धर्तरीमायेच्या राखणे खातीर वावरुया

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

आयज 22 एप्रील.  संवसारीक पांवड्यार ‘धर्तरी दीस’ पाळटात. ते निमतान धर्तरी दीस वा वसुंधरा दिसाचें म्हत्व दरेकल्यान मतींत दवरपाची सक्त गरज आसा.

हांव धर्तरी, रुजवणाक घालप म्हजो धर्म, अशेंच धर्तरीमाय आमकां पावला कणकणी सांगत आसा. पुणून आमची थंय नदरूच वचना. चड सुख आनी सुदारणांचे इत्सेन, आपसुवार्थान, आमी भोंवतणच्या पर्यावरणाची संतुळा इबाडून तिका विद्रूप करून उडयल्या. कितले पडमूर आमी थारल्यात. (!?)

सर्वांग नदरेन, आमी धर्तरेक आवय मानल्या आनी तिच्याच कुसव्यांत जल्म घेतात. तिच्याच आंगा- खांद्यार खेळटात, लोळटात आनी सगळें…. तिच्याच नाड्यार आमी जियेतात. सगल्या मनशांक वा मोनजातींक पोसपाची तांक तिच्यांत आसा. दर्या, रानां, खनिजां, उदकां संपत्त तेच प्रमाण भलायकेक फावो त्या प्राणवायु सयत ती मनशाचे वा हेर जिवांचे सेवेक सदांच तयार आसता. पुणून दुश्ट, आपसुवार्थी मनशान तिका बुड्डून, पिंजून विद्रूप करून सोडल्या. तिची दैना दैना केल्या. तिची सृजनशिलताय नश्ट करून, इबाडून अणुयुगाच्या विनाशकारी हुंबऱ्यार हाडून तिका उबी दवरल्या. अशा वेळार मनशाचो नाश, अंत आसा. मनशाचे राखणे खातीर धर्तरेक वाटावपाची आयज भोव गरज आसा. हेच नदरेंतल्यान कितल्याशाच वर्सां पयलीं सावन पाळपांत येतल्या ‘धर्तरी दिसा’चे संकल्पनेक पाळो दिवप आयज भोव मोलाचें आनी गरजेचें आसा. आयज 22 एप्रील.  संवसारीक पांवड्यार ‘धर्तरी दीस’ पाळटात. ते निमतान धर्तरी दीस वा वसुंधरा दिसाचें म्हत्व दरेकल्यान मतींत दवरपाची सक्त गरज आसा.

1970 वर्साच्या दशकांत आधुनीक पर्यावरणाचे चळवळीचो जल्म जालो अशें जायते जाण मानतात. ताचें कारण हें एक आसुंये. त्या काळांत अमेरिकेंतले लोक ‘व्ही 8 सेडन’ हे बरेंच मोठे वाहन वापरताले आनी ह्या वाहनांतल्यान भायर सरपी धुंवर हो  व्हड प्रमाणात हवेच्या प्रदुशणांक निमित थारिल्लो. तेच भशेन साबार  कारखान्यांतल्यान हिसपा भायर वातावरणात विखयाळो असो घातक धुंवर आनी कसलेय प्रक्रियेविणे रसायनां भरसल्ले उदक भोंवतणच्ा वाठारांत सोडटाले. ते वरवीं उदकाचें प्रदुशण जातालें. त्या वेळार तांकां कसल्याच कायद्याचें वा प्रसार माध्यमाचें भंय नाशिल्लें. उरफाटे लोकांची ना उद्देकीक मळार ताचेर नदर आड जावन तें

प्रदुशण म्हळ्यार ‘ उदरगतीचे प्रतीक’ अशेंच कसल्यातरी अभिमानान मानताले. एके वटेन प्रदुशणाक मान्यताय मेळिल्ले वरीच जाल्लें. त्या वेळार पर्यावरण हें उतर खंयच्यातरी कारणान वापरताले. पर्यावरणाविशींचो हुस्को त्या वेळार कोणाकच नाशिल्लो. मात, एका जाणकार सभाग्याचे मतींत तें आयलें. सागरी जिवशास्त्र राचेल कार्सन ताचें नांव. तांणी एक पुस्तक बरयलें, ‘सायलंट स्प्रींग : आनी हें पुस्तक लोकांनी वाचल्या उपरांत तांचे मदीं सजीव, पर्यावरण आनी भौशीक भलायकी ह्या संदर्भात जनजागृताय जावपाक लागली. ती  इतली वाडीक लागली की त्या वेळा वयले अमेरिकेतल्या विस्कॉन्सिन राज्याचे सिनेटर म्हळ्यारच खासदार आशिल्ल्या गेलॉर्ड नेल्सन हांणी ‘वसुंधरा’ वा धर्तरी दिसाची संकल्पना संवसारा मुखार दवरली. हे संकल्पनेक आनीक बळगें तें अमेरिकेचें व्हियेतनाम आडचें झूज, आनी उपरांत सुमार 1969 वर्सा मजगतीं, कॅलिफोर्नियांत जाल्ली तेलगळटी ह्या दोनूय गजालींक लागून तें प्रदुशण चड प्रमाणांत जालें ते फाटभुंयेर पर्यावरणाचे राखणेचे नदरेन ‘वसुंधरा, धर्तरी’ वा ‘पृथ्वी दिसाचे संकल्पनेन सगळ्यांची मान्यताय मेळयली.

