डावपेंच आनी रणनिती

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

प्रामाणीकपण, सहानुभूती, समाजीक न्यायाविशींची वचनबद्धताय आनी मनशाचे स्थिती विशीं खोल अंतर्दीश्टी हींय ताचे बरपावळीचीं खाशेलपणां.

मारिओ बेनाडेट्टी(१९२०-२००९) हो उरुग्वेचो नामनेचो लेखक, कवी आनी नाटककार. ताका लॅटीन अमेरिकेंतलो एक म्हत्वाचो साहित्यीक व्यक्ती मानतात. कादंबरी, लघुकथा, निबंद आनी कविता हांचेखातीर ताची नामना आसा. १९६० च्या दशकांत कांय वर्सां दक्षिण अमेरिकेंतलो उरुग्वे हो ल्हानसो देश लॅटीन अमेरिकेंतल्या क्रांतीचें पाळणें अशें मानताले. चे गुव्हेराक थंय ताचे भेटी वेळार नायक म्हूण येवकार दिल्लो; गनिमी पद्दतीन झुजपी थळावो ट्युपामारो शेतकारांचो पंगड बंडाक शारी पर्याय दिता अशें दिसतालें. तेच परंपरेंतल्यान मुखार आयिल्लो मारियो बेनाडेट्टी हो त्या खिणाचो कवी आशिल्लो, मोग, राग आनी प्रतिकार हे विशय आपले थेट शैलींतल्यान मांडपा खातीर तो पुराय लॅटीन अमेरिकेंत फामाद जालो.
पासो द लॉस तोरोस ह्या ल्हान शारांत ताचो जल्म जालो. उरुग्वेच्या जायत्या लोकां भशेन तो इटालियन स्थलांतरीत कुटुंबांतलो. इटालियन रिती प्रमाण ताका पांच परस नांवां दिल्लीं. ताचो बापूय फार्मा सिस्ट, पूण ताची एका वेवसायांत फटवणूक जाल्ल्यान कुटुंबाचें नशीब इबाडलें आनी मारिओक पिरायेच्या चवथ्या वर्सा मॉन्टेव्हिडियोंत रावपाक व्हेलो. ताचे आवयक घरांतलीं सगळीं आयदनां आनी भांगर शिंगर विकचें पडलें आनी कांय वर्सां तीं एके झोपडपट्टींत रावलीं. मारियोच्या उपरांतचे चडशे बरपावळीक मॉन्टेव्हिडियो ही फाटभूंय जाली. ताच्या वावरांत शाराचें परिदृश्य आनी समाजीक गतीशीलताय मुखेलपणान दिसून येता.
ताणें ल्हान पिराये सावन साहित्याची आवड दाखयली. किशोरावस्थेंत ताची बरोवपाची आवड वाडूंक लागली आनी शाळेंत आसतनाच ताणें कविता आनी लघुकथा रचपाक सुरवात केली. मुळावें आनी माध्यमीक शिक्षण पुराय जातकच बेनाडेट्टीन थोडो तेंप मॉन्टेव्हिडियो हांगाच्या प्रजासत्ताक विद्यापिठांत साहित्य आनी कायद्याचो अभ्यास सुरु केलो. पूण ताणें विद्यापिठाचो अभ्यासक्रम पुराय केलो ना. ताचे बदला, ताणें आपल्या लेखन कारकिर्दीचेर लक्ष केंद्रीत करपाचो पर्याय वेंचलो. विसाव्या शेंकड्याचे सुरवेक जाल्ली राजकी आनी समाजीक अशांतताय हातूंतल्यान तो दावे विचारसरणेचें राजकारण आनी वावरांत खोलायेन घुस्पलो आनी ताणें जिवीतभर समाजीक न्याय आनी मनीस हक्कांचो पुरस्कार केलो. जगपा खातीर वेगवेगळीं कामां करचीं पडलीं तरी आपूण लेखक जातलों, अशें तरणाट्या बेनेडेट्टीन सुरवेकच थारायलें. आर्जेन्टिनाची राजधानी ब्युएनॉस आयरेसांत जायतीं वर्सां रावल्या उपरांत १९४० च्या सुमाराक तो मॉन्टेव्हिडियोक परतलो आनी पत्रकार म्हणून कामाक लागलो.
