एक वाक्प्रचार जावन पडलो. पाखले गेले पूण ही मिठाची भायरी मात आमच्या वाक्प्रचारांत उल्ली.
मिठाचेर आदारिल्ल्यो साबार म्हणी कोंकणींत आसात.
‘मीठ खाल्लेलो उदक पितलो’, जाच्या आंगांत दोश आसात तोच ताचेर उपाय सोदतलो आनी अमंलात हाडटलो हें सांगपी ही म्हण. जो गुन्यांव करता ताका ख्यास्त जातलीच. ती चुकना. हो ह्या म्हणीचो दुसरो एक अर्थ.
‘मीठ घाल्यार कण निबर, सून हाडल्यार मांय निबर’, मीठ घालें म्हण्टकच शिजोवंक दवरिल्ले पदार्थाचे कण घट्ट जातात. तशेंच सून हाडली म्हण्टकच मांय निगरगट्ट जाता.
‘मीठ लाया म्हाका खाया’, घरांत कांय नासता आनी भुरगीं खावपाक नासता तेन्ना घरांतली जाण्टेली ही ओपार मारतात. घरांत सगळें सडसडलां त्या अर्थान.
‘मीठ खाल्लेलो कीरु’, अशें म्हण्टात की मीठ खातगीर किर ओग्गी रावता. जो मनीस कितेंय बरेँ वायट घडल्यार लेगीत आपलें तोंड उगडना. ओग्गी रावता ताका ‘मीठ खाल्लेलो कीरू’ अशें म्हण्टात. कर्नाटक वाठारांतली म्हण.
‘मांय इतलें मीठ घालूं? इतली हळद घालूं? म्हणून विचारी खंय एकली सून’, एका गुणी सुनेचेर आदारिल्ल्या लोककाणयेवेल्यान ही म्हण आयल्या. पैलीं लग्नां भुरगेपणांतच जातालीं. एका गरिब म्हातारेन आपले चल्याचें लग्न ल्हानपणांतूच केल्लें. रांदपाक नकळो आशिल्ली ही सून मांय फ़ाटल्यान रावन तिका रांदपाक आदार करताली. मांय म्हातारी जाता. तिच्या कडल्यान कांय काम जायना. तेन्ना ती सून म्हातारे मांयक रांदचेकुडींत पाटार बसोवन तिका विचारुन सगळें काम करता. “इतलें मीठ घालूं, इतली हळद घालूं” अशें विचारुन सगलें जेवण करता. तिका सगळें येता पूण आत्मविस्वास नासता. एक दीस तिची मांय मरता. तेन्ना ती सून पिठाची एक बावली करून मांय म्हणून तिका पाटार बसयता. आनी तिका विचारुनच सगळें रांदप करता. हिगेले करणेक लागून जेवणाक सदांच वेळ जाता. एक दीस घोवाक परगावांत वचपाची ताकीद आसता आनी हिगेले करणेक लागून जेवणाक वेळ जाता. घोवाक तिडक मारता आनी तो तिगेली ती पिठाची बावली मोखून भायर मारता. आत्मविस्वास नाशिल्ल्याक ही ओपार मारतात. ( फुडें चलता)
सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
