पाट मांडपाचो वगत आयला

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

नमस्कार,
विद्वान, मानेस्त, आनी समेस्तांक काळजां सावन नमन!
पंदरा म्हयन्या आदीं म्हणल्यार 31 ऑक्टोबर 2021 दिसा आमी अशेच पयल्या आदिवासी साहित्य संमेलनाच्या निमतान रवींद्र भवन मडगांव जमिल्ले. पयल्या संमेलनाचें अध्यक्षपद भोवमानेस्त प्रतापसिंह कुश्टा वेळीप हांणी सांबळिल्लें. एक दवरणें जाल्या उपरांत तें वजें म्हज्या माथ्यार उबारलां. फुडलें दवरणें कितलें पयस आसा हाची खबर ना. वजें जड आसा हाचें मात भान आसा.
गोंयांत वेगवेगळीं साहित्य संमेलनां जातात. पयरूच 3 आनी 4 डिसेंबराक साहित्यमंथन सत्तरी हांणी आयोजीत केल्लें, 3 रें ग्रामीण साहित्य संमेलन, सालेली- सत्तरी हांंगा जालें. ट्रायबल रिसर्च सेंटर गोवा आनी गोवा आदिवासी साहित्य संघ, हांचें दुसरें आदिवासी साहित्य संमेलन जावपाचें आसा, अशी जेन्ना सुलूस लागली तेंन्ना एक प्रस्न चर्चेंत आसलो. ‘हीं आनी कसलीं नवीं नाडेपेन्नां करपाक मुखार सरल्यात हे? अशा वेगळ्या-वेगळ्या संमेलनाची कसली गरज? आमी आमच्या भितर अश्यो वणटी उब्यो केल्यार भाशेच्या वावराक आनी साहित्य निर्मणेच्या वावराक आडमेळीं थारचीं नात मू?” प्रस्न सामकोच सादो आनी साहजीक आसलो. पूण जाप तितलीच कठीण! वणटी कोणी उब्यो केल्ल्यो आनी वंयो कोण बांदतात? वणटी उब्यो केल्यात आनी वंयो बांदल्यात आसत जाल्यार त्यो मोडपाची जबाबदारी बांदतल्याचीच उरता न्हय?
चेपणा खाला चिड्डत जगला
आदिवासी समाज हो सदांच कोणाच्या तरी चेपणा खाला चिड्डत जगला. मुर्वतीन जगताना ताका मान सकयल घालून चलपाची संवकळ लागल्या. साहित्य निर्मणेचे बाबतींत आमी निकतेच बाळक अवस्थेंत आसात. कूस परतुपाक लागल्यात. पोट ओडपाचें, दिमकुऱ्यो मारपाच्यो, बसकण मारून कोणाचें तरी बोट धरून पावल मारून फुडें चलपाचें आसा. फुडें मागीर धांवतले, सर्तींत वांटेकार जातले आनी सर्तींत टिकून उरतले कांय कितें? तें काळ थारायतलो. पुर्वज्यांच्यो पिळग्यान पिळग्यो तोंडाक वाल्याच्या शेवटाचो गुड्डो मारून मोन्याचीच जगल्यो. शिक्षणाक लागून नव्या भुरग्यांक आत्मसन्मानाचो दिश्टावो जाला. तांकां तांगेल्या जाणटेल्यांनी सांबाळून दवरिल्ल्या पोटल्याचो सुगावो लागला. कथा, कविता, नाटक, ललीत, साहित्य बरोवचें, जागराच्या मांडार जागराच्या सांगातान एक नाटक बरोवन खेळोवचें अशी तांकां सपनां पडपाक लागल्यांत. पूण फाटल्या अणभवाक लागून त्या भरिल्ल्या झगझगीत मांडार चडपाक ते खाकुडटात. हे गजालीक लागून तांकां मात्सी धिटाय येवपा खातीर तांगेल्या मनांतलो संकोच पयसावपा खातीर ह्या झगझगत्या मांडा कुशीक थोडेसो मेकळो जागो निवळ करून बारीकसो सभेमाज सजोवपाक आनी फुडें येवपाक एक सुरक्षीत व्यासपीठ दिवपाचो हो प्रयत्न म्हूण ताका कवतुकान येवकार दिवपाक जाय.