देशभर ताका नामना मेळोवन दिवपी ताचें पयलें पुस्तक म्हळ्यार, जेम्स जॉयसच्या डब्लिनर्स ह्या पुस्तकावरी आशिल्लो ताचो ‘मॉन्टेव्हिडेनोस’ हो लघुकथांचो संग्रह. उरुग्वेची राजधानी मॉन्टेव्हिडियोच्या रहिवाशांचे संघर्श आनी आकांक्षांचें तातूंत चित्रण केलां. तेन्नाच ताच्या ‘पोएमास द ला आफिसन्स’ (ऑफिसांतल्यो कविता) ह्या पयल्या लोकप्रिय कविता संग्रहांत ताणें दिसपट्ट्या संघर्शांच्या संवसारांत सांपडिल्ल्या मध्यमवर्गीय लोकांच्या मंद पूण अदभूत जीवितांतले ताण चित्रित केले. परकीपण, नित्यनेम, दिसपट्टे जिणेंत अर्थ सोदप ह्या विशयांचेर हातूंतल्यो कविता चिंतन करतात. उपरांत ‘ला त्रेगुआ’ (झूज विराम) ही ताची सगळ्यांत येसस्वी कादंबरी उजवाडायली आनी तिचेर आदारीत चित्रपट १९७४ वर्सा ऑस्कर पुरस्काराक नामांकीत जालो. तातूंत मार्टीन सांतोमे नांवाच्या मध्यम पिरायेच्या मनशाची काणी आसून ताका जिविताच्या निमाण्या काळांत अचकीत मोग मेळटा.
१९७० च्या सुमाराक लॅटीन अमेरिकेच्या हेर देशांभशेन क्रांतीकारी बदलाचो धोको आशिल्ल्यान लश्करान सत्ता हातासली आनी उरुग्वे सारक्या शांत देशांत पयलीं केन्नाच आयकूंक नाशिल्ली राजकी दडपशाय सुरू जाली. १९७३ वर्सा बेनाडेट्टीक देश सोडचो पडलो. ताणें पेरूंत स्थायीक जावपाचो यत्न केलो, पूण स म्हयन्यां उपरांत ताका त्या देशांतल्यान धांवडायलो. निमाणो तो क्युबांत स्थायीक जालो. थंय ताणें ‘कासा द लास ‘ हे अमेरिकन प्रकाशन संस्थेंत काम केलें आनी मागीर स्पेनाक भेट दिली.
निर्वासितपणाच्या अणभवाक लागून बेनाडेट्टीच्या जिविताक वेगळी दिशा सांपडली. आपूण केन्नाच घरा परतूंक शकचोना, देखून, “तुमच्या देशा भायर आसतना तुमकां जखमी, परकी अशें दिसता आनी परत येतकच अजूनय निर्वासित अशें दिसता, कारण तुमी बदलल्यात आनी देश बदलला” अशें ताणें आपल्या ‘ एल देसेहिलिओ ओत्रास काँजेतुरास’ (विजनवासांतल्यान परत आनी हेर अनुमानां) ह्या निर्वासितपणाची वेदना आनी आव्हान उक्तावपी पुस्तकांत बरयलें.
बेनाडेट्टीन जीवितभर कविता, कादंबरी आनी लघुकथा बरोवपाचें काम चालूच दवरलें. लॅटीन अमेरिकेंत आनी स्पेनांत मोग आनी राजकी वचनबद्धतेविशीं शक्य तितले प्रत्यक्ष भावनेन बरवपी कवी म्हणून ताची सगळ्यांत चड याद जाता. ताणें ८० परस चड पुस्तकां उजवाडाक हाडलीं. बेनाडेट्टीच्या पुराय साहित्यिक वावरांत मोग, राजकारण, निर्वासितपण, मनीस हक्क ह्या विशयांचेर संशोधन दिसता. बेनेडेट्टीच्या कांय नामनेच्या कृतींनी ‘ला त्रेगुआ’ आनी ‘ग्रासियास पोर एल फ्युएगो’ (उज्या खातीर दिनवास) ह्यो कादंबरी तशेंच ‘मॉन्टेव्हिडेनोस’ आनी ‘ला बोरा देल काफे’ सारकिले लघुकथा संग्रह हांचो आस्पाव जाता. ‘ग्रॅसियास पोर एल फ्युएगो’ही दडपशाय करपी राजकी राजवटीखाला वावुरपी इश्टांच्या पंगडाची काणी. ‘एल कम्प्लेनोस द हूआन आंजेल” (हूआन आंजेलाचो वाडदीस) ही मनशाच्या संबंदांतल्या किचकटींचो आनी काळाचो सोद घेवपी कादंबरी, जी एका पात्राचो वाडदीस मनोवपा भोंवतणी केंद्रीत आसा. ‘इन्व्हेंट्रीओ उनो’ (एकाचो सोद) हो साहित्य, राजकारण आनी संस्कृताय हांचेर निबंद आनी चिंतनांचो संग्रह, जातूंत बेनाडेट्टी आपल्या स्वताचे लेखन प्रक्रियेची आनी संवसारीक नदरेची सुलूस दिता. प्रामाणीकपण, सहानुभूती, समाजीक न्यायाविशींची वचनबद्धताय आनी मनशाचे स्थिती विशीं खोल अंतर्दीश्टी हींय ताचे बरपावळीचीं खाशेलपणां.
