गोंयची दिवाळी

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

सैमाचें आनी आमी मनयतल्या सगल्या सणांचे एक घट नातें आसा. दर एक सण मनीस कूळ सैमाक दिनवासपाक मनयतात. तसोच एक भारतांतलो मोटो सण म्हणल्यार दिवाळी. भारतांत अठ्ठावीस राज्यां आनी आठ केंद्र शासीत प्रदेश आसात. ह्या सगल्याच प्रांतांनी दिवाळी सण मनयतात पूण सगल्यांचीं कारणां वेगळीं वेगळीं आसात. आनी जग भर जंय जंय भारतीय आसात थंय थंय हो सण भारतीय व्हड दबाज्यान मनयतात. आश्विनकृष्ण पक्षातले चतुर्दशीक हो सण मनयातात. दिवाळी हो शब्द दिपावली ह्या संस्कृत शब्दा वेल्यान आयला. दिव्यांची वळ म्हणल्यार दिवाळी. उजवाडाची वळ म्हणटात. वायटाचेर बऱ्याचें जैत, काळखाचेर उजवाडाचें जैत, अज्ञानाचेर गिन्यानाचें जैत म्हणल्यार दिवाळी.
हिंदू धर्माक संबदीत सगले सण व्हड दबाज्यान गोंयांत मनयतात. सगलेच सण मनोवपाच्यो प्रथा, परंपरा, चालीरिती गोंयात हेर राज्यां परस खुबूच वेगळ्यो आसात. सुसेगाद म्हणपी गोंयकार सणा परबांक कसलीच सुसेदगादपणां करिनात. गोंयचे दिवाळेचे मुखेल आकर्शण म्हणल्यार नरकासूर, आकाशदिवो, रांगोळ्यो, सजावट, वेगळे वेगळे तरांनी केल्ले गोंयचे गांवठी फोव, कारीट. चवथ जातासर नरकासूर करपाचे विचार गोंयच्या तरणाट्यांचे तकलेंत घुंवपाक लागतात. दिवाळे निमतान गोंयच्या भुरग्यांच्या, तरणाट्यांच्या तशेंच जाण्ट्यां मदीं वेगळीच उत्सुकताय आसता ती म्हळ्यार नरकासूराच्या प्रतिमेची. दिवाळे पयलीं जावपी परिक्षा केन्ना सोंपता काय हाचीच वाट तर भुरगीं पळयत आसता.
सत्यभामेच्या आडसाक रावून श्रीकृष्णान सुदर्शन चक्र सोडून नरकासूराचो वध केलो. मरता मरता नरकासूरान श्रीकृष्णा कडेन वर मागलो. आयचे तिथीक जो कोणूय दीस उजावाडचे पयलीं स्नान करतलो ताका कसलीच पिडा जावची ना. श्रीकृष्णान नरकासूराचो जीव वतना हो वर ताका दिलो. त्या दिसा सावन नरकचतुर्दस मनोवपाक सुरवात जाली आनी लोक ह्या दिसा सूर्य उदेवचे पयलीं न्हावपाक लागले. नरकासूराक मारून ताच्या रक्ताचो टिळो ताणें आपल्या कपळाक लायलो. नरकासूरान बंदिस्त केल्ल्या सगल्या चलयां कडेन तांची समाजांत बदनामी जावची न्हय म्हूण श्रीकृष्ण तांचे कडेन लग्न जालो. श्रीकृष्णाच्या जैताचो उत्सव म्हूण ही नरकचतुर्दस मनयतात.
गोंयांत नरकासूराची प्रतिमा करपाचोय गोंय मुक्ती जावपा मेरेन इतिहास आसा म्हूण कळटा. ह्या असुराक फांतोडेर लासून मारून उडोवपाक कितल्योश्योच रातीं भुरगे, जाण्टे नेण्टे जागयतात. नरकासूर ही एक असुरी शक्त पूण ह्या असुरी शक्तीक नटोवपाक दर एकल्या मदलो कलाकार जागो जाता. ही असुरी प्रतिमा सगलयां परस आपली केल्ली प्रतिमा कशी बरी दिसतली हाचो यत्न सगलेच गट करतात. गोंयांत नरकचतुर्दशी आदली रात नरकारसूराच्या, वेगळ्या वेगळ्या सर्तींनी जागोवन काडटात. ल्हान नरकासूर जाका पिकेन नरकासूर म्हूण दिवाळेच्या बोवाळांत दोन चाकी, चार चाकी वाहनांचेर घेवन भोंवतात, एक्याच जाग्यार रावपी नरकासूर, शारांनी जावपी म्हाकाय नरकासूरांच्यो, धोल ताशांनी, देवांच्या गजरान जावपी सर्ती जाता. हें पळेवन मनाक बरें दिसता. कांय तरणाटे मोबायल नांवाचो असूर कुशीक दवरून ह्या राकेसाक लागून तरी धोल ताशे वाजोवपाक रात जागयतात. ह्या म्हाकाय असुराची प्रतिमा करतना कारागीर मोबायल नांवाच्या एक वेत भर असुराची मजत सर्रास घेतात.
