भांगरभूंय | प्रतिनिधी
गोंयाक स्वताची अशी वेगळी लोकवेद परंपरा आसा. हांगच्या भौसान दोंगर घाळींनी सावड, मुटलो, तोराप सारकिल्ले शेत प्रकार निर्माण केले. न्हंयच्या धडांनी पुरण, भाटां- कुळागरां वसयलीं. न्हंयां- पोंयांनी, दर्यावेळांनी नुस्तेमारी करीत आपली अशी खाशेली निजाची सांस्कृतीक जीण विकसीत केली. हांगच्या कश्टकर्याचे हे उत्फर्के, मनाचे हुंकार म्हणल्यार आमचो लोकवेद, जाका आमी जिबे वयली जतनाय अशेंय म्हणटात.
ही जतनाय म्हणल्यार आमच्या पुर्वजांचें गिन्यान आनी अणभव सांगपी सरस्पत. आनी तत्कालीन समाजाची जीण जगपाची रीत म्हणपाचें लक्षांत येता. हो लोकवेद म्हणल्यार आमचे मंत्र कशे. ह्या मंत्रांच्या बळग्यारूच आमची जीण फुलता फळटा. मागीर तीं लोक गितां आसूं, म्हण्ण्यो आसूं, ओपारी आसूं, वा लोक नाट्या आसूं. तातूंत थळावे जिणेचे जिवें तटतटीत रूप पळोवंक मेळटा. एका अर्थान लोकवेद म्हणल्यार आमचे जिणेचें प्रतिबिंब. ताचो प्रत्यय लोक नाट्यांतल्यान खरपणान दिसून येता.
भारतीय लोक साहित्याचेर नदर मारल्यार एक गजाल खरपणान जाणवता ती म्हणल्यार थळाव्या लोकमनान रामायण, म्हाभारत, पुराण कथा हांचो त्या-त्या परिवेशा प्रमाण अर्थ लावन त्यो तिगोवन दवरल्यात. गोंयचे लोकनाट्यांय ताका अपवाद नात. संवसारांतलीं सगळींच लोकनाट्यां विधींतल्यान विकशीत जावन फुडें लोकनाट्याच्या रुपांत भौसा मुखार आयली. ‘रणमालें’, ‘भरणूल’, ‘माळेगान’, जागोर, खेळ, धालो हीं तेच परंपरेंतलीं लोकनाट्यां हांगाचे मांड परंपरेन तिगोवन दवरल्यांत. कोणा एका काळार जेन्ना हांगा नाटकां बी जाय नासलीं, मनोरंजनाचीं कसलींच साधनां उपलब्ध नासलीं तेन्ना सावन हीं लोकनाट्यां लोकमनाची रिजवण करीत आसात.
सगळीं लोकनाट्यां विधी कडेन संबंदीत आशिल्ल्या कारणान तांची नाळ मांड संस्कृती कडेन जोडिल्ली आसता देखून हीं लोकनाट्यां मांडावेल्यान भायर येवंक पळयनात. परिणामी तीं आयजूय आसा तेच स्थितींत आनी त्याच परिवेशांत उरल्यांत. आमचे लोकनाच, लोक नाट्यां वा लोकगायन प्रकार कृशी संस्कृताये कडेन जोडिल्ले आशिल्ल्यान आयज बदलते परिस्थितीक लागून शेतां वांगडाच ह्यो लोककलाय लुप्त जावंक लागल्यात. शेतांच उरलीं नात जाल्यार ते संबंदीचे विधी तरी कशे उरतले? तरीय वर्सावळीचे विधी जाले नात, वर्सावळीचो देवाचो नेम चुकलो जाल्यार देवाचो कोप जाल्या बगर रावचो ना, ह्या भंयान लोकांनी वर्सावळीच्या विधींच्यो भोगावळी सुरू दवरल्यात. कांय गांवांनी रणमालें, जागोर, भरणूल ह्या खेळाचो ताळ मारून थंय आतां नाटकां बी जावंक लागल्यांत. जाल्यार कांय कडेन गांवच्या म्हालगड्यांनी गांवची परंपरा म्हण रणमालें, जागोर, भरणूल, माळेगान सारकिल्ल्या लोकनाट्यांची परंपरा चालू दवरल्या. जाल्यार कांय कडेन ती कशीय तरी तग धरून उबी रावपाच्या यत्नांत आसा. जाल्यार कांय गांवांतल्यान ती लुप्त जावंक लागल्या.
