पावशी दीस लाम आनी आळशा मनशाचें काम

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

‘पावसांतले दीस हे व्हडले आसतात आनी ते खातीर आळशाचें फ़ावता’. ह्या म्हणी फ़ाटली काणी अशी: एकदां दोन-तीन दीस सेगीत पावस पडटालो. सून धा वरांचेर पेज जेवन जी न्हिदिल्ली ती दनपारचे दोन वरां मेरेन तशीच घोरेत उरली. सासूमांय जी दुसऱ्याल्या घरांनी काम करताली ती काम सोंपोवन घरा आयली. पळयत तर सून न्हिदल्या आनी कपडे उमळपाचे तशेच उल्ल्यात. सून न्हिदल्या तें पळोवन सासूमांयचो राग मस्तकाक पावलो. “इतले सगळे कपडे उमळपाचे पडल्यात आनी तूं हांगां न्हिदल्या?” सासूमांयन सुनेक रागान विचारलें. त्या उतराक सून म्हुणूंक लागली, “पावस पळय कसो ओतता तो. पावसांत दीस व्हडले. बेगीन सांजवेळ जावंची ना. रोखडेच पळय हांव कपडे उमळटां.” तें आयकून सासूमांयन कपलाक हात मारलो आनी म्हणूंक लागली, ‘पावशी दीस लाम आनी आळशा मनशाचें काम’.
‘बारीक चिरी तेचो घोव भिकारी, धामण पटो तेचो सावकार मोटो’
कुकूम हो बायलेचो सौभाग्य अलंकार. तो कुकूम सगळ्यांक दिसता असो मोटो कपलार लावचो असो तेन्ना समज आसलो. मोटो कुकूम लायल्यार घोवाक दिर्घायुश्य लाभता असो समज आसलो. कांय बायलो कपलार आडवें कुकुम लायतालीं. ताका ‘चिरी’ म्हणटाले. थोड्यो बायलो ही चिरी सामकी बारीक लायताल्यो. तेन्नाच्या जाण्ट्या बायलांक तें आवडनासलें. ते खातीर ‘बारीक चिरी तेचो घोव भिकारी, धामण पटो तेचो सावकार मोटो’ म्हणीत त्यो आपले सुनाक भंय घालताल्यो. धामण पटो म्ह्ळ्यार चिरीचो पट्टो बरो लांबरुंद. धामण म्हळ्यार एके तरेचें जिवाणे. ह्या चालरिती वेल्यान ही म्हण आयल्या.
‘चाकरमानी घोव नि कापडाक ठिगळां णव’
कोंकणांत जेवपा पुरतें भात पिकलें तरी खर्चा खातीर पयशांचो उणाव भासतालो. ते खातीर घरांतलो दादलो मनीस मुंबयंत गिरणींत, नाजाल्यार खंयच्याय कंपनींत वा मिलीटरींत कामाक वतालो. तांकां चाकरमानी म्हणटात. ताचे कडल्यान येवपी मनीओर्डरीचेर घर चलतालें. पूण हे पयशे घरखर्चाक लेगीत पावनासले. हेवटेन घरकान्न आपलो घोव मुंबयंत काम करता म्हण मिरयताली. पूण तिच्या आंगावेल्या ठिगळां लायिल्ल्या चोळये वेल्यान घरांतले दरिद्र सभेमाजार येतालें. हें कोडू सत ही म्हण आमकां सांगता.