धर्तरेर जावपी प्रदुशणाच्या संदर्भात उप्रासपी साबार प्रस्नांचेर विचार करपा खातीर संवसारीक पावंड्यार संयुक्त राष्ट्र संघाचे वतीन ब्राझिलांत राजपाटण ‘रिओ दी जानेरीं’ त पृथ्वी, म्हळ्यार धर्तरी परीशद घडोवन हाडली. तातूंत गरीब, गिरेस्त शारांतले कुशळ कामगार, गांवगिरे शेतकार, उद्देगपती वांटेकार जाले. हेय परिशदेंतल्यान सगल्या राष्ट्रांचे लक्ष धर्तरेच्या इबाडा कडेन, संवसारीक पर्यावरणाचेर ओडून घेतलें. धर्तरी परीशदेचो म्हत्वाचो मुद्दो आशिल्लो तो  म्हळ्यार स्वताच्या राष्ट्ची उदरगत करतना, स्वताच्या आनी हेर राष्ट्रांतल्या पर्यावरणाचो इबाड जावचो ना हाची दरेकल्यान जापसालदारकी घेवची. उद‌रगतीच्या नादान वाय, उदक, आवाज, भूंय प्रदुशणाक बळी पडची ना हाची दर एकल्या नागरिकान, राष्ट्रान भान दवरचें.

धर्तरे वयल्या सैम, संपत आनी तियो वापर हातूंत मेळ बसनाशिल्लो देखून पर्यावरण नियोजन गरजेचें आशिल्लें.  तें जाल्यारच फुडाराची पिळगी सुखा -समाधानान उस्वास घेवंक पावतली हाची जाणीव लोकांमदीं जाली. ते खातीर लोक सुमारा भायर जावपी वाढीक आळो घालप, धर्तरवयलीं झाडां, रूख कापपाचे थांबोवप, झाडां, रोपांचीं लागवड करप, दोंगरी शेती करप, भुंये पालसणां कोसळपा आड उपाय- येवजण्यो आंखप अशें थारलें. धर्तरे वयल्या उदका सांठ्याचो सांबाळ, खनीज सांठ्याचो वापर काटकसरीन करप, उदका प्रदुशणा आड वावरुन दर्यादेगांची राखण करप गरजेचें थारायलें. वाहनां, कारखाने, खणी, रासायनीक द्रव्यां, स्फोटकां हे वरवीं जावपी वाय, आवाज, उदका प्रदुशणाक तशेंच झुजा वेळा वयल्या धर्तरेचो इबाड करपी अण्वस्त्रांच्या वापराक आळो घालपाचो विचार मुखेलपणान मुखार आयलो. हें सगलें थांबयल्यारुच फुडली पिळगी मेकळेपणान उस्वास घेतली हाची जाण दरेकल्या राष्ट्रांक जाली. देखूनच फुडारांतल्या निरोगी, नितळ आनी शाश्वत पर्यावरणा खातीर 22 एप्रील हो दीस वसुंधरा, धर्तरी वा पृथ्वी दीस म्हूण पाळचो, अशें एकमतान थारलें… आनी राजकी पांवडट्यार तो मनयत रावले. पुणून….???

आयज वाडटे लोकसंख्येक लागून धर्तरेर साबार प्रस्न उप्रासल्यात. तातूंत खाणा- जेवणाची टंचाय, म्हारगाय, बेकारी, कुपोषण, निरक्षरताय, आलाशिरो आदी गजालींचो आसपाव आसा. वाडट्यो झोपडपट्ट्यो, उद्देगीक वसणुको, येरादारी कोंयडी, सैमीक पद्दतीचें शोशण, कोयराचो विलो, तरेकवार पिडा, दुयेंसां, बुरशेपणां, सांडपाणी वेवस्था, रोजगारा खातीर सोद आदी समस्या देशभांवडांक सतायत आसात. तातूंतल्यानूच वाय, उदक, भूय, आवाज आनी हेर गजालींच्या प्रदुशणा वरवीं धर्तरे वयल्या जिवांक धोको निर्माण जाला. भुंये भितरल्या उद्रेकाक लागून भुंयकांप, ज्वालामुखी हांकांय मनशाक फुडो करचें पडटा.

उद्देगीक वसणुकेंत म्हणात वा हेर सुवातींनी वाडटे कारखाने, झुजांतलीं स्फोटकां, अणुचांचण्यो, उज्याबाण हातूंतल्यान भायर सरपी ‘धुंवर’ तशेंच वीखमारे, घातमारे वायू, तेलां बांयेंतल्यान भायर सरपी कार्बन ह्या साबार कारणांक लागून धर्तर वयले तशेंच भोंवतणच्या वातावरणांत आनी प्राणवायुंतल्या संतुलनात इबाड जायत आसा. धर्तरे वयल्या तापमानांत बदल जायत आसा. ह्या बदलाची वाड घातक थारता. बर्फय वितळटा आनी दर्याच्या उदकाची पातळी वाडत आसा. ओझोनाक मार बसत आसा आनी ताकाच लागून धर्तरे वयल्या समेस्त जिवांक धोको उप्रासत आसा.

आयज विज्ञान युगांत तंत्रगिन्यान वाडत आसा. पुणून खरी गरज आसा ती इत्साशक्तीची. देखून पर्यावरणाचें संतुलन राखपाचे नदरेन आमी प्रामाणीकपणान यत्न करूंक जाय. ते दिकेन आमचो वावर वा योगदान भोव मोलाचें आसा. गरजेचें आसा. ते खातीर आमी धर्तरेचे राखणे खातीर, पर्यावरणाचे संतुलना खातीर सगले एकवटीतपणान संकल्प करूया, सोपूत घेवया जे वरवीं पुराय संवसाराक नवी दिका मेळटली.

– उल्हास यशवंत नायक

8010061867