भांगरभूंय | प्रतिनिधी
जय देवदूत उमेदीन मरतले आनी जंय दुकर तिरस्कारान मरतले, थंय मनीस फुलता’ अशें बरोवन दवरपी कॅनॅथ रॅक्सरॉथ (1905-1982) हो अमेरिकेंतलो पयलो लोकप्रिय अराजकवादी कवी अशें मानतात. चीनी आनी जपानी काव्यांचे अणकार आनी मोगाच्या कवितां खातीर ताची खासा नामना. तेभायर तो निबंदकार, अणकारपी आनी विद्वान, जो १९५०च्या दशकांत उबे जाल्ले सॅन फ्रांसिस्को प्रबोधन हे साहित्यीक आनी संस्कृतीक चळवळी कडेन संबंदीत आशिल्लो. ताची भौमुखी प्रतिभा आनी विंगड विंगड साहित्य परंपरां कडेन संबंद जोडपाचे कळाशीची आयज मेरेन समिक्षेच्या मळार तोखणाय जाता.
इंडियाना राज्याच्या सावथ बँड हांगा जल्मल्लो कॅनॅथ चार्ल्स मॅरियन रॅक्सरॉथ पिरायेच्या 14 व्या वर्सा अनाथ जालो. उपरांत तो आपल्या आत्यावांगडा शिकागोंत रावलो. थंय ताका हायस्कुलांतल्यान काडून उडयल्ल्यान ताणें आपल्या अराजकवादी स्वभावाचीं सुरवातेचीं लक्षणां दाखयलीं. तरणाटे पिरायेर ताणें अनेक नोकऱ्यो केल्यो. पोटापाणया खातीर सोडा विकिपी, लिपिक, पैलवान आनी रिपोर्टर अश्या वेगवेगळ्या भूमिकांनी तो वावुरलो. देशभर हिच हायकिंग करून अमेरिकेंतले भोवंडेउपरांत बॅकपॅक भोवंडेकर जावन ताणें युरोपाक वचून रानां, साहित्यीक अड्डे आनी व्याख्यान हॉलांनी परत परत भेटी दिवन जायत्यो भासो शिकून घेतल्यो.
चित्रकार आंद्रे शाफर हिचे कडेन ताचें लग्न जालें आनी १९२७ वर्सा तो तिचे वांगडा सॅन फ्रांसिस्कोक गेलो.थंयच ताणें आपल्यो सुर्वेच्यो कविता विंगड विंगड नेमाळ्यांनी उजवाडाक हाडपाक सुरवात केली. ह्या काळांत उदेंते कडलो गूढवाद आनी दावे विचारसरणेचें राजकारण हांच्या आकर्शणांतल्यान ताणें जॉर्ज ओपन आनी लुईस ज़ुकोव्स्की ह्या समान विचारांच्या कवीं कडेन संगत जोडली.
१९३० च्या सुमाराक एज्रा पाउंडकडेन केल्ल्या पत्रवेव्हारावरवीं रॅक्सरॉथाची वळख न्यू डायरेक्शन्साच्या जेम्स लॉफ्लिना कडेन जाली आनी ताणें १९३७ वर्सा ‘न्यू डायरेक्शन्स इन पोएट्री अँड प्रोज’ ह्या ग्रंथाच्या दुसऱ्या खंडांत रॅक्सरॉथाच्यो कविता आस्पावपाचें थारायलें. रॅक्सरॉथाचो पयलो संग्रह, ‘इन व्हॉट अवर’ हो ग्रंथ मॅकमिलनान १९४० वर्सा उजवाडायलो. १९४४ वर्सा ताणें ‘द फीनिक्स अँड द टॉर्टॉयज’ हो आनीक एक संग्रह उजवाडायलो. दुसऱ्या म्हाझुजाच्या वर्सांनी ताच्या कृतींक जायत्या जाणांनी अमेरिकाविरोधी मानलें. १९४० च्या शेवटाक ताणें सॅन फ्रांसिस्को प्रबोधनकाळाची बुन्याद घाली. लॉरेन्स फर्लिंगेटी, फिलीप व्हेलन, डॅनिस लेव्हर्टोव, विल्यम एव्हरसन, लीरॉय जोन्स आनी हेर जायत्या लेखकांक ताणें आदार दिलो. ते सगळे सप्तकी बसका घडोवन हाडटाले, जंय जमिल्ल्यांक आपले तत्वीक आनी काव्यात्मक सिध्दांत सांगपाक मेळटाले. थंय रॉबर्ट डंकन, रिचर्ड एबरहार्ट, अॅलन गिन्सबर्ग, गॅरी स्नायडर आनी हेर जायते बीट कवी हाजीर आसताले. ताणें जॅझ संगीतकारांक घेवन आपल्यो कविता सादर केल्यो. पूण “बीट जनरेशन” म्हण्टात त्या पंगडाक ताणें पुरायपणान तेंको दिलो ना आनी ते परंपरेचो बापूय म्हणून ताका पाचारुंक लागले तेन्ना ताणें स्पश्टपणान ताका न्हयकार दिलो.