बेनाडेट्टीनअनेक कविता बरयल्यात, जांची भावनीक खोलाय, समाजीक टिप्पणी आनी गीतात्मक सोबीतकाय वाचप्यां मदीं खोलायेन प्रतिध्वनीत जाता. ‘ते किएरो’ (हांव तुजेर मोग करतां). ही सादी तरी सशक्त कविता मोगाचें सार दाखवन आपलो मोग जाहीर करतना असुरक्षीततायेची खोलाय सोदून काडटा. ‘नो ते साल्व्हेस’ (स्वता वाटाव नाकात) हे कवितेंत बेनाडेट्टी वाचप्याक जिणेक पुरायपणान वेंग मारून सुरक्षीतताय आनी आत्मसंतुश्ट रावपाचे उमळशीकेचो प्रतिकार करपाचें आवाहन करता आनी धीर, जोखीम आनी प्रामाणीकपणाक उर्बा दिता. ‘हागामोस उन त्रातो’ (एक सौदो करुया) मनशाच्या संबंदांची आनी हेरांकडेन लागीं येवपाखातीर केल्ल्या तडजोडींचो अभ्यास करता. मोगान आनी इश्टागतींत जावपी वाटाघाटी दाखोवपा खातीर तो कबलातीचें रूपक वापरता. ‘नो से पोर के पीएन्सास तू’ (तुका कित्याक दिसता तें म्हाका खबर ना) हे कवितेंत बेनेडेट्टी बोधाच्या स्वरूपाचो आनी वास्तवाच्या व्यक्तिपरक स्वरुपाचो अभ्यास करता. आमी स्वताक कशे पळयतात आनी हेर आमकां कशे पळयतात हाचे मदल्या विच्छेदाचेर तो चिंतन करता.
‘ताक्तीका एस्त्रातेजिया’ (डावपेंच आनी रणनीती) ही ताची एक नामनेची कविता. डावपेंच आनी रणनिती अशीं मोगाचीं दोन तासां आसात अशें सांगून कविता सुरू जाता. झुजाच्या आनी नियोजनाच्या मळावयल्या ह्या संज्ञांचो वापर केल्ल्यान मोगाची गती समजून घेवपाखातीर रोखडीच रूपकात्मक चौकट मेळटा. झुजाभशेन मोगाकय येसस्वीपणान मार्गदर्शन करपा खातीर अल्पकाळांतली युक्त (डावपेंच} आनी दीर्घकाळ नियोजन (रणनीती) अशे दोनूय प्रकार जाय पडटात अशें बेनाडेट्टी सुचयता.
पयल्या छंदांत मोगांतल्या डावपेंचाचे कल्पनेची वळख करून दिल्या, तिचें खाशेलपण म्हळ्यार ल्हान, तात्काळ हावभाव. हातूंत चुंबन, वेंग मारप, मोगाचीं उतरां अशी दिसपट्ट्या मोगाची अभिव्यक्ती, जिका लागून खोलायेन संबंद उबारपाची बुन्याद तयार जाता अशें सुचयता. निमाण्या छंदांत मोगाच्या दोन तासांक एकठांय हाडून तांच्या परस्पर आदाराचेर भर दिला, कारण रोमँटिक संबंद तिगोवन दवरपाक सहजताय आनी नियोजन ह्या दोनूय गजालींची गरज आसता.

डावपेंच आनी रणनिती

म्हजो डावपेंच
तुका पळोवपाक
तूं कशें आसा तें जाणून घेवपाक
तूं आसा तशें तूजेर मोग करपाक

म्हजो डावपेंच
तुजे कडेन उलोवपाक
आनी तुजें आयकून घेवपाक
आनी उतरांनी बांदूंक
एक अविनाशी पूल

म्हजो डावपेंच
तुज्या यादींनी रावपाक
कशें तें म्हाका कळना
तशेंच नकळो खंयच्या निमतान
पूण तुज्यांत रावपाक

म्हजो डावपेंच
प्रामाणीकपणान सांगचें जाल्यार
आनी तूं प्रामाणीक आसा हें जाणून घेवपाक
आनी आमी विकनात
एकमेकांक फटिंगपणां
देखून आमच्या दोगांय मदीं
ना कसलोच पड्डो
वा पाताळमेरेन पाविल्ली वेर

म्हजी रणनिती
हाच्या उरफाटी
चड खोल
आनी चड सोंपी

म्हजी रणनिती
एका बऱ्या दीसा
कशी तें कळना
कसल्याय तरी निमतान
तुका निमाणी म्हजी गरज आसतली.

शैलेंद्र मेहता
9820654233