म्हातारी मेल्ल्याचें दुख्ख ना

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

तें कदें कशें रूंद जायत आसा, हें वाक्य आयकतकच समजुचें ती बायल मोटी जायत आसा. कदें म्हळ्यार मोटसार मातयेचें आयदन. ताचे वयल्यान हें उतर आयलां.

कोंकणी वाचतना कोंकणीचो परमळ वा नीज मातयेंतलो गंध नाकाक आनंदाची तृप्ती दिवपी आसचो अशें म्हाका सदांच दिसता. दुसऱ्याचें वाचतना अशी वासाळ सोबीत कोंकणी सूख दिवपाक लागली काय वाऽऽ अशें उतर ओंठांतल्यान येता. म्हजेंय बरप अशेंच आसचें, हें उतरांचें पर्यायान बरपाचें तेज वाडचें ही म्हजी सदांचीच तळमळ. खास करून नाटकांतले संवाद बरयतना ते लोकांच्या काळजांत देंवचे, तांकां कोंकणीचो अप्रूप दिश्टावो घडचो अशें म्हाका मनापसून दिसता. ताका लागून कोंकणी कडेन बारीकसाणेन खोलायेन पळेत रावचें पडटा.
म्हातारी मेल्ल्याचें दुख्ख ना, काळ सोकावता रे, अशें म्हज्या एका इश्टान म्हळें. कांय जाण हें बरयताय बी. हांगा तीन गजाली आसात. एक- सोकावता हें क्रियापद कोंकणी न्हय. केन्ना कोणें उलयिल्लें आयकूंक ना. सोकणे आनी सोकावणे म्हणजे मराठींत चटक लागप अशें मराठी शब्दकोशांत मेळटा. दोन- हे म्हणीचो नेमको अर्थ खबर नासप. तीन- हे म्हणीक कोंकणी पर्यायी म्हण आसा हें खबर नासप. कोंकणी म्हण अशी आसा, म्हातारी मेल्ल्याचें दुख्ख ना, जंवरो संवकता. म्हातारी जाण्टी, तिचें आयुश्य सोंपतकच यम आपल्या दुताक धाडटा आनी तिका उखलून हाड म्हणटा. आतां जर हो यमदूत म्हळ्यार जंवरो परत परत कोणाकूय, घटमूट तरणाट्याकूय उखलूंक लागलो आनी आपलें टारगेट एकेच सुवातेर भरपा खातीर संवकलो जाल्यार तें अतीच जातलें. म्हणून उपाय करूंक जाय असो हाचो अर्थ. कोणूय अती मस्ती करूंक लागलो जाल्यार आवाज उठोवप जाता तेन्ना ही म्हण वापरतात. म्हज्या इश्टान ती जाय थंयच वापरिल्ली. पूण ताका ही फोडणीशी खबर नाशिल्ली, जी हांवें सांगली.
म्हजो एकलो सोयरो एका कार्यावळीक गेल्लो. येतकच म्हाका म्हणपाक लागलो- आरे, तुजो जिवाभावाचो इश्ट सगली तारातार करतालो मरे. सामको कामांत आशिल्लो. उलोवंक मेळ्ळो ना. तारातार हें उतर कोंकणीत घोळटा. कोंकणी शब्दकोशांत ताचो अर्थ मेळ्ळो ना म्हण्टकच हांवें अदमासान कांय जाणांक विचारून तो लायला तो असो- तारातार करप- येत्या वत्याक कितें जाय नाका तें पळोवप. संयोजन करप. वेवस्थापन पळोवप. जबाबदारी घेवन काम करपूच, पूण आपूणच सगलें करतां अशें दाखोवप, 50 टक्के काम करप आनी 50 टक्के काम केल्ल्याचें दाखोवप म्हणजे तारातार करप अशें एकल्यान सांगलें. सांगपाचो आपरोस, अशीं कितलिंशींच उतरां गोंयांत गांवागांवांनी गोंयकारांच्या तोंडांत घोळटात. तांचो अभ्यास जावन फावो ती नोंद जावंक जाय.
तिणें जें जेवण रांदिल्लें तें मात्शें हरवंस जाल्लें. हरवंस हें उतर हालींच आयकलें. हालींसराक असलीं उतरां काळाक अनुसरून गायब जाल्यांत. कितलें सुंदर उतर हें. हरवंस म्हळ्यार अर्दवट शिजयिल्लें. Half baked म्हणचें तशें. ताका कांय जाण हरवंट अशेंय म्हणटात. अशे तरेच्या उतरांच्या वापराक लागून भाशा तेजिश्ट उरता. भेळशेल्लें वेगळें. खंवटेल्लें वेगळें.
