खाजनाचो फुडार

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

खाजन शेताचें संवर्धन जावंक जाय आनी वेळ खूब कमी आसा. शेतकार्‍यांनी, सरकारान आनी शास्त्रज्ञांनी ह्या विशयाचेर कबलात करून काम केल्या शिवाय हें शक्य जावचें ना.

कबीर नायकाच्या ‘खांवटे’ म्हायतीपटाच्या निमतान खाजन शेतीचो विशय आयज परतून एकदां मुखार आयला. सुमार 3500 हजार वर्सां पयलीं सावन आमच्या जाणटेल्यांनी निर्मिल्ल्या ह्या खाजन शेतांचो फुडार कितें हे विशीं आयज आमी पळोवया.
अरबी समुद्राचें खारें उदक गोंयच्या भितरल्या वाठारांनी पावता आनी खासा करून मांडवी, जुवारी आनी हेर न्हंयांचो प्रवाह खूब वयर पावसर खार्‍या उदकाचो जाता. दर्याचे भरती-सुकतीचे नेम ज्या जाग्याचेर पावता थंय खारें उदक आनी ताच्या वांगडा खाजन शेती पावल्या. सुमार 18,000 हॅक्टर खाजन शेत जमीन ही ह्या न्हंय आनी दर्याचो प्रवाह भरून काडून तयार जाली आसा. ह्या जाग्यांक बांद घालून समुद्रसपाटीच्या सुमार 3 मिटर सकयल हीं शेतां वसयलीं. ह्या शेतांनी खारें उदक भरपाक जायना म्हण चिखलाचे बांद बांदून मानशांची निर्मिती करून शेती आनी नुस्त्याची पुरवण करपाची ही वेवस्था सामुदायीक शेतीचो एक आदर्श अशें उदाहरण.
कोमुनिदाद वा हेर सार्वजनीक संस्थांनी ह्या खाजनांचो वेव्हार कितलीशींच वर्सां सांबाळ्ळो आनी तो बर्‍या जापसालदारकीन सांबाळ्ळो. पुर्तुगेजांनी सुद्दां हे वेवस्थेक बर्‍या भशेन आदार दिलो. कोमुनिदादीची मालकी आशिल्ल्यान शेतकार्‍याक आपल्या उत्पन्नाचो वांटो कोमुनिदादीक दिवचो पडटालो. मागीर गोंय मुक्त जातकीच कांय वर्सां हो वांटो सरकारान षेष्ठांव म्हळ्यार एकूण उत्पन्नाचो सवो वांटो वसूल करपाक लागले.
जेन्ना शेतां – भाटां हेर जमनी खातीर गोंयचो कूळ कायदो लागू जालो, त्या वेळार ही षेष्ठांव दिवपाची पद्दत बंद जाली. शेतकार कूळ कायद्या प्रमाण शेतां आपल्या वावर करपाक लागले. तेन्नाच ह्या खाजन शेतांची राखण करपाक सरकारान 1964 शेतकरी कूळ कायदो हाडलो आनी सुमार 1975 साला सावन ताचे नेम तयार केल्ले. कोमुनिदादी कडेन आशिल्ले मनशांचे पावण्याचे हक्क काडून सरकारान ते कूळ संघटणां कडेन दिवपाचो निर्णय घेतलो. अशे तरेन ज्या ज्या शेतांचो चोंबो बांद आनी मानशांनी एकठांय येता त्या त्या जाग्यार कूळ संघटणा स्थापन जाल्यो आनी बांद, मानशी आनी हेर गजाली सांबाळपाची जापसालदारकी ह्या संघटणांक मेळ्ळी. ताचेर नियंत्रण दवरपाक मामलेदार आनी ताचे वयर आनी सकयल्ल्या अधिकार्‍यांची नेमणूक जाली. मानशांची नुस्तें मारपाची पावणी करपाचे अधिकार कूळ संघटणांक मेळ्ळे तशेंच बांदांचो सांबाळ करप, मानशांची दुरुस्ती करप हीं साबार कामां तांचे कडेन आयलीं. ह्या सगळ्या कायद्यांचो हेतू जरी बरो आशिल्लो तरी ह्याच कायद्यांचो गैरवापर जावन आयज खाजन शेतीची दशा जाल्या.
ह्या कायद्यांक लागून सरकाराचें महसूल खातें हें खाजन शेतीचेर सगळ्यांत चड नियंत्रण हाडपाक लागलें. एक तर कूळ कायद्याची अंमलबजावणी ह्या खात्या कडेन आसता दुसरें मानशांची पावणी, बांद सारके करप हाचेर मामलेदारांक अधिकार दिले.
