भांगरभूंय | प्रतिनिधी
आयज संवसारीक सिझोफ्रेनिया दीस. ते निमतान विशेश….
सिझोफ्रेनिया हें गंभीर, दीर्घकाळ चलपी मानसीक दुयेंस. ताचो परिणाम मनशाच्या विचारांचेर, भावनांचेर, वागणुकेचेर आनी वास्तवा विशींच्या धारणांचेर जाता. दुयेंतीक वास्तव आनी कल्पनाशक्त हांचो भेद करपाक जमना आनी ताका लागून तांचे दिसपट्टे जिणेंत व्यत्यय येता.
मेंदवांतल्या रसायनीक असंतुलनाक लागून, आनुवंशिकता आनी मानसीक आघाताक लागून जावपी मानसीक दुयेंस म्हणल्यार सिझोफ्रेनिया. ह्या दुयेंतींक चड करून आवाजाची संवेदना जाता, कोण तरी तांचेर नियंत्रण दवरता अशें दिसता वा सगळेच तांचे विशींच उलयतात अशें दिसता. कांय दुयेंतींक विसंगत उलोवप, विचित्र वागणूक वा वरभर एकेच स्थितींत निश्चल रावप अशीं लक्षणां दिसतात. सिझोफ्रेनिया चड करून ल्हान पिरायेचेर, 15 ते 25 वर्सां मदीं सुरू जाता. हो काळ मनशाच्या जिवितांतलो एक खूब म्हत्वाचो पांवडो. हे पिरायेचेर जायते मानसीक आनी शारिरीक बदल घडटात, देखून ह्या काळांत स्किझोफ्रेनियाची सुरवात वळखुप म्हत्वाचें.
सुरवातीचीं लक्षणां
एकसुरेपण : हातूंत चलो वा चली ल्हवू ल्हवू आपूण पयलीं सक्रीय आशिल्ल्या सुवातीं पासून पयस रावपाक लागता. इश्ट आनी कुटुंबां कडेन संवाद उणो करता. शाळेंत वा म्हाविद्यालयीन अभ्यासांत रूची नासप, लक्ष दिवपाचो उणाव, शिक्षणीक कार्यावळींतली उमेद उणी जाता.
रातभर जागो जावप, दिसांत चड न्हीद येवप, न्हिदेचो वेळ आनी काळ अनियमीत. ल्हान- ल्हान गजालींचेर सहज राग येवप, मूड स्विंग जावप, मानसीक अस्वस्थताय येवप. अनपेक्षीत भंय, अस्वस्थ करपी विचार, भ्रम वा आवाज आयकुपाची शक्यताय. स्वताची नितळसाण, जेवण आनी उदक, आनी हेर दिसपट्ट्या गरजे कडेन दुर्लक्ष करप.
पालक आनी शिक्षकांची भुमिका
पालक, शिक्षक, लागींच्या इश्टांनी हे पिरायेचेर ह्या प्रकारच्या लक्षणां कडेन खाशेलें लक्ष दिवचें. जायते फावटीं ह्यो लक्षणां ‘असामान्य किशोरवयीन वागणूक’, ‘वायट मनोवृत्ती’ वा ‘सामान्य चिडचिडेपण’ अशें म्हणत न्हयकारतात आनी दुर्लक्ष करतात. हाचे कडेन दुर्लक्ष केल्यार हें दुयेंस बेगीन कळूंक शकना आनी ताका लागून उपचार करपाक कळाव जाता, जाका लागून दुयेंतीची स्थिती चड गंभीर जावंक शकता.
स्किझोफ्रेनिया कित्याक जाता?