१९६० च्या दशकामेरेन रॅक्सरॉथाचें बरप, खास करून सॅटरडे रिव्ह्यूंतल्या ताच्या “क्लासिक्स रिव्हिझिटेड” स्तंभाक लागून सॅन फ्रांसिस्कोच्या खूब पयस पावलें. १९६४ वर्सा ताका नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ आर्ट्स अँड लॅटर्स हे संस्थेचो पुरस्कार फाव जालो. १९७४ वर्सा ताका जपानांत शिकपा खातीर फुलब्रायट शिश्यवृत्ती मेळ्ळी आनी १९७५ वर्सा ताका आयुश्यभर केल्ल्या वावराची आनी योगदानाची दाखल घेवन अमेरिकन कवींच्या अकादेमीचो कोपर्निकस पुरस्कार दिलो.
रॅक्सरॉथाचे सुर्वेच्या कवितेचेर चीनी आनी जपानी अभिजात काव्यांचो प्रभाव पडलो आनी उपरांत ताणें सैम ते राजकारण ह्या विशयांचेर संशोधन केलें. ताची बरपावळ कविता, निबंद, कादंबरी अशी तरेकवार आसा. ‘द कलेक्टेड लॉन्गर पोएम्स ऑफ केनेथ रॅक्सरॉथ’ हें ताच्या लांब कवितांचो संकलन ताच्या काव्यात्मक वावराची व्याप्ती दाखयता. ‘द फीनिक्स अँड टॉरटॉयज: कलेक्टेड एसे ऑन पोएट्स अँड पोएट्री’ हो समीक्षात्मक अंतर्दीश्टीआनी चिंतन आशिल्ल्या कविता आनी कवींचेर निबंदांचो संग्रह. ‘द आर्ट ऑफ वर्ल्डली विजडम’ हो जिवीत, मोग आनी बुद्धी हांचेविशीं सुत्रां आनी चिंतनांचो संग्रह. ‘वन हंड्रेड पोएम्स फ्रॉम द चायनीज’ आनी ‘वन हंड्रेड पोएम्स फ्रॉम द जापनीज’ ह्या संग्रहांनी ताणें शास्त्रीय चीनी आनी जपानी कवितेचे अणकार केल्यात. ‘बर्ड इन द बुश: ओब्व्हियस अॅसे’ हो साहित्य, कला, संस्कृतीक समिक्षा ह्या सारक्या वेगवेगळ्या विशयांचेर बरयल्ल्या निबंदांचो संग्रह. ‘द सिग्नेचर ऑफ ऑल थिंग्स: अ नोव्हेल’ ही ताची कादंबरी. ‘इन डिफेन्स ऑफ द अर्थ’ हो पर्यावरणीय आनी पर्यावरणीय हुस्क्याचो अभ्यास केल्लो निबंदांचो संग्रह.
आनी ‘सॅक्रामेंटल एक्ट्स: द लव पोएम्स ऑफ कॅनॅथ रॅक्सरॉथ ‘ हो ताच्या मरणा उपरांत उजवाडाक आयिल्लो मोगाच्या कवितांचो संग्रह. ताच्या अॅन ऑटोबायोग्राफिक नॉव्हॅल ह्या आत्मचरित्रात्मक ग्रंथांत ताच्या जिविताची, अणभवांची आनी नदरांची म्हायती मेळटा. ताच्या काव्यात्मक आनी निबंदात्मक यत्नांक पूरक अशें वैयक्तीक कथन ह्या पुस्तकांत आसा. आयुश्यभर राजकी मळार घुस्पून दावे आनी अराजकवादी चळवळीं वरवीं ताणें समाजीक आनी पर्यावरणीय प्रस्नांचेर ताची वचनबद्धताय आपल्या वावरांतल्यान दाखयली. गिरेस्त सृजनशील काव्यात्मक दायज, उदेंत आनी अस्तंतेच्या सांस्कृतीक प्रवाहांक एकठांय हाडपाची तांक, विंगड विंगड विशयांचे संशोधन आनी विसाव्या शेंकड्याच्या मध्याक परिवर्तनकारी काळांत अमेरिकन कवितेच्या परिदृश्याचेर ताचो परिणाम ह्या ताच्या योगदानाची तोखणाय चालूच आसा.
