भांगरभूंय | प्रतिनिधी
हातांत पयशे नासल्यार मनशाची परिस्थिती खूप वायट जाता. मंगळुरी कोंकणींत एक म्हण आसा ‘हातां ना कासु (पयशे) ताका खंयचो कैलासु?’. पयशे नाशिल्लो खंयच पयस पावंक शकना असो ताचो अर्थ. ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण आसा ती म्हळ्यार ‘हातांतु कासु नातिल्ल्यान तार एकळाक दाटुंवका’. ह्याच अर्थाची गोंयांत घोळपी कोंकणी म्हण म्हळ्यार ‘पयशे नाशिल्ल्यान तारीर पयलीं चडूंक जाय’. जेन्ना तार भरिल्ली आसता तेन्ना पयशे नाशिल्ल्याक कोणच तारीर चडपाक दिना.
जेन्ना कितलेय कश्ट केल्यार लेगीत आपल्या हातांतल्यान तें काम जायना तेन्ना तें सोडून दिवपांत शाणेपण आसता त्या खातीर ‘हात पावनाशिल्लें फ़ुल देवाक’ अशी म्हण आसा.
‘हातांतल्यान पडल्यार काडयेत तोंडातल्यान(उतर) पडल्यार जायना’. आपूण उलयतना खूब सादूर रावप गरजेचें अशें ही म्हण आमकां सांगता.
‘हातान उबारनाशिल्ली साण भांगरांन बांदतगीर गळ्यार घाली’. ही हाताचेर आदारिल्ली एक फ़ामाद म्हण. एकली नवीच घरांत आयिल्ली सुन कांयच काम करिनासली. ल्हान सान वस्त लेगीत हांगची थंय करिनासली. खर्यानींच हिच्यान काम जायना काय पळोवंक घोवान बरी जडशी साण (फ़ातराचो वाटकुळोच कुडको जो पाळां, वैखंड, चंदनाचें लाकूड झरोवपाक वापरतात) शेटीगेर व्हरुन तीका भायल्यान भांगराचो पत्रो लायलो. भांगराची ती साण पळोवन ती जड वस्त उबारुन गळ्याक घालपाक लागली. घोव तिगलीं सगळीं नाटकां समजलो. भांगराचो सोस दाखोवपाकय ही म्हण वापरतात.
‘A bird in hand worth two in the bush’ ह्या इंग्लिश म्हणी सारकी एक कोंकणी म्हण आसा ‘हातांतलें तांती खरें, उदारेची कोंबी कोणे पळयल्या?’
केन्ना केन्ना येस हाता तोंडाकडेन येता, पूण ऐन त्यावेळार एका ल्हानश्याच चुकी खातीर वा कळावाखातीर तें येस आमकां मेळनां. त्या वेळार ‘हाता आयिल्लें तोंडा पावना’ ही ओपार मारतात. ‘हातांत पडिल्लें पदरांत पडना’ ही ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण. सायबाच्या भाशेंत तिका There is many slip between the cup and the lip अशें म्हण्टात.
जी वस्त सहज दोळ्यांनी दिसता ती पळोवपाक हारश्याची गरज भासना. तेन्ना ‘हातच्या कांकणाक हारशी कित्याक?’ ही ओपार मारतात. जेन्ना खंयचीय घडणूक तुमी तुमच्या दोळ्यांनी पळयिल्ली आसता तेन्ना तुमकां दुसऱ्या कसल्याय आदाराची गरज नासता असो तचो गर्भित अर्थ.
रुचिक रांदपी बायलेक तिच्या ‘हाताकच सुवाद आसा’ म्हणटात. थोड्या बायलांक कितलेंय रांदप म्हळ्यार ‘दाव्या हाताचो मळ’. घरचीं मनश्यांय तिच्या कामांत ‘हातभार’ लायतात. जेवणाक आयिल्लो सोयरो जेवणार ‘उबो, आडवो हात मारता’ आनी मागीर आपल्या ताणशेल्ल्या पोटार आसुदाय ‘हात भोंवडायता’. तशेंच हॉटेलाच्या गल्ल्यार बशिल्लो कामदार वा बसीचेर आशिल्लो कंडक्टर जमिल्ल्या गल्ल्याचेर केन्ना केन्ना ‘हात मारता’.
थोडे नुस्त्याक सामके जीव सोडटात. नुस्त्या बाजारांत आपले ‘हात सदळ सोडटात’ आनी पैशाचें तोंड पळयनात. थोडे इतले नशिबवान आसतात ते ‘हात लायतात तें भांगर’ जाता. कोणाकय आदार करपाचो आसा आनी त्या मनश्याक आदार करपाक मेळना तेन्ना म्हजे ‘हात फ़ातरा पोंदा आसात’ अशें म्हणटात.
आपल्या भुरग्यांक ‘हातावेल्या फ़ोडा’ भाशेन जपपी आवय बापूय आसातात. भुरग्यांची चड अपुरबाय केल्ल्यार तीं ‘हाताभायर’ वतात आनी मागिर आवय बापायाक ‘कपलार हात’ मारपाची पाळी येता. ‘आपलो हात जगन्नाथ’ ही म्हण आमकां सगळ्यांक खबर आसा. आपल्या हाताच्या बळग्याचेर आपणें सदांच विस्वास दवरचो. ह्या ‘हाताची खबर त्या हाताक लांवंक ना’ दिवपीय लोक ह्या संवसारांत आसात.
‘हात चलप’, ‘हात घालप’, ‘हात वयर मेरेन पाविल्लो’, ‘हात वयर करप’, ‘हाता -तोंडा गांठ पडना’, ‘हाता वयले पोटाचे’, ‘हात सदळ करप’, ‘हाताक रुच आसप’, ‘डाव्या हातचो मळ’, ‘हात आखडतो घेवप’, ‘एका हातान टाळी वाजना’, ‘हाताचीं पांचीय बोटां सारकीं नासतात’, ‘हात धुवून फ़ाटीक लागप’,’हात पांय गळप’, ‘हातांत कांकणा घालप’ अशे हातार आधारिल्ले आनीकय कांय वाक्प्रचार!
एक मात जाणां जांवचें कीं एकदां हातांतल्यान गेल्ली वस्त तश्यातशी परती येना. कोंकणींत म्हणणीच आसा ‘हाता भायर गेल्ली वस्त आनी तोंडा भायर गेल्लें उतर परतें येना’. हेंच आमकां संस्कृत भाशेंतलें एक सुभाशित ‘पुस्तकम, वनिता, वित्तम परहस्ते गतागतमl” सांगता. हाचो अर्थ पुस्तक, बायल आनी पैशे दुसऱ्याच्या हातांत गेले तें पर तें मेळपाक कठीण!’
गोंयच्या इतिहासांत सामाजीक मळार लजेक घालपी एक प्रथा चलताली. ताका ‘हातलावणी’ म्हण्टाले. ताका पुर्तुगेज सरकारान आनी सामाजीक फ़ुडाऱ्यांनीं चळवळ करुन ह्या अनिष्ट प्रथेचेर बंदी हाडली.
अशीं आसात ह्या हाताचीं अजापीत करपी कर्तुबां. ‘हात खंय घालप’ आनी केन्ना कसो आपलो ‘हात सोडोवप’ हें जो जाणां तोच मनीस आयज मुखाऱ पावता. हात खूब कितें जोडटा म्हूण मनीस मोगी सांगता ‘हातांत हात’ मेळयात इश्टागत तिगयात.
सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