सगल्यांनी खोटायलो
बाटाबाटीच्या वेळार आनी ताच्या उपरांत आयज मेरेन उज्याच्या धगांत सगळ्यांत चड ‘वयणलें, तें आदिवासी समाजाचें एक आंग. हेरांनीय सोंसलें, तांणी आपल्यो कथा-व्यथा आपल्या साहित्यांतल्यान उकत्यो केल्यो. भौ. उदयबाब भेंब्रे हांगेली व्हडलेघर कादंबरी. तांचें हड्डें आनी मन मेकळें जालें. आदिवासी समाजाक मात सगळ्यांनीच खोटायलो. मुकाट्यांनी सोंसपा बगर दुसरो उपाय नासलो. दुसऱ्या समाजांतल्या बरोवप्यांनी कांय प्रमाणांत कथेंतल्यान चड करून कवितेंतल्यान उजवाड घातला. भो. राजय पवार हांगेली ‘खण गावड्या खण’ ही कविता, भो. र. वि. पंडित ‘हांगेलें आयलें तशें गायलें आनी ‘म्हजें उतर गावडयाचें’ बी उल्लेख करूं येता. पूण तातूंतल्यान आमगेल्या व्यथांक योग्य न्याय दिला अशें म्हणपाक जावचें ना. जेन्ना आदिवासी समाजांतलें बरोवपी पेन घेवन भीड- म्हुर्वत कडेक दवरून व्यक्त जावपाक लागतले तेन्नाच त्या दुख्खाची ‘खारसाण’ आनी ‘खरसाण – मेकळेपणान उक्ती जातली अशी आस्त बाळगूं येता. तांकां दिका मेळपा खातीर आनी उर्बा वाडोवपा खातीर ह्या बरोवप्यांक मेकळेपणाचें व्यासपीठ मेळप गरजेचें. मराठी साहित्यांत दलीत लेखकांनी आपल्या लेखणेंतल्यान ती ताकत दाखोवान दिल्या ती आमी पळयल्या.
मर्यादेचें भान आसा
हे माचये वयल्यान उलयतना म्हाका जबाबदारीची जाण आसा, तशेंच आमगेले मर्यादेचें भान आसा. चाळोवन घालपा खातीर कोणेंय प्रस्न विचारूं येता -‘बाबा रे खंयच्या आनी कसल्या साहित्याच्या मालवजार तुमी संमेलनां घेवपाक दोक्यांक दांडलां बांदून मुखार सरल्यात? कसलें साहित्य आनी कितले बरोवपी आसात? कसली भर घातल्या तांणी साहित्यांत? प्रस्न विचारतल्याचोय गुन्यांव ना. पूण खरेपणीं विचार जावपाची गरज आसाच! साहित्य म्हणल्यार तरी नेमकें कितें? फक्त पुस्तकांनी बरयल्लें, कथा, कविता, कादंबरी, नाटक म्हणल्यारूच साहित्य? 3 ऱ्या ग्रामीण साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष भो. संदेश प्रभुदेसाय हांणी आपल्या अध्यक्षीय भाशणांत खूब बरी विसकटावणी करून उजवाड घातिल्लो आसा. एक सादें घर बांदतलो जाल्यार बरे घट्ट बुन्यादीची गरज आसता. दर एका साहित्यिकाक एक बरी वैचारीक बुन्याद आसपाकूच जाय. बरोवप्याक वैचारीक बुन्याद नासत जाल्यार तांगेलें साहित्य पसून पावसांत तळपार किल्लल्या करडा भशेन उखलापें जातलें. लिखीत वो छापील बरोवप तेंच निखळ साहित्य म्हणपाक जावचें ना. लोकवेद, लोकगितां, लोकांकाणयो म्हणल्यार मातये भितर आशिल्ली साहित्याची बुन्याद! रामायण, महाभारत सारखे ग्रंथ जशे लिखीत स्वरुपांत नासून पसून अजरामर जावन रावले, तशेंच आमगेल्या जाणटेल्यांनी सांबाळून दवरिल्लें, लोकनाट्य, जागोर, बनवड, शिगम्यांतल्यो जती, लोकांकाणयो म्हणी, ओपारी, गाळी-फस्ती, शेतांतलीं, कुळागरांतली, गोरवां राखण्याली, भाडेल्यांली आनी पाडेल्यांली उतरावळ हें सगळें साहित्य म्हण मानचें पडटलें. जर तें साहित्य नाशिल्लें जाल्यार ताचो अभ्यासांत समावेश जावचो नाशिलो. शास्रोक्त नदरेन ताचो अभ्यास आनी मांडावळ करून लोकांक प्रोफेसर जावन शिकोवपाक मेळचें नासलें. तांकां डॉक्टरेट करूंक मेळची नासली, मान –सन्मान मेळचो नासलो.
