‘सीता, तारा, अहिल्या, द्रौपदी, मंदोदरी, तितूंत म्हागेलें कामणें!’

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

म्हणी फ़ाटली काणी -3

थोड्या लोकांक आपलो, आपल्या भुरगेबाळांचो व्हड लोकां कडेन संबंद दाखोवपाचो घोस्त आसता. आपल्या मनश्याचें कर्तृत्व कितें तें तोलीमोली नासतना त्या व्हड मनश्यां कडेन तांची तुळा करतात. ‘सीता,तारा, अहिल्या, द्रौपदी, मंदोदरी, तितूंत म्हागेलें कामणें!’ ह्या म्हणी भशेन तांची गजाल.

एक गरीब बायल आसली. तीका कामणें नांवाचें चली आसलें. थोड्या वर्सां भितर त्या बायलेचो घोव भायर पडलो आनी पोट भरपा खातीर लोकांच्या घरांत काम करुन ती आपलो संवसार चलोवंक लागली. कामणेंय बी आवय कामाक वतगीर घरांतलें सगळें काम करतालें. कामण्यांची पिराय वाडत वताली. पूण ताचें लग्न मात खंयच थरनासलें. आपलें लग्न जायना म्हण कामणें सदांच चिंतेस्त आसतालें. एक दीस कामण्याची आवय देवळांत किर्तनाक गेल्ली. थंय हरदासान पुराणांतल्यो पतिव्रता जश्यो सीता, तारा, अहिल्या, द्रौपदी, मंदोदरी हांच्यो कथा सांगल्यो. दुसऱ्या दिसा बांयचेर उदक भरतना वाड्यावयल्या एका बायलेन कामण्याच्या आवयक विचारलें “कामण्या आवय! काल हांव देवळांत किर्तनाक पावलें ना. हरदासान कसली कथा सांगली गे?” त्या उतराक कामण्याच्या आवयन हरदासान सांगिल्लें तशें पुराणांतल्या त्या सीता, तारा, अहिल्या, द्रौपदी मंदोदरी ह्या पतिव्रतांनीं कसल्यो हालअपेष्टा काडल्यो तें सांगलें आनी म्हणूंक लागली “हय पुते, सारकें म्हाज्या कामण्यावरी!” खंयच्याय पतिव्रतेचो उल्लेख येतालो तेन्ना तिणें आपल्या “कामण्यावरी” म्हणत कामण्याक व्हरुन तांचे पंगतीक बसोवचें. खंय त्यो पतिव्रता आनी खंय हिगेलें कामणें! देखून “म्हागेलें कामणे” म्हण्टगीर लोकांक तिगेलीं उतरां खटकतालीं. हे भशेन ‘सीता, तारा, अहिल्या, द्रौपदी, मंदोदरी, तितूंत म्हागेलें कामणें!’ अशी म्हण जावन पडली.

‘आय अथकर, बाय पथकर, अनपुर्णा दुवाळ्यांची! हरी हागता, गिरी ओंकता’

आदल्या काळार कसलोय सुवाळो आसल्यार शेजारी सामारी, सोयरे एकांमेकागेर वचून आदार करताले. अशेंच एका मनश्याक ताच्या सोयऱ्यागेर वचून आदार दिवपाची पाळी आयली. ताची बायल आसली दुवाळ्यांची. ताका आपल्या बायलेक थंय धाडपाचें नासलें. आवयक धाडल्यार सगळें काम ताच्या बायलेचेर पडटलें आसलें. देखून घरांतलीं सगळीं बरीं नांत म्हण दाखोवपाक वयली ओंपार माल्ली.  ‘आय’ म्हळ्यार आवय. ती म्हातारी म्हळ्यार ‘अथकर’-कांयच काम करपाक नज आशिल्ली. ‘बाय’ म्हळ्यार तागेली धूव ती ‘पथकर’ म्हळ्यार हालींच जोरांतल्यान बरी जाल्या आनी पथ्याचेर आसा. अनपुर्णा (अन्नपुर्णा) ताची घरकान्न. ती दुवाळ्यांची म्हण्टगीर तिच्यानय जायना. हरी आनी गिरी तागेले दोन पूत. तेवूय बरे नात. एकलो हागता आनी दुसरो ओंकता. घरांतलीं सगळींच दुयेंत म्हण्टगीर कोणाकय तो आदाराक धाडपाक शकनां अशी निमतां तो ह्या ओपारीवरवीं लायता. जेन्ना कोणाच्याय मनांत कितेंय करपाचें नासता तेन्ना तो नाना तरेची निमतां काडून ती गजाल करपाची टाळटा. अश्या प्रसंगार ही ओंपार मारतात.

