‘चित्रलिपी’ अणकारतना….

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

अणकारपाचे प्रक्रिये बाबतींत उलोवपाचें म्हणल्यार कवितेचो अणकार करप खूब कठीण, काणी वा कादंबरेचो करप सोंपो. दुसरे हेवटेन काणी वा कादंबरेचो करप सोंपो म्हणपाकूय मेळना कारण तांचो अणकार मदींच खंयच्यानूय सुरवात करपाक मेळना.

वर्स 2017 ची गजाल. परेश नरेंद्र कामत हांचे कडेन तेन्नाच वळख जाल्ली. उलयतां- उलयतां तांणी सहज विचारलें, तूं अणकार बी करता? हांवें 2016 वर्सा पयले खेपे डॉ. हनुमंत चोपडेकार हांचे ‘मानसकन्या’ ह्या कवितेचो अणकार केल्लो. ताचे उपरांत कांय बारीक- सारीक अणकारपाचीं कामां हातांत घेतिल्लीं. परेशबाबान म्हाका तांच्यो कांय कविता धाडल्यो. 2018 वर्सा हांवें पयलेच खेपे शिकोवपाच्या क्षेत्रांत प्रवेश केल्लो, धेंपे म्हाविद्यालयांत. तेन्ना पंचवाडेच्यान पणजे बसीर वतना हांव पुस्तकां- मोबायल घेवन किदें न किदें करीत आसतालों. 2018 ह्या वर्सा बसींत वतना हांवें तांच्या ‘सोरोप’ ह्या कवितेचो आणकार केलो. तो अणकार उत्कृश्ट जाल्लो अशें मागीर खूब लोकांनी सांगलें. ताचे मागीर आनी 2- 3 कवितेंचो अणकार केलो. 2018 वर्साचो साहित्य अकादेमीचो कोंकणी भाशे खातीरचो पुरस्कार परेश बाबाच्या ‘चित्रलिपी’ ह्या संग्रहाक मेळ्ळो. तेन्ना अभिनंदन करपाक म्हणून सहज फोण्या तिस्कार हांव तांचे फार्मासीचेर गेल्लों. तेन्ना ताणीं पुस्तकाची एक प्रत म्हाका दित म्हणलें – “हो कविता संग्रह तूं हिंदींत व्हरतलो. आपल्याक हाचो अणकार तुवें केल्लों जाय.” तेन्ना पयलीं हांव फाटीं-फुडें जालो ताचीं व्यक्तीगत कारणां खूब आशिल्लीं, पूण साहित्यीक कारण म्हणल्यार हांवें केन्नाच पुराय पुस्तकाचो अणकार करूंक नाशिल्लो. दुसरें कारण म्हणल्यार हांव स्वता म्हाका साहित्यीक म्हणिना. हांव हिंदी व्याकरण आनी भासविज्ञानचो मनीस. साहित्यांत म्हाका तितलो रस ना. आपलें पुस्तक हिंदींत पावचें ही तांची इत्सा आशिल्ली. हिंदींत पावतकच हेर भारतीय भाशेंनी ताचो अणकार करूं येता. तो अणकार सारको जातलो काय ना हाचो म्हाका भंय आशिल्लो. तरी हांवें हय म्हणलें आनी पुस्तक स्विकारलें.
साहित्य अकादेमीच्यो फॉर्मालदादी करपाक वेळ लागतलोच हें म्हाका खबर आशिल्लें. डॉ. भूषण भावे तेन्ना साहित्य अकादेमीचे कोंकणी सल्लागार आशिल्ले. तांणी आनी परेशबाबान म्हाका कशें फुडें सरपाचें तें वेवस्थीत सांगलें. दुश्काळान तेरावो म्हयनो म्हणल्यार मदीं कोविड आयलो. 2019 ते 2023 हीं चार वर्सां गेलीं. तातूंत म्हजो वेळ घेतल्यार म्हाका अदमासान 8 म्हयने लागले. तरी म्हाका कसलीच धांवपळ नाशिल्ली, ना म्हजी कोणा बरोबर सर्त लागिल्ली. कोण म्हजे परस पयलीं फुडें पावलो म्हणून म्हाका द्वेश जाता असलें बी कांय ना. कारण मदीं कांय लोकांचीं खूबशीं पुस्तकां आयलीं आनी म्हजें 4 वर्सां जालें तरी येयच ना म्हणून लोक म्हाका किदें-किदें म्हणटाले. पूण 4 वर्सांचो तप, साधना ह्या वर्सा फळाक आयली. इतले मजगतीं साहित्यीक अणकार करपाचो म्हाका हळू-हळू अणभव आयिल्लो. खूब लोक आपल्यो कविता, लेख बी म्हाका अणकार करून दी म्हणून धाडटाले. ऑगस्ट 2021 च्यान म्हजेर एक नवी जबाबदारी आयली ती म्हणल्यार गोंय राज भवनांत तांचे कांय दोकुमेंतांचो अणकार. प्रशासकीय क्षेत्रांतले अणकाराचो अणभव म्हाका थंय मेळ्ळो. थंय हांव इंग्लीशींतल्यान हिंदींत करतां आनी ते राष्ट्रीय पांवड्या वेल्या कचेरीनी बी वता म्हणून चड हुस्को आसता. कांय चूक जावंक फावना.