जशे जशे मुळावे कूळ संवसार सोडपाक लागले तेन्ना तांचीं शेतां आपल्या नांवार करपाची प्रक्रिया तांच्या भुरग्यांक करपाक कूळ कायद्यान बरींच आडमेळीं येवपाक लागलीं. आयज दर मामलेदार कोर्टांनी कितलीशींच कूळ प्रकरणां लांबणेर पडिल्लीं आसात. हाका लागून कूळ संघटणांचे बसकेक वा पावणेक ह्या लोकांक वांटेकार जावंक मेळना. तांकां शेत करपाक मेळटा पूण हे सगळे अधिकार नाशिल्ल्यान ताका आपल्या खाजन शेताचें बरें वायट करपाच्या निर्णयां मदीं वांटेकार जावपाक मेळना. आयज अशी परिस्थिती आसा की कांय कूळ संघटणांनी एक देखून सदस्य हयात ना आनी ताचो ताबो मामलेदारा कडेन आसा. कांय संघटणांनी 10 वा कमी शेतकार जे हयात आसा वा आपलें नांव घालून घेवपाक यशस्वी जाल्यात ते हो कारबार चलयतात देखीक नेवरा खाजनाचे मुळावे 900 वयर वांगडी शेतकार आशिल्ले आयज थंय फकत 50 च्या सकयल वांगड्यांचीं नांवां आसात आनी तेच कूळ संघटणेचो कारबार चलोवंक शकतात. हे गजालीक लागून ह्या संघटणांनी भ्रश्टाचार चल्ला. काय मूठभर लोक नुस्तेकार ज्या मानशांची पावणी घेवपाक मुखार सरतात तांकां सामील जातात. दुसर्‍या उत्सूक लोकांक तातूंत वांटो घेवपाक मेळना. मानशांची पावणी थारावन कमी दरान घेवप, शेतांत खारें उदक सोडप, मानशांचीं दारां मोडप, बांद मोडप ह्यो सगळ्यो अनिश्ट गजाली आयज मोट्या प्रमाणांत चलतात आनी खाजन शेती नश्ट करपाचें हें मुखेल कारण आसा.
सुमार 18000 हॅक्टरांच्या खाजन शेतांतल्यान आयज चडांत चड 7000 हॅक्टर जमनीचेर शेतां करतात असो अदमास आसा. दुसरे खातें जें खाजन शेताक लागता तें म्हळ्यार शेतकी खातें. शेतकार्‍याक जाय तें बी आनी यांत्रीक अवजारां. तशेंच सरकाराच्यो शेतीच्यो हेर सुविधा ह्या खात्या कडेन आसा पूण खाजन शेतीक तशेंच पळयल्यार शेतकी खात्या कडल्यान फावो तशी मदत जायना अशेंच म्हणचें पडटा.
पयलींच्या तेंपान शेतांनी आजगो, कोरगुट आनी सुमार 27 तरेचें भाताचें पीक घेताले. खार्‍या उदकान जावपी भाताच्यो ह्यो जाती आता ना जावपाचे वाटेर आसात. सरकारान नवीन तरेच्यो संकरीत बियाणां तयार केल्यांत तातूंत ज्योती, धन-1, धन-2 अश्या चड उत्पन्न दिवपी आनी चड कांय तण नाशिल्ल्या जातींचो आसपाव जाता.
खाजन शेताचो रोवपाचो, खणयाचो, लुंवणीचो आनी मळपाचो मुखेल वावर करपाक जाय तशीं यांत्रीक अवजारां सरकारा कडेन उपलब्ध ना. आयज मनीसबळ मेळपाक कुस्तार जालां आनी सरकारा कडल्यान जाय तशी मदत मेळनाशिल्ल्यान खूब जाण शेतां करपाचें बंद करपाक लागल्यात. पूण शेतकी खात्याचे माती परिक्षण विभाग हो खाजन शेती खातीर म्हत्वाचो विभाग आसा. खाजन शेताचे सुमार 170 गोंयभर जे मुखेल बांद आसात तांचो सांबाळ करपाची, ते दुरूस्त करपाची आनी मानशांचीं दारां आनी हेर काम करपाची जापसालदारकी ह्या विभागा कडेन मामलेदारा सांगातान येता.
ह्या विभागा कडेन आयज बांदाचे दुरुस्तींचे कितलेशेच प्रस्ताव आसा पूण जाय तितलो निधी मेळनाशिल्ल्यान चडशे बांद जे मोडिल्ले आसात, तांची दुरुस्ती कितलीशींच वर्सां करपाक ह्या खात्याक शक्य जायना. हाका लागून शेतांनी खारें उदक भरलां आनी शेतां करप वा थंय सावळ घालप लेगीत आयज शक्य ना. ह्या विभागा बरोबर सरकाराचें जल संपदा खातें कांय प्रमाणांत बांद बांदपाचें काम करता.