                           ‘क्यंऽऽव? साडेचार!’ 

एक गरिब मनिस आसलो. तो आपल्या बायलेचेर खूप मोग करतालो. ताका आपल्या बायलेक म्हारगशें कापड घेवपाचें दिसलें. ताणे बरीच काटकसर करुन पयशे एकठांय केले आनी दुकानार वचून साडेचार रुपयांचें (त्या मुस्तींतलें) कापड विकतें घेतलें. आनी घरा येवपाक भायर सल्लो. ताचे नदरेन ताणें बरीच व्हडली खरेदी केल्ली. आपणें घेतिल्लें कापड सगळ्यांनी पळोवंचें, ताचें मोल आपल्याक विचारचें आनी आपणे तें मोठ्या ओर्रांन सांगचें अशें ताका दिसलें. तो तें कापड झेलयत घेवन घरा येतालो. पूण रस्त्यांत कोणाचेंच लक्ष ताचेर गेलें नां. कोणेच ताका कांयच विचाल्लें नां. तो घरा पावपाक आयलो. मनांतल्या मनांत तो खूप खंती जाल्लो. इतल्यान ताणे रस्त्यार एक सुणें न्हिदिल्लें पळयलें. ताणें ताचेर माल्ली खोंट. त्या बराबर तें सुणें ‘क्यंऽऽव’ करुन आड्डलें. ताचें तें आड्डप म्हळ्यार सुणें आपल्याक कापड कितल्याक घेतलें म्हण विचारता अशें ताका दिसलें आनी ताणें म्हळें “साडेचार. अशी ह्या म्हणी फ़ाटली काणीं. 

आमच्या समाजांत आपल्या श्रीमंतीचे प्रदर्शन करपी खूप जाण आसात. तुमी तांचेर लक्ष दिलें तरी तीं तुमका सोडिनात. मुद्दाम ते तुमच्या मुखार आपल्या श्रीमंतीचे प्रदर्शन करतले. “हो वज्राचो हार पळयला? दोन लाखांचो! ही ब्रेसलेट पळयल्या? एक लाखाची?”. अशें करपी लोकांक तुमी तुमच्या नदरे मुखार हाडात. ‘क्यंऽऽव? साडेचाराचोच’ प्रकार तो!

           ‘आवडूकय पळेलें आनी साकरभातय खालो’

‘ एका फ़ातरान दोन शेवणीं मारप’ ह्या आशयाची म्हण संवसारांतल्या सगळ्या भासांनी आसा. मराठींत ‘एका दगडाला दोन पक्षी मारणें’ म्हणटात. हिंदींत ‘एक पंथ दो काज’ म्हणटात. आमच्या कोंकणींत ह्याच आशयाची आनीक एक म्हण घोळटा जी चडशी आतां वापारांत नां. ही म्हण म्हळ्यार “आवडूकय पळेलें आनी साकरभातय खालो”. 

ही म्हण पयलेच फ़ावट म्हज्या आज्जेच्या तोंडांतल्यान आयकली. ह्या म्हणी फ़ाटली काणी अशी. एका मनश्याची आवडू नांवाची भयण आसली. भयणीक मेळपाक म्हण भाव जेन्ना जेन्ना भयणीगेर वतालो तेन्ना तेन्ना ती आपल्या भावाक आवडटा म्हण साकरभात करुन घालताली. भावाक जेन्ना साकरभात खावपाची रुच येताली तेन्ना भयणीक मेळपाक म्हण तो तिच्या घरा वतालो. मनांत दोन हेतू आसताले. एक भयणीक मेळप आनी दुसरो पोटभर साकरभात खावप. पूण भयणीक दिसतालें कीं भाव आपल्याक मेळपाक आयला म्हण!

आमच्या समाजांत अशे लोक आसात ते वयल्यावयर आपूण दुसऱ्यांचेर उपकार करतात म्हण दाखयतात पूण भितर तांचो स्वार्थ दडिल्लो आसता.”आवडूकय पळेलें आनी साकरभातय खालो” अशी तांची गत!

अशोच म्हणी फ़ाटल्यो काणयो फ़ुडल्या फ़ावटीं. (चलता)

-सखाराम शेणवी बोरकार

-9923306751