‘चित्रलिपि’ पुस्तक हिंदींत येवचे पयलींच तातूंतल्यो कांय कविता दिल्लीक कवी संमेलनांत गाजताल्यो. परेशबाब साहित्य अकादेमीच्या कार्यक्रमांत गेल्लो तेन्ना तांणी त्यो थंय सादर केल्ल्यो. “पयलेंच पुस्तक पूण एकदम उच्च स्तरीय हिंदी अणकार. ह्यो कविता वाचल्यार मूळ कोंकणी कविता कशो दिसनात, हिंदीच कशो दिसतात. कांय कविता उर्दू गजल कशो आसात. खूब वर्सांनी साहित्य अकादेमी इतलो बरो कविता झेलो छापून हाडटा.” हीं उतरां म्हजीं न्हय. दिल्लींतल्या व्हडल्या लेखक- कवींचीं. पयलेंच पुस्तक साहित्य अकादेमींतल्यान येता, ISBN नंबरा सयत हाचे परस व्हड गजाल आनी खंयची? ISBN चो उल्लेख मुद्दाम केलो कारण कोंकणींत अदमासान 95% पुस्तकां अशीं आसात जांकां ISBN ना. कांय प्रकाशक ISBN नासतना ‘book factory’ कशी पुस्तकां छापत वतात. अशीं खूब पुस्तकां कांय प्रकाशकांगेर पडिल्लीं आसात जीं कोणूच व्हरनात. पैशे मेळटात म्हणून कितेंय छापप.
अणकारपाचे प्रक्रिये बाबतींत उलोवपाचें म्हणल्यार कवितेचो अणकार करप खूब कठीण, काणी वा कादंबरेचो करप सोंपो. दुसरे हेवटेन काणी वा कादंबरेचो करप सोंपो म्हणपाकूय मेळना कारण तांचो अणकार मदींच खंयच्यानूय सुरवात करपाक मेळना. कविता झेल्यांतल्या खंयच्याय कवितेचो अणकार जाय तेन्ना करूं मेळटा. अमूक क्रम असो ना. गद्य साहित्याचो अणकार करतना शब्द- मर्यादा लागना. कवितेचो अणकार करतना लागता. ना जाल्यार मूळ कवितेंत धाकल्यो ओळी आनी अणकार करतना लांब ओळीचो केल्यार ती गद्य कशी दिसपाक शकता. कोंकणी- मराठी भाशेंतलें साहित्य हिंदी वा इंग्लीशींत पावता तेन्ना तें राष्ट्रीय- आंतरराष्ट्रीय स्तराचेर पावता. हांव सदांच म्हणटां, जेन्ना खंयचेंय साहित्य धाकले भाशेंतल्यान व्हडले भाशेंत अणकार करून व्हरपाचें आसता (वाचक चड आशिल्ली भास) तेन्ना सगळ्यांत पयलीं तें साहित्य व्हडल्या भाशेंत चलतलें-पचतलें काय ना, हें पळोवचें पडटा. तशी खंयचीय भास धाकली-व्हडली नासता पूण जर मूळ साहित्यांतूच दम ना, जाल्यार व्हडल्या भाशेंतले वाचक म्हणटले हें आनी कसलें साहित्य? एक भाशेंत तें साहित्य चल्लें हाचो अर्थ दुसरे भाशेंत तें चलतलेंच अशें ना. कांय लोकांक दिसता आपूण बरयता तेंच श्रेष्ठ वा कोणूय कोणाचो ‘अंधभक्त’ आसल्यार ते सांगतात – तो बरयता तें वाचून पळय! मागीर तें साहित्य कितलेंय फालतू आसना, तोखणाय मात कशीच थांबना! अशें तेन्ना घडटा जेन्ना ह्या लोकांनी दुसरे भाशेंतलें साहित्य वाचूं ना तांकां आपलेंच भाशेंतलें साहित्य वा अमुक मनशान बरयल्लेंच दर्जेदार अशें दिसता. पूण ताचो अणकार दुसरे भाशेंत पचतलो काय हाचो ते विचार करिनात. परेशबाबाच्यो कविता हिंदींतूय बऱ्यो चलतल्यो हाचेर म्हाका पुराय विस्वास आशिल्लो. मुखेल कारण म्हणल्यार कांय कवितेंचे अणकार आदींच गाजिल्ले. तांणी कवितेंत कोंकणी भाशेंत प्रयोग केल्यात, नवे शब्द तयार केल्यात, तशेंच अणकार करतना हांवेंय हिंदींत प्रयोग केल्यात, नवे शब्द तयार केल्यात तर कांय मूळ शब्द तशेच दवरल्यात. कांय कडेन दुसरे भाशेंतले शब्द हिंदीत हाडून बसयल्यात. हो प्रयोग करपासारको प्रकल्प म्हणपाक येता.
