भांगरभूंय | प्रतिनिधी
पुनवस (पुनर्वसु) आनी करता वनवस (वनवास), ही पुनर्वसु नक्षत्रांत पडपी पावसाचेर आदारिल्ली आनीक एक म्हण. पुनर्वसु नक्षत्रांत इतलो पावस पडटा की घरांतल्यान भायर सरपाक मेळना. सामको वनवास घडिल्ले भशेन जाता. ताचे वयल्यान ही म्हण आयल्या.
‘असळसाचो पावस लागता सळासळा, बैलाचा याक (एक) शिंग भिजलां तर दुसरा नाय भिजलां’, आश्लेशा नक्षत्राचें गांवगिऱ्या भाशेंतलें नांव ‘असळसा’. आश्लेशा पावसाचें खाशेलेपण म्हणल्यार भायर वत पडिल्लें आसता आनी पावस पडपाचीं चिन्नां दिसनात. इतल्यान सर सर करीत पावस येता, थोडे थेंबे उडयता आनी मागीर नाच्च जाता. हो सगळे कडेन पडटाच असो ना. एका जाग्यार पडलो तर थंयच्यान शंबर मेत्र पैस आशिल्ल्या जाग्यार तो पडना. ह्या वेळार भुरगीं, ‘पावस येता वत (हुनत) येता, माकडाचें लग्न जाता’ अशें म्हणीत त्या पावसांत नाचतात.
आश्लेशा नक्षत्रा उपरांत मघाचो पावस पडटा. ‘लागला मघा तर चुलीकडे हागा, नाय लागला मघा तर मळबाकडें बघा’, मघाचो पावस एक फावट सुरू जालो आनी थांबलो ना जाल्यार पयलीं शौचकर्म करपाक पासून भायर सरप कठीण जातलें. आनी जर तो लागलो ना जाल्यार तो लागप शेतांक गरजेचो आशिल्ल्यान केन्ना लागलो काय म्हण शेतकामत्यांक टकामका आकाशाक पळयत रावचें पडटा.
मघाच्या उपरांत पुर्वा नक्षत्र येता. पुर्वा नक्षत्रांत पावस सारको पडलो तर पीक बरें येता. ह्या नक्षत्रांत पडपी पावस हो वर्सभराक लागपी पावसाची पुरवण करपी. ‘पुर्वाचो पावस पुरयता, जिरवंन जिरवंन पडटा’ अशी म्हण आसा. पूण त्या खातीर अश्लेशा आनी मघा नक्षत्रांत पावस भरपूर पडूंक जाय. म्हणून कोंकणातलो शेतकार म्हणटा, ‘असळसा (अश्लेशा) तापे, मघा वाफे, पुर्वा येई पूर, त्या वर्सा पीक येई भरपूर’.
उत्तरा नक्षत्रांत पावसाचो नेट मातसो कमी जाता अशें आसलें तरीय ह्या नक्षत्रांत पावस हो पडपाकच जाय. ‘लागतील उतरा तर अन्न उणे ना कुतरा, नाय लागतील उतरा, तर अन्न नाय पितरा’. बरें पीक येवपाक उत्तरा नक्षत्राचो वातावरणा कडेन संबंद आसता. उत्तरा नक्षत्रांत खर वोत आनी पावस पडटा. ह्या वातावरणाची पिकाक गरज आसता. ह्या काळांत पडपी वताक ‘पिकेवेलें वोत’ म्हणटात.
‘लागत हत्ती (हस्त नक्षत्र) जाल्यार पडटीत वंटी’, उत्तरा नक्षत्राच्या उपरांत येता हस्त हें नक्षत्र. ताका कोंकण वाठारांत हत्ती म्हणटात. घोग्यांनी पडपी पावसाचें तें निमणें नक्षत्र. ह्या वेळार आकांताचो पावस पडटा. मळबांत जोगूल जोगलावता. खऱ्यांनीच हत्तीच्या नेटान हो पावस पडटा. त्या खातीर वयली म्हण आयल्या. ‘लागत हस्त जाल्यार शेतकरी जायत मस्त’, ही ह्या नक्षत्राचेर आदारिल्ली दुसरी म्हण.
