भांगरभूंय | प्रतिनिधी
दिवाळी लागीं पावल्या. दिवाळी म्हणजे दिव्यांची आरास. प्रत्येकाच्या घरा-दारार तेलाच्यो पणट्यो आनी आकाश- दिवो पेट्टा तें पळोवन मन सुखावता. पूण आधुनीक तंत्र- युगांत तेलाच्या दिव्यांची सुवात विजेचे ‘लायटी’न घेतल्या. तिच्या झगमगांत तेलाचे दिवे फिके पडटात. तरीय पणटी परंपरेचें प्रतीक म्हणून उरल्या, हें मान्य करचें पडटा आनी तशेंच तें उरचें. तातूंतय सोबितकाय आसा.
आमच्या भुरगेपणांत मुळाव्या यत्तेंत ‘आधी होती मी दिवटी’ हे मराठी कवितेंत घरांत उजवाड घालपी साधनांची कशी उदरगत जायत गेली, हाचें बरे तरेन वर्णन केलां. पयलीं चूड (दिवटी) आशिल्ली. मागीर पणटी आयली. उपरांत दिवली, चिमणी, पेट्रोमॅक्स असे तरेन प्रगती जायत विजेचे बल्ब आयले. आयच्या तेंपार दिवाळेच्या दिसांनी पणटेच्या उजवाडांत जरी घर सजयलें आसलें तरी खरो उजवाड विजेचीं साधनांच घालतात.
अदीं मदीं वीज प्रवाह बंद पडप, ही तर आमची आधुनीक पद्दत जावन गेल्या. ‘लायट गेली’ तरी देव्हाऱ्यांतलो दिवो घरभर उजवाड घालता. भुरगेपणांतले एके काणेची म्हाका याद जाता. ‘एका सावकाराक तीन भुरगे आसतात. आपली व्हडली इस्टेट कोण बरे भशेन सांबाळटलो हाचीच ताका चिंता आसता. एकदीस तो आपल्या तिगूय पुतांची परिक्षा घेवपाचें थारायता. प्रत्येकाच्या हातांत एक-एक आणो दिवन सांगता, एका आण्यांत घरभर वस्त हाडपाची (त्या तेंपार रुपयाचे सोळा आणे आनी आण्याचे चार पयशे आसताले.) ते तिगूय एका दुकानाचेर वतात. तांतले दोग जाण एका आण्यांत घरभर कसली वस्त मेळटा हाचो हिशोब करीत बसतात. पूण तांकां अशी एकय वस्त सांपडना आनी हात हालयत परततात. तिसरो हुशार आसता. ताणें एका पयशाचो कापूस घेतलो. एका पयशाचें तेल, एका पयशाचें फस्क आनी एका पयशाची पणटी घेतली. इतले सामान घेवन तो आयलो. तें पळोवन, ह्या वस्तींनी घर भरता? म्हणून दोगूय भाव ताचीं फकांणां करपाक लागले. ताणें कापसाची वात केली. पणटेंत तेल घालें आनी काळोख जातगर पणटी पेटयली. घरभर उजवाड भरलो. सावकारान त्या भुरग्याची हुशारकी वळखली आनी ताका आपलो वारस नेमलो.
असो हो उजवाड. सगळ्यांचेर उजवाड घालपी, नवे नवे उजवाडाक हाडपी तशेंच वायट प्रसंगांत उजवाड दाखोवपी. ‘बुडटल्याक बडयेचो आदार’ म्हणटात तसो किण्ण काळखांत उजवाडाचे किटीचो आदार आसता. पूण शास्त्रज्ञांनी मात उजवाडाचो खोलायेन अभ्यास करून उजवाडाचेर बरोच उजवाड घाला. उजवाडाची व्याख्या करप तशें सोंपे न्हय. इंग्लिश डिक्शनरींन तर असो अर्थ सांगलां; ‘जे खातीर काळोख पयस जाता आनी दोळ्यांक वस्त दिसपाक शकता. अश्या उर्जेचो प्रकार म्हणजेच उजवाड.’ व्याख्येंत सांगलां ते प्रमाणें आमच्या दोळ्यांक उजवाड दिसना तर उजवाडा खातीर वस्त दिसता. ह्या गुणाचेर मागीर खोलायेन विचार करुया.
