झाडां आनी झोपां

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

सारंग अग्रासनी

उकत्या मळांनी ल्हानपणा सावन पळयत आयिल्लीं तीं ल्हान व्हड झाडां- झोंपां आयज नदरे आड वचपाक सोदतात. कांय फकत आमच्या दायजांनीच उरल्यात. पुजा- परबांनी पत्री म्हणून हीं पानां फुलां उरल्यांत. जाणटेल्यांनी तांचें म्हत्व जाणून तांकां पुजेक, देवांक जोडलें आनी आमी ती नडणी, कोचोप म्हणून तांची हेळसाण केली, तांकां किंकोत केलें. पयलीं फेरजां, खरोज, चट्टें, हुरहुरें, घामोळें, पिताम, कापलें- बरगलें, चवना जालीं तर जाणटेलीं झाडापाल्याचीं वखदां करतालीं. आयज दोतोर ह्या दुयेंसांक बरें करपाक लागल्यात. 

आयज फेसबूकार‌ कांय लेख वाचतां वाचतां म्हजे नदरेन ‘कचराचें’ जांबळसार फूल आयलें. मुखार प्रस्न आसलो, ‘हें झोंप कसलें?’ पळयताच सटकन्न भुरगेपण दोळ्यां मुखारल्यान नाचून गेलें. कुळागरांनी दाट पातळिल्ले कचर दोळ्यां मुखारल्यान गेलें. हळडी वरीं पानां, हळडी वरीं दावां आनी एक मंद परमळ नाकांत हुळहुळोन खातकुल्यो करून गेलो. पयलीं आमगेर ह्या कचराचें पीठ काडटाले. पानकुदळीन खणून, ताचे वयली माती आनी वयलीं सालां बांयचे धडयेर दवरून कोळशांनी घसघशीत उदक घालून धुताले. कांडणान वानांक धडोवन, कोंड्याचे चाळणीन तें उदक गाळटाले. तें उदक पांच- स दीस निशोवन सुकोवपाक ताटांनी, परातींनी घालून दवरताले. 

कचर आंगांतली गरमसाण काडपाक उदकान खिरोवन दिताले. त्या पिठ्याक ना वास ना घाण, दुदा वरी धवें तन्न आसताले. आजी कचराची कापां करताली, गोण्यांच्या (नाचणीं) सत्वा वरी लिबलिबीत. आमच्या खेळांत हें फूल आसतालेंच. तातूंत उदक भरून रावतालें,‌ तें उदक थंड आसतालें. आयज तें फेसबूकार पळोवन अप्रूप दिसलें आनी वायटय. कित्याक म्हणशात तर इतलें बरें वखद घरांघरांतल्यान मेळचें तें आतां कमी कमी जायत चल्ला.

दुसरो पुनर्नवो. चिखलांत, फातरांत, रस्त्या कुशीक, देवळाच्या पायऱ्यां कोनशाक हे जमनीर पालेवपी आनी फुलपी झोंप. वाली वरी जमीनभर जावपी हें झोंप कामीण जाल्ल्या मनशाचे भलायकेक बरें. हाचो काडो करतात. काड्यान चिंवर, मेथी गांवठी, पुनर्नव्याचीं पानां घालतात. हाच्यान आंगान घटसाण येवन जिरवण बरी जाता. 

गुंडुरेचीं पानां जाका ब्राह्मी वा गंडलेचीं पानां म्हणुनूय वळखतात. शेतोड आनी मेरा कणकणीं जावपी नडणें भाशेन दिसपी हीं पानां. मेंदवाचो आकार, सान, आंबट लागपी हीं पानां, पयली चटणी करपाक वापरताले. हाचो फायदो मेंदवाची याद दवरपाची क्षमता वाडोवपी आसा. आयज काल हें विसरत चल्ल्यात. भाजी म्हणली काय मेथी, पालक, चिटकीमिटकी, वांयगीं, अशींच नांवां तकलेंत घुंवतात. तांबडी भाजी, देठो, वाल, वाळची भाजी, शिरमुंडली, तेरो, आळूं, असल्यो भाजयो आतां फाटीं पडपाक लागल्यात. 

भटणी काटी, लाजाळी, हें कांटे आशिल्ले, अमोनियाचो सांठो आशिल्ले झोंप. ताचीं पानां चावडयत तर बिंकाचें त्रास कांय प्रमाणांत कमी जातात. पोट थंड रावता. कांटे आशिल्ल्या कारणान तांचे वाटेक सोंपेपणान कोण वचना.

गोडेंमुताचें दुयेंस आतां घराघरान पावलां. ताका कारणाय खूब आसात. ताका लायफस्टायल डिसीज म्हणटात. बदलिल्ली जिणेशैली हाका जापसालदार अशें आमी म्हणटात. गोंयकाराचे बाबतींत हें खरें आसा. भुरगेपणांत आमी एक कोडू वखद घेताले. हो कार्यक्रम दर एका घरांत आयतार दीस आसतालोच. हय हांव म्हणटां तें किरायतें. आतांच्या भुरग्यांक खबरय नासतलें. हें सुपुल्लेशें झोंप घराच्या पोरसांत आसतालेंच. ताचीं पानां उकळून काडो करून सकाळीं अनशा पोटार पिवपाक दितालीं. भुरग्यांक दंत जावप, गोडेंमुताचें दुयेंस जावप पयस उरतालें. 

कश्टेल (कॅश्टर बटर), रिठो, भिंडेल (कोकम बटर), खोबरेल (हे नाल्लाचें उदक आटोवन तयार करतात) हीं वखदां गांवांतल्यानय ना जावन गेल्यांत. म्हारग वखदां केन्ना केन्ना माल पडटात, पूण हीं वखदां रोखडोच इफेत दाखयतात. तुंबो, कोंग्रेसीचीं झाडां हातूंत आयुर्वेदीक गुणधर्म आसतात.

ह्या सगल्या पत्री, पानां झोंपांचेर जायत्या जाणांनी संशोधन केलां. पूण प्रबंदाच्या भायर लोकांक ताचो लाव मेळूंक ना. आमच्या सरभोंवतणी खूब वखदांचो पालो आसा, पूण आमकां ताची माहिती ना. हीं वखदां सगल्या मुखार येवपाक जाय.