आमच्या भुरगेपणांत रगलो गाडयेकार आशिल्लो. त्या काळांत टॅक्सी हो विशय तसो कमीच. ताकाच भाडें दिवन लोक गाडयेन जाय थंय वताले. रगल्याली गाडी विदेशी बांदावळीची. तिचे एक एक भाग जाण्टे जाल्ल्यान वताले. अदींमदीं तोच दिसभर लागून ती गाडी सारकी करी. लोक मागीर म्हणूंक लागले, – रगल्याली गाडी म्हळ्यार तेंडल्यांचो माटोव जाला. म्हणजे घळघळीत, फ्राक, सामकी दुबळी. अदमासान अर्थ लागतालो. पूण माटवार तेंडल्यां वाल चडल्या आनी तीं तेंडलीं अशी मान वांकडी करून हुंबकळात हें दोळ्यां मुखार येवन ताची उपमा गाडये कडेन केल्ल्यान हांसूंक येवचें. भाशा काव्यमय आसता ती अशी.
म्हातारेन कोंबो धांपलो म्हूण फांतोड जावपाची उरना, हिवूय काव्यमय कोंकणी ओपार. कांय गजाली लिपोवपा खातीर लोक मरसर कश्ट करतात. एक फट लिपोवपाक धा फटी मारतात. पूण सत्य उक्तडार येताच. फांतोड म्हळ्यार सत्याचो उजवाड फांकताच.
आज्जेन एक दीस म्हळें- सुणें गेलें सांते (मार्केटांत), घेवन आयलें कांटे. कोणूय अमूक कडेन गेलो जाल्यार आपले आवडीचें, आपले लायकेचें, आपले पात्रतायेचें घेवन येता. कोण लेखक दिल्लीक गेलो, तो पुस्तकांच्यो राशी घेवन येता. कोण एकलो बिझनेसमन मुंबय वता तो तरांतरांचे कपडे, पोशाख घेवन येता. तसली गत ही.
भिरभिरी मारली म्हणजे तिडक मारली. संताप आयलो. दक्षीण गोंयांत भिरभीर मारली म्हणटात. ताचीय एक सोबीतकाय आसा. म्हजेंच बरोबर, तुजें चूक अशें म्हणप समा न्हय. कांय लोक असलीं पिसायपणां, तेमां करीत आसतात. आबूझ जावप, आबोलार जावप म्हळ्यार अस्वस्थ जावप, बेचैन जावप. हीं उतरां मूळ पुर्तुगीज. कोंकणींत अशी नीज चैतन्यान भरिल्ली, खोसदिणी भाशा खूब उण्या प्रमाणांत मेळटा.
कोंकणी म्हणींचो वापर उणो जायत आसा. हुंदीर हागतलो कितलो आनी शेणी कितल्यो थापतलो? कोणाचीय ऐपत वा तांक सामकी उणी आसता तेन्ना तो कितली मजल मारतलो ह्या अर्थान ही म्हण वापरतात. म्हजी आवय केन्नाय म्हणटाली- तें वारेंसूत्र कशें खंय पावत सांगू नजो. म्हणजे भरकटत हांगा थंय हेडत खंय पावत हाची शाश्वती ना. भवती भागरत हें ताका सामकें लागींचें. कावळ्या आवय म्हळ्यार हाच्यो ताच्यो बारीक सारीक गजाली, खबरो अद्ययावत पांवड्यार खबर आशिल्लो ढवळेकार दादलो वा बायल.
कांय उतरां विनोदी आसतात. तो दुदीरमण मरे अशें म्हणटकच समजुचें मोटेल्या पोटाचो मनीस. तें कदें कशें रूंद जायत आसा, हें वाक्य आयकतकच समजुचें ती बायल मोटी जायत आसा. कदें म्हळ्यार मोटसार मातयेचें आयदन. ताचे वयल्यान हें उतर आयलां. हो म्हळ्यार आंब्या ताळो कसो, खंयच्याय सांस्कृतीक कार्यावळींनी आसता. हें कितलें नकसूद प्रतीक. आंब्या ताळो चडशे विधी पुजा करतना जायच पडटा, ताचें हें प्रतीक.
म्हज्या एका इश्टाक थोड्योच म्हणी येतात. तातूंतली ही एक. माडा वेल्यान पडिल्ल्याक पिराड्यांनी केन्नाच बडोवचो न्हय. एकलो कोणूय घाळ्ळा, घाणला जाल्यार ताका आनीक शेपलावन अर्थ ना असो हाचो अर्थ. साहित्यीक भास ही भाशीक अलंकारांच्या अशा तेजान रसरसूंक जाय. अशा कोंकणीचें सेवन गोड लागता.

मुकेश थळी
फोंडें