ही गजाल मतींत घेवन गोंय सरकारान गोंयचें सांस्कृतीक धोरण जाहीर करून चालीक लायलां. ताका लागून आमच्यो लोककला आनी लोक कलाकारांक बरे दीस येवंक लागल्यात असो एक सूर आयकूंक येता. हे गजालीचेर आमी खोलायेन विचार करतना लोककला आनी लोक कलाकारांक बरे दीस येवंक लागल्यात म्हणजे नेमकें किदें घडूंक लागला काय? हाचो विचार करतात तेन्ना कांय म्हत्वाचे मुद्दे दोळ्यां मुखार दिसतात ते अशे-
पूण आयजची फुगडी 10 मिनटांच्या परिघा भोंवतणी घुंवत आसा. तिका ह्या परिघांतल्यान भायर काडपाची गरज आसा. रणमालें, जागोर हीं लोकनाट्यांय आतां महोत्सवांत पाविल्ल्यान एक वराच्या परिघांत घुस्पूंक लागल्यांत. ह्या प्रकाराक लागून गांवचे मांडार रातीच्यो राती चलपी ‘जत’ निमणे 20-30 मिनटांचीच उरची ना न्हय? हो भंय घर करूंक लागला. कारण वेळाच्या बंधनाक लागून रणमालें महोत्सवांनी तर गणपती जल्माची जत आयकुंकूच मेळना.
लोकनाट्यां हीं विधी कडेन संबंदीत आशिल्ल्यान तातूंतल्या विधींचे अधिकार बी एके विशिश्ट घरवंय कडेन तांचो अधिकार जावन उरलें. ताका लागून दुसरी घरवय वा कलाकारूय ती कला शिकूंक आनी सादर करूंक शकले ना. परिणामी ‘पेरणी जागर’ सारकिल्लें गडगंज लोकनाट्य पूर्णपणान काळाच्या पड्ड्या आड गेलां. अशें हेर लोकनाट्यां बाबतींतय घडूं येता. रणमालें लोकनाट्यांत कांय विशिश्ट सवंगां परंपरेन एखादे विशिश्ट घराणेंच सादर करीत आयिल्ल्यान तो तांचो अधिकारसो जाला. सद्याक नोकरी वेवसाय वा अन्य कारणान लोकां कडेन वेळ ना. तशेंच तरनाट्यांची रणमालें लोकनाट्या कडली अनास्था, अशा साबार कारणाक लागून ही परंपरा भोगावळीचें रूप घेवन काळाच्या पड्या आड वचपाची वाट चलता.
हे पंगतींत ‘लळीत’ सारकिल्ली हेर लोकनाट्यांय आसात. तांचो सोद घेवन तीं तिगोवन उरचीं म्हण मुळाव्या पावंड्यार खर यत्न जावपाची गरज आसा. ते खातीर ह्या लोककलां कडेन बांधील आशिल्ले लोक कलाकार आनी लोक संस्थांक एकठांय हाडून तांच्यो अडी-अडचणी जाणून घेवन त्यो पयस करपाची गरज आसा. ते खातीर सरकारान गोंयच्या लोकनाट्य परंपरेच्या विकासा खातीर एखादी स्वायत्त ‘लोकनाट्य अकादेमी’ स्थापन करून गोंयचे लोकनाट्य परंपरेक ‘नवसंजीवनी’ दिवप शक्य आसा. गोंयांत कोंकणी भास आनी कोंकणी साहित्याच्या विकासा खातीर ‘कोंकणी अकादेमी’, मराठी भास आनी मराठी साहित्याच्या विकासा खातीर ‘मराठी अकादमी’, क्रिस्तांव भावांची सांस्कृतीक परंपरा सांगपी ‘तियात्र’ परंपरेचो विकास आनी संवर्धना खातीर जशी ‘तियात्र अकादेमी’ वावर करता तेच परी गोंयची ‘रणमालें’, ‘जागोर’, ‘खेळ’, ‘भरणूल’, ‘माळेगान’, ‘लळीत’ सारकिल्लीं लोकनाट्यां आपल्या उद्धाराचे प्रतिक्षेंत आसात, अशीच तियात्र अकादेमी सारकिल्ली एखादी संस्था येवन तांकां तांचें पुनर्वैभव प्राप्त करून दिवचे खातीर खर यत्न करतली.
सरकारी पावंड्यार लोक कलेचो जितलो वावर जावपाक जाय आसलो, तसो तो जाल्लो दिश्टी पडना. कला आनी संस्कृती संचालनालयाचे वतीन लोकोत्सव, धालोत्सव, कला पुरस्कार, कलाकारांक अर्थीक आदार, आनी लोकवेद अभ्यासकांचीं पुस्तकां बी प्रकाशीत करून सांस्कृतीक धोरण वावर फुडें व्हरपाचो यत्न चल्ला. पूण त्या वावराक गती मेळपाची गरज आसा. कोंकणी अकादेमी, मराठी अकादमी ह्यो सरकारच्यो स्वायत्त संस्थाय लोकवेदावेलीं पुस्तकां बी प्रकाशीत करून आपले परीन वावर करतात. पूण, लोक नाट्यांच्या विकासा खातीर आयज मेरेन मुळाव्या पावंड्यार जो वावर जांवक जाय तो जाल्लो दिश्टी पडना. तो जावपाची गरज आसा.