उजवाड उर्जेंचे एक रूप. जेन्ना मनशान उज्याचो सोद लायलो तेन्नाच तो उजवाड करपाक शिकलो. धुंवर आसता थंय उजो आसपाक जाय तशें उजवाड आसता थंय उजो आसपाक जाय. पयलींच्या तेंपार तशें समीकरण जालां आसूं येता. म्हणूनच कोंकणींत उजवाड हें उतर उजो ह्या वयल्यान आयलां आसूये. सुरवेक फकत ज्वलनशील वस्त लासून उजवाड करताले. देखीकः लाकूड, तेल, मेण, जनावरांची चरबीय वापरताले. राजा- सावकारांच्या घरांत तेलाच्यो मशाली पेट्टाल्यो. देव्हार्यांत तुपाचे दिवे पेट्टाले. पूण त्या तेंपारय गरिबांच्या घरांत उजवाड म्हारग आशिल्लो. तांच्या घरांत उजवाडाक उजवाड घालीन दिसलें ना जावंये. सावकाराच्या वाड्यांचेर दिवे- मशाली पेटोवपी श्रमीक- गरीब मात दिव्या खाला काळखांतच उरलो.
तेल- तुपाचे उपरांत खनीज इंधनाचे सोद लागलो आनी केरोसीन (लोकभाशेंत पेत्रोल) हें एक जळपी इंधन म्हणून फुडें आयलें. आतां गरिबांच्या घरांत उजवाड परवडपाक लागलो. केरोसिनाच्या (पेत्रोल) दिव्यांनी तर क्रांतीच घडोवन हाडली. सरसकट मनशाच्या घरांत पेत्रोलाचे, दिव्यांनी उजवाड घालो. मध्यम पांवड्या वयल्या लोकांगेर चिमणी आनी पेट्रोमॅक्स पेट्टाले. चिमणी आनी पेट्रोमॅक्साचो उजवाड प्रखर आसतालो. दुकानां. मांड, लग्नां, फेस्तां, जात्रो अश्या प्रसंगांनी पेट्रोमॅक्स वरदान थारलें. पेत्रोलाच्या सवाय दिव्यांची काजळी घरभर पसरताली. आतांचे पिळगेक तर पेत्रोलाचे काजळीचो बास सोसूंक जावंचो ना. तरीय अश्या उजवाडांतय आमच्या सारख्या सिनिअर सिटीझनांची पिळगी वाडली, शिकली आनी व्हड जाली. आयच्या पिळगेक हें अजाप दिसतलें.
वयले पद्दतींत इंधन जळोवन उजवाड निर्माण करतात. ही रासायनीक क्रिया आसा. जेन्ना भौतीक क्रियेंतल्यान उजवाडाची निर्मिती जावपाक लागली. तेन्नाच उजवाडाची खरी क्रांती घडून आयली. ते खातीर विजेची वाट पळोवची पडली.
19 व्या शेंकड्यांत थॉमस आल्वा एडिसनान विजेचेर चलपी बल्बाचो सोद लायलो आनी एके तरेन नवे विज्ञानीक क्रांतीची बुन्याद घाली. 2014 वर्साचें भौतीक शास्त्राचें नोबेल इनाम अश्याच एका नव्या विजेच्या दिव्याच्या सोदाक मेळ्ळां. ह्या नव्या तंत्राक एलईडी म्हणटात. नोबेल पुरस्काराची घोशणा करतना हो नवो दिवो 21 शेंकड्याचो मोलाचो सोद थारतलो अशें जाहीर केल्लें.
जेन्ना एडिसनान विजेचो बल्ब निर्माण केलो तेन्ना ताणें म्हणिल्लें; ‘आतां मेणवातीचो उजवाड फकत श्रीमंतांकच परवडटलो.’ ताचीं ही उतरां लाख मोलाची थारली. बल्बा उपरांत फ्लुऑरसेन्ट लायट आयली. तिकाच आमी ट्युब लायट म्हणून वळखतात.
ट्युब लायटीचो उजवाड दोळ्यांक प्रसन्न दिसता आनी वीज कमी खाता. पूण आकारान व्हड आनी मोलय चड. ते उपरांत ताचे रुप ल्हान जालें आनी कॉम्पेक्ट फ्लुऑरसेन्संस बल्ब आयले. आतां एलईडी बल्बाचे युग आयलां.
एलईडी बल्बाचें सुरुवेचे मोल खूब आशिल्लें. तरी तो खूब काळ टिकपी बल्ब. तशेंच विजेचे बील खूबच कमी येता. ल्हवू ल्हवू ताचें मोल सरसकट मनशाक परवडपा लागलां.
वयल्या मराठी कवितेंत कवी निमाणचे ओळींत म्हणटात, ‘प्रकाश द्यावा सकलांना’. ते प्रमाणें मनशाचे विचारांतय रोखडोच उजवाड पडूं आनी उजवाडाच्या साधनांची प्रगती अशीच चालू उरुं, अशें मागुया.
विज्ञानदूत श्रीकांत शंभू नागवेंकार
9096512359
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
