भांगरभूंय | प्रतिनिधी
आयज संवसारीक पर्यावरण दीस. आमची धर्तरी दिसान दीस इबाडत आसा. प्लास्टीकाक लागून चड प्रदुशण जाता… ते विशीं…
दर वर्सा 5 जून हो संवसारीक पर्यावरण दीस म्हूण मनयतात. ताका लागून पर्यावरणाची राखण करपा खातीर जागृताय आनी कृती करपाक प्रोत्साहन मेळटा आनी दर्याचें प्रदुशण, चड लोकसंख्या, संवसारीक उश्णताय, टिकावू उदरगत, आनी रानवटी जनावरांची राखण ह्या सारक्या प्रस्नांचेर उपाय काडटात.
संवसारीक पर्यावरण दिसा 2025 चो विशय म्हणल्यार संवसारीक पांवड्यार प्लास्टीक प्रदुशण सोंपप. प्लास्टीक वापर आनी प्रदुशण उणें करपा खातीर लोकांक, सरकारांक आनी संघटनांक चड टिकावू पद्दती आपणावंक प्रोत्साहन दिवप हो ह्या विशयाचेर आसा. प्लास्टीक प्रदुशणाक लागून आमच्या गिऱ्या वयल्या संकश्टाचे घातक परिणाम आनीक वाडटात: हवामानांतल्या बदलाचें संकश्ट, सैमाचें संकश्ट, जमनीचें आनी जैवविविधतायेचें लुकसाण आनी प्रदुशण आनी कोयर हांचे संकश्ट.
प्लास्टीक प्रदुशण आनी हवामान बदल हांचो परस्पर संबंद आसा. प्लास्टीक उत्पादनांत खूब उर्जा वापरतात आनी हरितगृह वायू (Greenhouse gas) उत्सर्जनाचो एक म्हत्वाचो स्त्रोत आसा. कच्चो माल काडप, शुद्धीकरण आनी उत्पादन प्रक्रियां वरवीं CO2 आनी हेर जीएचजी हांचें भरपूर प्रमाण सोडटात. एका संशोधनांतल्यान दिसून येता की संवसारीक प्लास्टीक क्षेत्रांत 1.8 अब्ज टन जीएचजी उत्सर्जन जाता, जें वट्ट संवसारीक उत्सर्जनाच्या 3.4% इतलें आसा.
प्लास्टीक जैवविविधताय ना करता
सुमार 80% प्लास्टीक कोयराचें कोण वेवस्थापन करिनात, तो लॅण्डफिल, उक्त्या डंप वा सैमीक पर्यावरण यंत्रणेंत सोंपता, जंय तो मायक्रोप्लास्टीकांत (प्लास्टीकचे कुडके जे 5 मिलिमिटरा परस उणे आसतात.) जावन मातयेच्या यंत्रणेंत भितर सरतात, तांचो भौतिक आनी रसायनीक संरचनेंत बदल जाता आनी पोशक तत्वांचो पुनर्वापर करपा खातीर गरजेच्या सूक्ष्मजंतू जिणेक हानी जाता. हाका लागून जमनीची पिकाळसाण उणी जाता, वनस्पत वाडपाक आडमेळीं येतात आनी शेतकी उत्पादन उणें जाता.
उदकांतल्या वातावरणांत प्लास्टीक गुंथतात आनी प्राणीप्लवंग ते दर्यांतल्या सस्तन प्राण्यां मेरेनच्या जातींनी तें खाल्ले काय ते जखमी जातात. उपाशी उरतात आनी प्रजननाचे प्रस्न निर्माण जातात. उदकांतल्या सुमार 11% जातींचेर हो रोग जाता आनी वर्साक दर्यांतलीं 11 लाख जनावरां प्लास्टीक खावन वा गुंथून मरतात. तशेंच प्लास्टीकचो कोळसो जैवविविधतायेक आनी कार्बन सांठोवपाक आदार दितात त्या प्रवाळ आनी मँग्रुव ह्या रावपाच्या सुवातींची गंभीर हानी करता. ताका लागून पर्यावरणीय नुकसान वाडटा आनी दर्याच्या पर्यावरण यंत्रणेच्या स्थिरतायेक धोको निर्माण जाता.