फाटल्या पंदरा वर्सां फाटीं भात कापून उरिल्ल्या शेतांतलें तण, पेपरांची रद्दी वापरून भुरगे नरकासूराची प्रतिमा करताले. मदल्या काळांत थरमाकोल वापरांत येवपाक लागलो. आतां तर फक्त लोखंडाचो सांगाडो आनी ताचेर कागदां, रंगान पिंतारून नरकासूर करतात. नरकासूराचें म्होंवाळें करपाक तर एक व्हड कसब आसताली. माती हाडून ती चाळून म्हाकाय तोंडाचो ढांचो तयार करप ताचेर मागीर कागदां मारप. तांतू मागीर तडव्या पावसाची गडगड कानार पडत जाल्यार धांवत वचून मेळटा त्या प्लास्टिकाचो आदार घेवन तें धांपप. आतां बाजारांनी तरेकवार तयार म्होंवाळीं, पिकेन नरकासूर विकते मेळटात. बरो कलाकार हें करून आपलें पोट भरता.
नरकासूर हो विशय गोंयच्या गांवगिऱ्या तशेंच शार भागांतलोय एक आवडटो विशय. पयलीं गांवांत हातांच्या बोटांचेर मेजता इतले नरकासूर आसताले, पूण आतां आंकडो वाडपाक लागला. घरा शेजाऱ्याक नरकासूर करता जाल्यार तो नरकासूर तांचोच न्हय तर वाड्या वेल्या सगल्या भुरग्यांचो. पूण त्या शेजाऱ्या कडेन जर वायटापण आसत जाल्यार तांच्या नरकासूराचेर नदर घालपाक वर्ज आसतालें. दुस्मानालो असूर पळेवप ना. फांतोडेर मागीर नरकासूर लासोवापाच्या वेळार लिपचोरयां नरकासूर पेट्टा तो पळेवप आनी मागीर पणट्यो पेटोवप, भांडांक उजो घालप, सांतणीची आदल्या दिसा उडवडांत हाडून दवरिल्ली साल घाटणो वा फातरीर वाटून रस काडून पिवपाक तयार दवरप.
गोंयचो परंपरीक आकाशदिवो पळेवपाक सुंदर, सुबक आनी धादोसकायेन भरलेलो. गोंयच्या घरां कणकणीं ह्याच प्रकाराचे आकाशदिवे पळेवपाक मेळटात म्हूण गोंयचे परंपरीक. चार चोवकोन आनी आठ त्रिकोनाचो आकाशदिवो. ह्या आकाराचे जायते थरमाकोल, प्लास्टिकाचे मेळटात. पूण कांय घराबीं आयजूय त्याच त्याच सांगड्यार नवे भशेच्यो फोली लावन घरांतल्य भुरग्यांक वांगडा घेवन आकाशदिवो करतात. कांय घरानी नरकचतुर्दशीची आदली रात आकाशदिव्याक फोली लायत लायत जागयतात.
गोंयचे दिवाळेचो फराळ. खरें तर फळार म्हणल्यार अल्पोपहार, पूण गोंयांत दिवाळेंत करतल्या चड करून वेगळ्या वेगळ्या फोवांच्या प्रकारांक फराळ म्हणप म्हणल्यार एक कुवाडें. रोसांतले फोव, तिखशे फोव, गोडफोव, फोडणी फोव, बटाट फोव, दुदांतले फोव, ताकांतले फोव, कडयेंतले फोव, साखरेच्या पाकांतले फोव, चिवडा, फोवाचें खटखटें, आंबाड्याचें सांसव, चण्याची उसळ, नेवऱ्यो, शिपे, बेसन लाडू, रव्याचे लाडू, चकऱ्यो, गंवा पिठाचे लाडू आनी कितलेशेच जिन्नस गोंयांत घराघरांनी जाता. कारीट फोडले उपरांत ह्या फराळाचेर ताव मारपाची गोंयची दिवाळी.
अशी ही गोंयची सगल्यांत वेगळी दिवाळी, फक्त दिवे पेटोवपाचीच न्हय तर, नरकासूर करपाची, आकाशदिवो करपाची, आंगाक खोबरेलांत मिसळिल्लें उटणें सारोवन न्हावपाची, सातणीच्या सालीचो रोस पियेवपाची, तुळशी कडेन वादारा, दाव्या पायांच्या आंगठ्यान कारीट फोडीत गोविंदा गोविंदा म्हणपाची तें फोडिल्लें कारीट चाखपाची, शेणाची एक ल्हान मेर करून कारीट कापून केल्ल्या ल्हान पणटेतल्ले पट्टे वातीक तोच आंगठो लावन पालोवपाची, पेट्टे कोलतेचो आंगारो कपलाक लावपाची, सगल्या घराब्या वांगडा शेंदरेर बसून आवय, आजी, भावज व्हडली भयणी कडल्यान उंवाळून घेवपाची, वेगळे वेगळे फोव फराळ म्हण खावपची, लक्ष्मीची, गोरवांची पुजा, पोळे खावपाची, धेणलो नाचोवन, भयण भावाची भावबीज, भेटवस्तू दिवपाची, घेवपाची, मोग वांटपाची आपल्या तशेंच दुसऱ्यांच्या जिवितांत उजवाड फाकोंवपाची दिवाळी. आतां दीस बदल्ल्यात सगल्यांकच आतां सगल्यो ह्यो विधी परंपरा करूंक नाकात. पूण आपलें दायज व्हड, हिंदू सनातनी परंपरा खरेंच देख घेवपा सारकी मानतले ह्यो सगल्यो विधी, प्रथा पाळून सण साजरे करतात. परंपरीक रितीन सणांची उमेद घेतात आनी उमेद वांट्टात.

प्रिता परब
9921382375