आतां हें सगळें पळयलें जाल्यार खाजन शेतां परतून करपाक जाय जाल्यार कूळ नोंदणी कामांत सुटसुटीतपण येवपाक जाय, कूळ संघटणा सशक्त जावपाक जाय, शेतकी खात्यान सुदारणा जावपाक जाय आनी व्हडा प्रमाणांत सरकारान निधी दिवन शेताची, बांदांची, मानशांची दुरुस्ती तशेंच शेतकामा खातीर यांत्रीक अवजारां उपलब्ध करून दिवपाक जाय. पूण आयज सगळ्यांत चड गरज आसा ती ह्या शेताच्या कामाक जाय ती प्रतिश्ठा दिवपाची, सरकारान कितलेंय थारायलें आनी ह्यो सगळ्यो गजाली केल्यो तरीय लोक जर शेतां करपाक मुखार सरना जाल्यार कांयच जावचेना. ताकाच लागून आयज जेन्ना गोंयच्या कांय वाठारांनी खाजन शेती मोट्या उमेदीन आनी तरणाट्यांचो आदार घेवन चल्ल्या ती पळोवन आशा जाता की परतून एकदां खाजन शेतीक बरे दीस येतले.
सांज इस्तेंव (जुवें) गांवचो इंजिनीयर तरणाटो नेस्टर रांजेल हाणें मुखार सरून गांवच्या हेर लोकांक एकठांय करून सांत इस्तेंव गांवांतलीं खाजन शेतां परतून फुलोवन दाखयलीं. फादर क्वाद्रोस कितल्याशाच गांवांनी खाजन शेताचो वावर करता. कुडतरी, राय, लोटली, दिवाडे, चोडण आनी बार्देस हांगा व्हडा प्रमाणांत खाजन शेतां आयज लेगीत करतात. सांत आंद्रेच्या बाटी गांवान खाजन शेती आनी मिठाचो वेवसाय तग धरून आसा. पूण तेच बरोबर आयज पडंग पडिल्लीं खाजन शेतां पुरोवन तांचेर फार्महावस वा बिल्डींग बांदपाचें कामूय व्हडा प्रमाणांत चालू आसा. खास करून रस्त्याच्या कडेन आशिल्लीं खाजन शेतां पुरोवप, तांचेर बिल्डींग बांदप मागीर ताच्या फुडली जागा पुरोवप हें चालू जालां.
खाजन शेताचें रुपांतर बांदकाम करपा खातीर करूंक शकना आनी खूब कडेन सीआरझेड कायद्याचें ताका संरक्षण आसा. तशेंच बांदा वयली mangroves (इपळी) हिवूय सीआरझेड कायद्यान संरक्षीत आसता पूण खाजगी आनी सरकारी कामा खातीर कितलीशीच खाजन जमीन आयज बांदकामा खातीर बेकायदेशीर तरेन वळयल्या. गोंयचें हें एक दायज आशिल्लें हीं खाजन शेतां आमी वाचयनात जाल्यार कांय वर्सांनी आतां तेवूय बांद मोडून उदक आमच्या घरांनी पावतलें आनी तेन्ना खूब उशीर जातलो.
परशुरामान खंय बाण मारून गोंयांतली भूंय वसयल्ली ही दंतकथा आयकून आमी व्हड जाल्यात. पूण कश्टकरी लोकांनी आपलो घाम गाळून, दर्यो हटोवन हीं शेतां उबी केल्यांत हें आमकां कळून आयलां. तशे परतून करपाची तयारी आनी बळगें आमचे कडेन आयज ना. ताका लागून खाजन शेताचें संवर्धन जावंक जाय आनी वेळ खूब कमी आसा. शेतकार्‍यांनी, सरकारान आनी शास्त्रज्ञांनी ह्या विशयाचेर कबलात करून काम केल्या शिवाय हें शक्य जावचें ना.

रामराव वाघ
9423882964