सिझोफ्रेनियाक एकूय कारण जापसालदार ना. ह्या दुयेंसाची सुरवात जायत्या जैविक, मानसीक आनी समाजीक घटकांच्या संयोगाक लागून जावंक शकता. कांय संभाव्य कारणां अशीं-
1. मेंदवांतलें तंत्रिका रसायनीक असंतुलन: मेंदवांतले डोपामायन आनी सेरोटोनिन असंतुलीत जातात. जेन्ना डोपामायनाची पातळी खासा चड आसता तेन्ना भ्रम, अवेवस्थित विचार हीं लक्षणां खरपणान वाडटात. मेंदवांतल्या ह्या रसायनीक संकेतांत असंतुलन जाल्यार मेंदवाच्या कार्यपद्दतीचेर परिणाम जाता.
2. आनुवंशिकी: कुटुंबांतल्या वांगड्यांक स्किझोफ्रेनिया जाल्यार हेर वांगड्यांक जावपाचो चड धोको आसता. हाचे वयल्यान ह्या रोगांत आनुवंशिक प्रवृत्तीचो म्हत्वाचो वांटो आसा हें स्पश्ट जाता.
3. भुरगेपणांतलो आघात: भुरगेपणांत शारिरीक, मानसीक वा लैंगीक अत्याचार, आवय-बापूय वेगळे रावप वा खर दुर्लक्षाक लागून मेंदवाचे उदरगतीचेर वायट परिणाम जावंक शकता. अशा आघातांक लागून व्यक्तीचे मानसीक संरचनेंत अस्थिरताय निर्माण जाता आनी ताका लागून स्किझोफ्रेनिया सारकिले दुयेंस जाता.
4. खर मानसीक ताण: प्रौढपणांत नोकरी, शिक्षण, संबंद वा अर्थीक अडचणींक लागून जावपी खर मानसीक ताण स्किझोफ्रेनिया सुरू करपाक शकता, खास करून मनशाची जैविक वा आनुवंशिक फाटभूंय असुरक्षित आसल्यार. अशे ताणांचे घटक मेंदवांतल्या रसायनीक समतोलांत आनीकय बादा हाडटात.
5. प्रसुती पयलीं आनी प्रसुती उपरांतचे घटक: बाळंतपणाच्या वेळार जावपी संसर्ग, कुपोशण वा मेंदवाक जावपी जखम हांचोय स्किझोफ्रेनिया जावपाक वांटो आसूं येता.
6. द्रव्यांचो दुरुपयोग: किशोरावस्थेंत वा तरणाट्या प्रौढपणांत एलएसडी, अँम्फेटामाइन ह्या मानसोपचारीक पदार्थांचो सेवन केल्यार स्किझोफ्रेनियासारक्यो लक्षणां दिसूंक शकतात. कांय प्रकरणांनी तें जिनस घेतिल्ल्यानूच हें दुयेंस जाता.
उपचार कशे करतात?
संवसारीक भलायकी संघटनेन (WHO) आनी मानसीक भलायकी तज्ञांनी तयार केल्ल्या प्रमाणीत निदानात्मक निकशांचेर आदारून स्किझोफ्रेनियाचें निदान करतात.
स्किझोफ्रेनियाचेर उपचार करपाक वखदांचो सगळ्यांत म्हत्वाचो वांटो आसता. मेंदवांतले रसायनीक असंतुलन सुदारपा खातीर ह्या वखदांचो उपेग करतात. ताका लागून भ्रम, आवाज आयकुप आदी लक्षणां उणीं जातात. वखदां गुळयांच्या रुपांत वा केन्ना केन्नाय इंजेक्शन दितात.
विद्युत् आकुंचन उपचार (ईसीटी) ही एक खाशेली उपचार पद्दत आसून, ती कांय कठीण, वखदांक प्रतिसाद नाशिल्ल्या दुयेंतींक वापरतात. तातूंत ल्हान ल्हान विद्युत् झटकेंतल्यान मेंदवांत रसायनीक बदल घडोवन हाडप आसता, जाचो कांय लक्षणांचेर परिणाम जावं येता. समुपदेशन आनी पुनर्वसन करतात. दुयेंतीक आनी ताच्या कुटुंबाक दुयेंस समजून घेवपाक आनी ताका तोंड दिवपाक मार्गदर्शन दितात. समाजीक, वेवसायीक आनी जिणेची कुशळटाय वाडोवपाखातीर प्रशिक्षण दितात, जाका लागून दुयेंतीक सामान्य जिवीत जगपाक मेळटा.