आमचें दायज नक्कीच व्हड
आमचें दायज नक्कीच व्हड आसा. पांवळेचें उदक पाडसाक चडोवपांची धमक आसली आनी माथ्यावयल्या झऱ्याचें उदक उशेणाचो गुड्डो सोडून पाटांपाटांनी खेळोवन आनी, फोंडया – फोंडयांनी नाचोवन शेवाफोणी शिपपाचें कसब तांचे कडेन आसलें. तन आनी मन उकतें आसलें. सांगाताक बडी, कोयतूल, हिळो, कुराडें, तासणी, फलासणी, इन्ने, किल्लकांतने, कुदळ, खोरें, पिकास, पानकुदळ, नांगर, जूं गुटो, दातें, कांब, लवंग, पारय, घण, शेणे, शेल, कानी, दावण, राजू, वेटो, हीं आयुदां आसलीं आनी तीं बरे तरेन वापराची बुद्ध आसली. पूण मनगटांत ताकत आसून तीन बोटांनी लेखणी धरपाची शक्त आनी धव्यार काळें करपाची अक्कल तितकी नासली. मुर्वत, भिजूडपणा आनी सदांच धनीपणाच्या शेकातळाच वावुरपाचो जल्मजात शिराप आशिल्ल्या कारणान सदांच वयल्यांच्या दडपणा सकयल, मान खाला घालून नव निर्माणेचो वावर म्हणल्यार भाटकरांची सेवा करपांत धन्यताय मानून घेवपाक सगळी जीण सोंपयली. नवे पिळगेक व्यक्त जावपाची उमळशीक लागल्या. तांकां मेकळें मुक्त व्यासपीठ जाय, म्हूण एकठांय जमपाचो हो एक ल्हानसो प्रयत्न.
खुंटी मारून मठी जोडपी ही आमची मिरास. दर्याक बांद घालून दर्या आडोवन खाजनां पिकोवन खाऱ्या उदकाकूय गोडें करून आमी चमत्कार करून दाखोवपाक शकता, ही आमची विज्ञानाची देणगी. जाल्यार मागीर कोंकणी भास ही आमची. कोणां कडल्यान आमी ती उश्णी घेवना. ती आमची निजाची हें सांगपाक अनमनपाची गरज ना. आतां मांडी मोडून थपकल मारून वावराक लागपाक जाय. पोल्ल्या पोंदा खंय तरी कीट गोबरा पोंदा लिपून रावल्या तिका फुंकार घालून पेटोवया. व्हारे उस्तूचें पडल्यार तेंवूय उस्तुया. वयर सरतल्यो ‘कयल्यो’, ‘जाणभाशेंत’ इतिहास उलयतल्यो. दिवली पेटोवन पाट मांडपाचो वगत आयला, सरूं या न्हय मुखार?

पांडुरंग काशीनाथ गावडे
95457 59222