इनामाचें मोल

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

भावंडांनो, आयज मेरेनच्या काणयां परस ही काणी मात्शी वेगळी आसा. तुमी हे काणयेंतल्यान कितें देख घेतलें हें म्हाका थोडे भितर उतरांनी कळयशात ? बरें मत मांडटल्या भावडांचे विचार फुडले काणये वांगडा मुजरत उजवाडाक हाडीन. धाडशात तुमचे विचार? आयकात तर…
एका सोबीत, देख देण्या, आदर्श गांवांत एक गिरेस्त मनीस रावतालो, ताचो व्हड राजदरबारा सारको व्हडलो बंगलो आशिल्लो. तो बंगलो पळयल्यारूच त्या मनशाची गिरेस्तकाय नदरेंत येताली. सगळीं सुखा ताच्या बंगल्यांत म्हणल्यार घरांत नांदताली. गांवांत आयिल्लो मनीस ताच्या घराची भायली आनी भितरली सोबाय पळयले बगर परते वचनाशिल्ले. तोय मनीस केन्नाय कोणाक निराश करी नाशिल्लो. घरांत आयिल्ल्या गेल्ल्याक मानान वागयत खोशी दवरीत धाडटालो.
एका दिसा सहज त्या गिरेस्ताच्या मनांत आयलें की आपल्या घराचे बसकेचे कुडींत जंय आयिल्लो मनीस थोडो वेळ विसव घेवन वतालो ते सुवातेर सगळ्यांत एका खोशी धादोशी मनशाचें चित्र लावचें. ताचो विचार पक्को जाल्लो आनी ताणें ते खातीर एका चित्रकाराक आपोवन हाडलो. ताका आपल्या मनांतली इत्सा सांगली. चित्रकारान चड दीस वगडायनासतना संवसारांतलो सुखी मनीस सोदून काडपाप ताचें चित्र काडून त्या गिरेस्ताक दिवपाचें उतर दिलें. दुसऱ्या दिसा सावन चित्रकार सुकी धादोशीन मनशाच्या सोदांत गेलो. चित्रकार भोंव भोंव भोंवलो. पुणून पळयल्ल्या मनशाच्या मुखामळार ताका कसली ना कसली दुख्खाची, हुस्क्याची सया दिसूंक लागली. कितलेशेच दीस गेले. चित्रकारान पुराय गांव, आनी राज्य पिंजून काडलें. पुणून ताका जाय तसो मनीस दिसलो ना. त्याच सोदांत आसतना एका दिसा दोंगरा वयल्यान भोंवतना अचकीत दोंगरा माथ्यार आशिल्ल्या मळार, एका तळपाळ बसून बासरी वाजोवपी एक राखणो ताका दिश्टी पडलो. भोंवतणी गोरवांक चरपाक सोडून तो त्या तळपार बसून आपलेच तंदरेंत बासुरी वाजयतालो. चित्रकाराक थंयचें वातावरण खूब आवडलें. तेंचपरी तो राखणोय ताचे नदरेंत भरलो. आंगलोटीनय बरो, मुखामळ धादोशी असो. कसलोस हुस्को ताच्या मुखामळाचेर दिसनाशिल्लो. त्या वेळार चित्रकारान ताचेंच चित्र काडपाचें थारायलें.
चित्रकारान राखण्याचें काडिल्लें चित्र गिरेस्ताक दिलें. पांचवेचार सैमांत तळपार बसून बांसुरू वाजोवपी राखण्याचें चित्र त्या गिरेस्ताक खुबूच मानवलें. वेळ वगडायनासतना त्या गिरेस्तान त्या चित्रकाराक पांच लाख रुपयांचें इनाम दिलें. चित्रकारूय प्रामाणीक आशिल्लो. ताणें राखण्याची भेट घेवन ताका इनामांतले दोन लाख रुपया दिले. आनी अपल्या घरा आयलो. सुखान दीस सारूंक लागलो.