दुयेंतीक नोकरी सोदपाक, घरांत आनी समाजांत एकठांय येवपाक मदत करप. कुटुंबांतले वांगडी दुयेंतीक आदार दिवपाचो एक खूब म्हत्वाचो खांब. तांकां दुयेंसाची म्हायती दिवप, योग्य जतनाय घेवप, वखदांचें म्हत्व सांगप आनी मानसीक आदार दिवप गरजेचें आसता. कुटुंब समुपदेशन दुयेंतीच्या बरे जावपाक आनी पुनर्वसनांत खूब आदार करता.
समाजाची भुमिका
सिझोफ्रेनिया विशीं जागृताय करप, चुकीचे समज पयस करप आनी मानसीक भलायकी सेवांचो प्रसार करप ही आमची सामुहीक जापसालदारकी. समाजांत अजूनय ह्या दुयेंसाक कलंक दिवन पळयतात, ताका लागून दुयेंती आनी तांच्या कुटुंबांक जायत्या समाजीक, भावनीक आनी अर्थीक अडचणींक तोंड दिवचें पडटा. स्किझोफ्रेनिया आशिल्ल्या लोकांक ‘मानसीक’ वा ‘पिशें’ म्हणूं नाकात. समाजांतल्या दरेकल्यान ह्या प्रस्नाचेर सहानुभूती आनी समजून घेवपाची गरज आसा.
सिझोफ्रेनिया आशिल्ल्या लोकांक वेगळे, पिशें वा धोकादायक अशें समजप चुकीचें. तांकांय आमचे सारकोच मोग आनी आदार जाय. शाळा, म्हाविद्यालयां, कामाच्या सुवातींनी आनी भौशीक संघटनांनी ह्या दुयेंसा विशीं जागृताय करपी कार्यावळी घडोवन हाडपाची गरज आसा – जशे की व्याख्यानां, चर्चा, पोस्टर प्रदर्शनां, कार्यशाळा. प्रसार माध्यमांनीय स्किझोफ्रेनिया विशीं खरी आनी शास्त्रीय म्हायती पातळावची. गैरसमज पयस करून समाजांत जागृताय निर्माण करप गरजेचें.
कुटुंब, शेजारी, इश्ट आनी सहकाऱ्यांची सकारात्मक भुमिका अत्यंत म्हत्वाची. ते दुयेंतीक उपचार घेवपाक प्रोत्साहन दिवंक शकतात, भावनीक आदार दिवंक शकतात आनी तांकां स्वाभिमानान जगपाक मदत करूंक शकतात. उपचारांत नेमान वांटो घेवप गरजेचें.
निमाणें स्किझोफ्रेनिया हें गोंदळाचें आनी गुंतागुंतीचें मानसीक दुयेंस आसलें तरी दुयेंतीच्या उपचारांत जागृताय, समजूत आनी सहकार्य म्हत्वाचें. ते खातीर समाजान ह्या दुयेंसाचेर उक्तेपणान उलोवपाची गरज आसा, अचूक म्हायती पातळावपाची गरज आसा आनी गरजेच्या दुयेंतींक मजतीचो हात दिवपाची गरज आसा. आमी सगळे एकठांय येवन सिझोफ्रेनिया आशिल्ल्या लोकांक आदार दिवपाचो, समजून घेवपाचो आनी तांचें पुनर्वसन करपाचो संकल्प करुया.
प्रवीण चव्हाण
मानसीक समाजसेवक
उत्तर गोंय जिल्हो हॉस्पिटल, म्हापशें
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