‘चित्राचा निंबार (वोत) मनाक उबार (उब)’, हस्ता उपरांत येता तें चित्रा नक्षत्र. हें नक्षत्र ये मेरेन पिकां पिकून तयार जाल्लीं आसतात. ह्या नक्षत्राक पडिल्ल्या वोतान पिक तरतरून येता. शेतकार खूब खोशी जाता. त्या खातीर वयली म्हण आयल्या. पूण ह्या चित्रा नक्षत्रांत खूब पावस पडत तर उबें पीक मातये भरवण जाता. आनी शेतकामती त्रासांत पडटा. त्या खातीर ‘लागल्या चिता (चित्रा) तर कुणबी जाला रीता’, अशी म्हण आयल्या.
चित्रा उपरांत येता तें स्वाती नक्षत्र. ह्या नक्षत्रांत तयार जाल्ल्या पिकाचें मोल मोतयां परस चड आसता. ते खातीर ‘लागतील स्वाती तर पिकतील मोती’ ही म्हण आयल्या.
ह्यो जाल्यो पावसाच्या नक्षत्रांचेर आदारिल्ल्यो म्हणी. हाचे भायरूय कोंकणींत पावसाचेर साबार म्हणी आनी वाक्प्रचार आसात.
‘आयल्यार पावस नाजाल्यार वत’, हेंवूय बरें आनी तेंवूय बरें म्हणपी. खंयचेय परिस्थितींत सूख मानपी मनशाक लेखून ही ओपार मारतात.
‘पावस येता तशें सांते धरचें’, पावसाचो झोत येता तशी सत्री घुंवडावची (सांते, सांतली- भिल्लमाडाच्या पानांची केल्ली वाटकुळी सपाट सत्री). ‘वारें येता तशें सूप धरचें’, हिवूय ह्याच अर्थाची दुसरी म्हण.
‘पावसाक भियेवन न्हंयंत उडी मारता’, ल्हान संकट टाळपा खातीर व्हडलें संकट आंगार घेता वा एक ल्हान विघ्न पयस करपाक दुसऱ्या व्हडल्या विघ्नांत पडटा, असो ह्या म्हणीचो अर्थ. ‘पावसांत भिजलें आनी घोवान माल्लें सारकेंच’, पावसान एकाद्र्या मनशाक भिजोवप ही गजाल जितली सैमीक, तितलीच घोवान बायलेक मारप ही गजाल आसा असो आदीं समज आसलो. आतां पावसान भिजोवप ही गजाल जरी सैमीक आसली तरी बायलेक मारप ही गजाल आतां सैमीक उरूंक ना. आतांच्या कायद्याच्या आड गजाल ती.
पावसाचेर आदारिल्ले साबार वाक्प्रचार आसात. पावसाची आपली अशी उतरावळ आसा.
पावसाचें पोट फुटप- खूब पावस पडप
पावसान दोळे उगडप- पावस थांबप
पडट्या पावसांत- भर पावसांत
पावसाची झांक- पावस पडत रावप
पावसाचें पील- खूब कमी पावस
पावस आनारप- मळब पावसान भरप
पावस आसरप, आसोर जावप – पावस पडून वचप, पावसान विसव घेवप
पावस झडप- बारीक पावस पडप
पावस नितळप- पावस आसरेवप
पावस भरप- पावस मांडप
पावस मांडप- मळब कुपांनी भरप
पावस माथ्यार पावप- पावस पडटासो जावप
पावस गीम- पावस आनी गीम म्हणल्यार पुराय वर्स. तो पावसगीम त्रास काडटा बाबडो.
पावसाडी- पावसा दिसांचें
पावसान धरप- एका सारको पावस पडप
पावस पाणयाच्यो गजाली- हवामानाच्यो खबरी चड करून पावसाच्यो.
आडवेळो पावस- पावस पडपाची कसलीच सुलूस दिना आसतना पडपी पावस. बिगर मोसमी पावस. हो पावस केन्ना केन्ना घोग्यांनीय पडटा. ताका तोडवो पावस म्हणटात.
पावसाचेर आदारिल्ल्या वाक्प्रचारां वयल्यान याद जाली. सांगना संवरिनासतना मदींच घरांत पुटट करून सोयरो घरांत भितर सरलो तर म्हजी आई म्हणटाली ‘आडवेळो पावस कसो हो!’.
ह्यो आसल्यो पावसाचेर आदारिल्ल्यो म्हणी आनी वाक्प्रचार.
सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