ते खातीर सरकारान स्वायत्त ‘लोकनाट्य अकादेमी’ निर्माण करची. जी लोकनाट्यांच्या विकासा खातीर अकादेमीक पावंड्यावेलें कार्य करतना सरकाराचें सांस्कृतीक धोरण चालीक लावंक आदार करतली. हे लोकनाट्य अकादेमी कडल्यान अशे तरेचो वावर अपेक्षीत आसा.
लोकनाट्यांचें संवर्धन आनी विकासा खातीर मुळाव्या पावंड्यार सावन वावर सुरू करप. ते खातीर लोकवेद अभ्यासक, लोक नाट्यांतले जाणकार आनी म्हालगडे कलाकारांच्या आदारान संशोधन कार्य हातांत घेवन लोकनाट्याच्या दर एक घटकांचें संवर्धन कशें जातलें हाचेर विचार करप आनी तो अंमलांत हाडप.
संशोधनात्मक कार्य चलतनां लोकनाट्यांतले मुखवटे, वस्त्रां, वाद्यां, रंगवणीचे पारंपारीक रंग, परंपरेन वापरांत आशिल्ली आनी वापरांत नाशिल्ली प्रोपर्टी जर कोणाय कडेन आसत जाल्यार तिचें संकलन करप. संकलीत केल्ले मुखवटे, जुन्यो पारंपारीक लोकनाट्य वस्तू, वाद्यां, वस्त्रां, रंगवणेचें सामान हांचे खासा वस्तुसंग्रहालयाच्या रुपान खासा दालन तयार करून तें अभ्यासक, कलाकार आनी लोकांक पळोवपा खातीर उपलब्ध करून दिवप आनी ताचें जतन करप.
लोक कलांचें संवर्धन आनी विकास जावचो म्हण भारत सरकाराचें ‘पश्चीम सांस्कृतीक केंद्र उदयपूर “गुरू शिश्य परंपरा” नांवाचो उपक्रम चलोवन लोककलांच्या विकासाक उर्बा दिता. तेच धर्तेर हे अकादमीन गोंयच्या लोकनाट्यांच्या संवर्धना खातीर ते ते कलेंतल्या जाणकारां वरवीं तरनाट्यांक प्रशिक्षण आनी कला सादरीकरणा खातीर प्रोत्साहन दिवचें.
गांवगिर्या वाठारांतली एखादी संस्था वा पंगड परंपरेन चलत आयिल्लें लोकनाट्य जतन करता जाल्यार तांकां उर्बा मेळची म्हण वाद्यां, वस्त्रां वा हेर साहित्य खरेदी खातीर अर्थीक आदार दिवन तांकां त्या कलाकारांक प्रोत्साहीत करचें. आयज गोंयचें नांव पर्यटणाच्या मळार खुपूच फुडें आसा. हांगच्यो नितळ निवळ दर्यावेळो, मनभुलयणो सैम आनी शांत सुरक्षीत वातावरणाक ह्या गजालींक लागून संवसारभरचे पर्यटक आयज पर्यटना खातीर गोंयची निवड करूंक लागिल्ल्यान गोंय पर्यटन हब म्हण जगाच्या नकाशार विकसीत जावंक लागलां. अशा वेळार पर्यटकांक गोंयचें सांस्कृतीक दायज दाखोवचे खातीर प्रशिक्षीत लोक कलाकारांच्या पंगडांक वेवसायाची संद उपलब्ध करून दिवप आनी गोंयची नीज संस्कृताय लोक कलेच्या माध्यमांतल्यान संवसारभर पावोवप.
सरकाराच्या सांस्कृतीक धोरणाचें प्रोमोशन करचे खातीर लोककला अभ्यासक, जाणकार आनी तज्ञकलाकार हांच्या मार्गदर्शना खाला विवीध उपक्रम आखून तांची अंमलबजावणी करप. लोकनाट्यांक वेवसाय म्हण विकसीत करतना लोककलाकारांच्या पोटाचो प्रस्न सुटपाक आदार करप. अशे तरेची स्वायत्त ‘लोकनाट्य अकादेमी’ गोंयांत कार्यरत जाल्यार गोंयची निर्शेल्ली ‘लोक रंगभुमी’ परतून उर्जीत अवस्थेंत येवन ती परतून चंवरतली आनी सरकाराचें सांस्कृतीक धोरणय गतीशील जातलें.
झिलू लक्ष्मण गांवकार
9923651774
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