हवेंतल्यान येवपी मायक्रोप्लास्टीक
टायर झरून, कापड आनी प्लास्टीकच्या क्षयांतल्यान हवेंतल्यान येवपी सूक्ष्म प्लास्टीकांक लागून भूंयगत जनावरांक गंभीर धोको निर्माण जाता. तें उस्वास घेतना वा जमनीचेर आनी वनस्पतींचेर बसून अन्नसाखळींत भितर सरूं येता. अभ्यासा प्रमाण आर्क्टिक आनी उंचायेच्या वाठारांनी लेगीत वर्साक 1000 टन मेरेन उदक सांठोवन दवरतात.
दूषित अन्न वा उदका वरवीं कुडींत घेतिल्ले सूक्ष्मप्लास्टीक पचनतंत्रांत व्यत्यय हाडटात, प्रजनन यश उणें करतात आनी ल्हान सस्तन प्राण्यांच्या जातींच्या वागणुकेंत बदल करतात, जे जमनीचे भलायके खातीर आनी पर्यावरण यंत्रणेची स्थिरताय हांचे खातीर म्हत्वाचे आसात.
मनशाच्या स्तनाच्या दुदांत आनी काळजाच्या ऊतकांत मायक्रोप्लास्टीक मेळ्ळ्यात, जाका लागून भलायकेचो हुस्को निर्माण जाला. इटलींतल्या 2022 वर्सा केल्ल्या संशोधनांत भलायकेन बऱ्या 34 आवयच्या 75% स्तनाच्या दुदाच्या नमुन्यांनी मायक्रोप्लास्टीक- जशे की पॉलीइथिलीन, पीव्हीसी आनी पॉलीप्रोपायलीन- मेळ्ळे, तातूंतल्या रसायनाक लागून भुरग्यांक जावपी संभाव्य धोके उजवाडाक आयले, जाचो अंत:स्रावी आनी संज्ञानात्मक विकासाचेर परिणाम जावं येता.
प्लास्टीक उणें करपाचे उपाय
प्लास्टीक प्रदुशणाक लागून ताचे पर्यावरणीय आनी भलायकेचेर जावपी परिणाम उणे करपा खातीर व्यापक धोरणां, नवनिर्माण आनी वर्तनांतल्या बदला वरवीं बेगोबेग कारवाय करपाची गरज आसा. एकदां वापरपाच्या प्लास्टीकांचेर बंदी घालून प्लास्टीक उत्पादन उणें करप आनी जैवविघटनशील पर्यायांक उर्बा दिवप हांचो आस्पाव मुखेल रणनितींनी जाता. कोयर वेवस्थापनांत सुदारणा करप लेगीत म्हत्वाचें, कारण सद्या फकत सुमार 9% प्लास्टीक कोयर रिसायकल जाता, जाल्यार 80% कोयराचें चुकीचें वेवस्थापन जाता. उत्पादनाच्या आराखड्यांत नवनिर्माण- देखीक वस्तू चड रिसायकल करपाक येतली अशी करप आनी मायक्रोप्लास्टीक गाळणी तंत्रज्ञान विकसीत करप- कोयर आनीक उणो करूं येता. लोक जागृताय करप आनी म्हामंडळांक जापसालदार धरप हें तितलेंच गरजेचें.
(लेखक नॅशनल सेंटर फॉर पोलर अँड ओशन रिसर्च, मुरगांवां स्वच्छ भारत कार्यावळीं खातीर वरिश्ठ शास्त्रज्ञ आनी नोडल अधिकारी आसात.)
डाॅ. आल्वारिनो जे. लुईस
9422457368
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