पांच वर्सांनी त्याच गिरेस्तान चित्रकाराक परतून आपयलो. चित्रकार ताचे कडेन गेलो. तेन्ना त्या गिरेस्त मनशान ताका हे फावट संवसारांतल्या दुखी मनशाचें चित्र काडपाक लायलें. चित्रकारान मानून घेतलें. कारण, आदले भोंवडे वेळार ताका कितलेशेच जाण दुखी मनीस सांपडिल्ले. दुखी मनशाचें चित्र काडप सामकें सोंपें जातलें अशें येवजून तो रोखडोच दुखी मनीस सोदपाक भायर सरलो.
चडांत चड दुखी मनीस सोदपाक चित्रकार भोंवत रावलो. पूण गोंदळ वाड गेल्ल्यान शेवटाक ताणें राज्याच्या बंदखणींत वचपाचो विचार केलो. तो मान्यताय घेवन बंदखणींत एकेक गुन्यांवकाराक भेटत गेलो. भोंवता भोंवता तो एका गुन्यांकारासरी पावलो. तो गुन्यांवकार खुबूच दुखी आसा अशें ताका जाणवलें. ताणें चवकशी केली. तेन्ना ताका कळ्ळें की त्या गुन्यांवकाराक दुसऱ्या दिसा फांशयेची ख्यास्त जावपाची आशिल्ली. चित्रकारान ताचें सगळें दुख्ख आयकलें.
ताणें सांगलें, भाऊ तुमी म्हाका वखळले ना? जाचें तुमी सुखी मनीस म्नूण चित्र काडिल्लें तोच राखणो हांव. तुमी म्हणटले सुखी मनीस असो गुन्यांवकार जावन दुखी कसो? सांगतां हांव तुमकां. म्हज्या भावा, दरेक मनीस स्वताचेच वागणुकेन स्वताभोंवतणी सर्ग निर्माण करता. आपले वायट वागणुकेन नरक तयार करता. म्हजेंय तशेंच जालें. तुमी म्हाका व्हड मनान दोन लाख रुपया दिले. पूण हांवें मुर्खान म्हज्या आवय बापायक आनी भुरग्याक सुखान दवरचे बदला त्रासांत उडयलीं. म्हाका सोऱ्याचें व्यसन लागलें. बेबद्यांनी म्हजी इश्टागत वाडयली आनी आशिल्ले नाशिल्ले सगळे पयशे सोंपोवन एके वेळच्या जेवणाक गांव पातिशेर जालों. भावा म्हजी बायल बरी मनीस. तिणें चार चौगांल्या घरांत काम करून तांकां पोसले. पुणून म्हजें व्यसन इतलें वाडीक लागलें की हांव तिचे कडल्यान पयशे घेवंक पियेवपाक लागलों. तीं उपाशीं उरूंक लागलीं. पुणून म्हाका तांची काकुळट आयलीच ना. एका दिसा पयशे मेळ्ळेना, तिणें दिलेना म्हूण हांवें तिचो गळो आवुळ्ळो. म्हाका कळ्ळेंच ना. तातूंतच ती सोंपली. आनी हांव असो बंदखणींत पावलों. आवयक आनी भुरग्याक उबंत उडोवन हांव हांगासर असो… फाल्यां फांतोडेर सोंपतलों. म्हजे इतलो दुश्ट कोणूच आसचो ना ह्या संवसारामत. तुमी काडातूच म्हजें चित्र. तें काडटकच तुमी हें नवें चित्र म्हज्या आदल्या चित्रा लागीं लायात आनी बरयात ‘संवसारांतलो हो सुखी मनीस आपूण जावन सोऱ्याच्या व्यसनान आवय, बायल भुरग्याची वाट लावन नदरकांत गेलो’
राखण्यालीं उतरां आयकून चित्रकाराक कितें उलोवचें तेंच कळ्ळें ना. तरी ताणें चित्र काडलें आनी त्या गिरेस्त मनशाक सुचोवणी दियत तें आदल्या चित्राच्या कुशी क लावपाक लायलें. गिरेस्त मनशान चित्रकाराक अदले परस दुपेटीन इनाम दिलें अनी ताचो भोवमान केलो. मात चत्रकाराक मनांत नासतनाय इनामाचें मोल घेवचें पडलें. त्या इनामा सयत तो आपल्या पावलांनी घरावटेन चलत रावलो.