खंयच्याय साहित्याचो 100% अणकार करप शक्य ना. प्रत्येक शब्द स्वतंत्र आसता. ‘समानार्थी शब्द’ हो प्रकार तसो प्रत्यक्षांत आसना. काम चलोवपा खातीर समानार्थी शब्द म्हणटात. प्रत्येक शब्दाचें मूळ वेगळें, इतिहास वेगळो. प्रत्येक शब्द अनंत काळाचो प्रवास करून आमचे कडेन पावता. कांय शब्द सगळे भाशेंनी आसताच अशे ना. जशें किटकिट्टा, सणसणटा, उसळटा, दुखता, वळटा सारके शब्दांक हिंदींत फकत ‘दर्द’ शब्द मेळटा. दांत किटकिट्टा, तकली उसळटा, पोटांत वळटा हांकां हिंदींत फकत दाँतों में दर्द, सरदर्द, पेटदर्द म्हणपाक जाता. तर कांय हिंदी शब्द आसात जांकां कोंकणी पर्याय मेळचो ना. एकाच भाशेंत सुद्दां दोन शब्द समानार्थी आसनात, तेन्ना अणकार करप हें कितलें कठीण काम हाचो अदमास येता. कांय शब्द जशे काळेंकिट्ट, धवेफुल्ल, पणट्यो हांकां हिंदींत बसोवप कठीण काम. ‘मुळांक फुट्टात दोळे’ ह्या ओळीचो अणकार सरळ ‘जड़ों को आती हैं आँखें’ वा ‘फुटती हैं आँखें’ करपाक मेळना. अशो कांय कवितेचे शीर्षक आसात जांचो अनुवाद करपाक मेळना. अशे वेळार ताचे समान कसलोय शब्द थंय बसोवचो पडटा वा दुसरे संस्कृतायेन जर ताचे खातीर अमुक शब्द आसा जाल्यार तो घालचो पडटा. कांय उतरांक दुसरे भाशेंत पर्याय आसता पूण तो वापरलो जाल्यार तितलो बरो दिसना. ह्या कविता झेल्यांत सत्तर कविता आसात. एक-एक कविता धा वेळा बारीक साणेन नदरे खालच्यान व्हेल्या. कारण असले कामांत हांव आनी परेश बाब दोगूय Mr. Perfectionist. कळाव जाल्यार जाता पूण काम वेवस्थीत जावपाक जाय अशें आमचें दोगांयचें मत आनी हें काम बरे रीतीन जालें हाची आमकां खोशी आसा. हिंदींत पावलें म्हणल्यार पुराय भारतांत पावलें.
एकदां कोणे म्हाका विचारिल्लें, तूं सो कोंकणी कार्यक्रमांत कितें करता? तुजें कितें काम? तुवें कोंकणी खातीर कितें केलां? तांकां ‘चित्रलिपी’च्या माध्यमांतल्यान हाचें उत्तर मेळिल्लें आसा अशें हांव म्हणटलों. कांय लोकांनी म्हणलें इतले ल्हान वयार साहित्य अकादेमीचो प्रॉजॅक्ट तुका कसो मेळ्ळो, तुका कसलो अणभव आसा? सोडात, कोंकणी आनी हिंदी मदीं पुल कसो वावुरपाचो अणभव आसा आनी तो माध्यमूय हांव जाल्लो आसा. देखून कोंकणी खातीरूय हांवें ल्हानशें काम केलां अशें म्हणूं येता.

आदित्य दयानंद सिनाय भांगी
सहायक प्राध्यापक (हिंदी), गोंय विद्यापीठ