ताच्या सगळ्यांत बऱ्या कवितां विशीं मतां वेगवेगळीं आसूं येतात. पूण ताच्यो कांय कविता म्हज्या चडूच घोस्ताच्यो. ‘द सिग्नेचर ऑफ ऑल थिंग्स’ हे लांब कवितेंत ताची सैमाची आवड, गूढवाद आनी सगळ्या गजालींचो परस्पर संबंद हांचें दर्शन घडटा. चीनी आनी जपानी कवितांसयत विंगड विंगड प्रभावांचो आदार घेवन अस्तित्वाच्या चक्रीय स्वरुपाचो तातूंत अभ्यास केला. उदेंतेकडल्या आनी अस्तंती तत्वगिन्यानी विचारांक आपल्या वावरांत भरसून काडपाची रॅक्सरॉथाची तांक हे कवितेंत स्पश्ट जाणवता. ‘दाव शाल नॉट किल’ ही दुसऱ्या म्हाझुजाच्या काळांत बरयल्ली कविता ताच्या शांततायवादी आनी झुजाविरोधी भावनांचें पडबिंबीत करता. हिंसाचाराचो निशेध आनी झुजांतल्या मनशाच्या खर्चाचेर चिंतन करपी ही एक बळिश्ट आनी मार्मिक कविता. राजकी आनी समाजीक प्रस्नां कडेन ताचो संबंद हे कवितेचे भावनीक तीव्रतेंतल्यान दिसता. ’15 ऑगस्ट १९४५’ हातूंत दुसऱ्या म्हाझुजांत जपान शरण आयिल्ल्याचो खीण दाखयला. जपानी संस्कृतायेची खोलायेन कदर आशिल्लो रॅक्सरॉथ लुकसाण,
आशा आनी नूतनीकरणाची शक्यताय ह्या विशयांचेर संशोधन करता. ही कविता झुजाचो व्यक्ती आनी राश्ट्रांचेर कितलो परिणाम जाता हाचेर चिंतन. ‘अ स्वोर्ड इन अ क्लाउड ऑफ लायट’ ही ताच्या उपरांतच्या काळांतली कविता आध्यात्मिक आनी पारलौकिक विशयांचेर संशोधन करता. जिणेच्या गूढ आनी चिंतनात्मक आंगांनी ती खोलायेन पावता. ‘अ ख्रिसमस गारलँड’ हें बारा सॉनेटांचें एक सोबीत संकलन. दरेक सॉनेट नातलांच्या काणयेच्या वेगवेगळ्या तासांचेर केंद्रीत आसा. पारंपारीक काव्यरुपां भितर वावुरपाची ताची तांक तातूंत दिसता.
पूण ह्या सगळ्या कवितांपरस ताची ‘डिस्क्रिमिनेशन’(भेदभाव) ही कविता वाचतना एक वेगळीच अणभूती येता. वंशीक पूर्वग्रह आनी वंशीक अहंगंडाचेर तें एक खर आनी विमर्शीक संशोधन, तशेंच पक्षपाती वृत्तीचेर ती टीका. कवितेचें शीर्शक कवितेच्या विशयाचो संकेत दिता. कवितेचो स्वर तथ्यात्मक, संवादात्मक आनी तो उलोवप्याचीं पूर्वग्रही मतां गोड उतरांनी घोळयनासतना सादर केला. कवितेच्यो ओळी ल्हान, सरळ ज्यो प्रत्यक्ष आनी अलंकृत शैलींत वंशाविशींची नदर पितारतात. सुर्वेकूच वेगवेगळ्या वंशांतल्या लोकांच्या अस्तित्वविशीं सहिश्णुताय दाखोवन, वर्सांन वर्सां तांची संवय जाल्या असो दावो करून वंशीक दुराभिमान बाळगुपी उलोवपी आंतरवंशीक संवादांचो आस्पाव आशिल्ल्या कांय कृतींविशीं कवी नापसंती उक्तायता तेन्ना वयल्यावयर दिसपी ही मान्यताय हो फकत आभास हें रोखडेंच उक्तें जाता. सहिश्णु दिसपी वृत्ती, खोलायेन किल्लल्ल्या पूर्वग्रहांवांगडा सहअस्तित्वांत आसूं येता. पूर्वग्रहांचो अविवेकीपण रेखांकित करपाक हे कवितेंत विडंबनाचो उपेग केला.
भेदभाव
म्हाका वायट दिसना
मनीस जातीचें.
म्हाका तांची बरीच संवय जाल्या
ह्या फाटल्या पंचवीस वर्सांत.
ते म्हज्या शेजराक बसले जाल्यार
म्हजी हरकत ना
भौशीक गाडयांचेर, वा जेवल्यार
त्याच रेस्टॉरंटांनी, जरी
एकाच मेजार न्हय.
पूण, म्हाका मान्य ना
हांव मान दितां ते अस्तुरेन
तातूंतल्या एखाद्र्या
मनशा वांगडा नाचप.
हांवें केला यत्न
तांकां म्हज्या घरा आपोवपाचो
येस मेळनासतना.
हांवें करुंक जायना पर्वा
म्हजी स्वताची भयण तांचेमदल्या
एकल्या कडेन लग्न जायत जाल्यार.
जरी तिणें तांचेर
मोग लेगीत केल्यार,
भुरग्यांचो विचार केल्यार.
तांची कला आसा मनभुलावणी,
पूण नक्कीच रानवटी.
म्हाका खात्री आसा,
संद मेळ्ळी जाल्यार,
आमकां सगळ्यांक
ते मारून उडयतले
आमच्या हांतरुणारूच.
आनी तुमकां कबूल करचें पडटा,
तांकां घाणी मारतात.
शैलेंद्र मेहता
9820654233
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