‘मुळ्याचें पान धर्माक लागूं’
जी वस्त स्वताच्या हातांतल्यान वता देवाक अर्पण अशें म्हणप. ह्या म्हणी फ़ाटली काणी अशी: एक भाजी विकूंक व्हरपी बायल व्हाळार मुळो धुताली. मुळो धुतना मुळ्याचें एक पान उदकांत पडलें आनी व्हांवून गेलें. तें हाताक लागनाशें पळोवन तिणें म्हळें, बरें जालें मुळ्याचें पान धर्माक लागूं. दुसरो उपाय नासून आमी धर्मांक दितात तें सारकें न्हय. देवाक आनी धर्माक दितात तें खोशयेन दी अशें आमचे जाण्टेले सांगताले. ह्या अर्थाच्यो जायत्यो म्हणीं कोंकणींत आसात. ‘सांडिल्ली खीर क्षेत्रपाळा’. ‘जमनीर पडिल्लें फ़ुल कृष्णार्पण’. ‘उदकांत पडिल्लें पान धर्माक, उदकांत पडिल्लें पान कृष्णार्पण’ आदी.
‘गणपतीची फ़ाट झरोवन गणपतीक तिबो लावप’
म्हळ्यार एकल्या कडल्यान घेवन ताकाच तें परतें दिवप. ह्या म्हणी फ़ाटली काणी अशी: चवथीक गणपतीच्या मुर्तीची प्रतिष्ठापनां करपाक एकल्यागेर भट आयिल्लो. चवथीच्या दिसांनी भट सामके गडबडींत. तांकां कसोच वेळ वगडावचो आसना. पुजेच्या वेळार गणपतीक तिबो लावपाक भटाक गंध मेळना जालें. त्या बोवाळांत येजमान्याकय आपणें गंध काडून खंय दवरलां हाचो उगडास जायना जालो. तो गंध सोदपाक लागलो. हांगां भटाक जातालो कळाव. ताणें गंधाची वाट पळयनासतना आपलें बोट उदकांत बुडयलें आनी गणपतीच्या फ़ाटीक मात्शें झरयलें अनी ताचोच तिबो करुन गणपतीक लायलो. तेन्नाच्यान ‘गणपतीची फ़ाट झरोवन गणपतीक तिबो लावप’ ह्या म्हणीचो उदेव जालो.
‘हुंदराक मारल्यार गणपतीक लागता’
ही अशीच एक फ़ामाद म्हण हाचो अर्थ असो की नोकराक कितेंय म्हळ्यार ताच्या मालकाक लागता. हुंदीर हें गणपतीचें वाहन आनी हुंदराक कितेंय म्हळ्यार गणपतीक राग येतालो. आमच्या सरभोंवतणीं राजकारणी, पयशेकार हांचे खास अशे मनीस जांव कार्यकर्ते आसतात ते आमी पळयतात. ‘उदकाच्या बळार सुंगट उडटा’ तशे हे मनीस ह्या राजकारणी, पयशेकार हांचे बळार नेट मारतात. हांकां तर कितेंय करीत तर हे मनीस रोखडेच आपल्या ‘पात्रांवांक’ सांगतात आनी तांचो ‘पात्रांव’ तो अपमान आपलोच कसो समजताआनी मागीर तो सुड घेता. असले ‘हुंदीर’ तुमकां वेंचणूकांच्या वगतार पावला कणकणी दिश्टी पडटात.
‘गणपती हातांतूलें लिंग’.
ह्या म्हणी फ़ाटली काणी अशी रावण कैलासा सावन शंकरा कडल्यान आत्मलिंग घेवन लंकेक वतालो. सगळ्या देवांच्या मनांत हें शिवलिंग रावणाक लंकेक व्हरुंक दिवपाचें नासलें. त्या कामांत तांणी गणपतीचो आदार घेवपाचो थारायलो. गणपती एका भुरग्या राखण्याचें संवग घेवन रावण वचपाचे वाटेर येवन रावलो. रावणाक वाटेर मुतूंक जालें. पूण रावणाक लिंग सकयल दवरपाक मेळनासलें. कारण लिंग जमनीचेर दवरल्यार तें जागचे जाग्यार घट्ट जातलें असो नेम आसलो. रावणान राखणो जाल्या गणपती कडेन पळोवन तें लिंग ताच्या हातार दिलें आनी तो मुतूंक गेलो. रावणाक येवपाक कळाव जालो म्हण गणपती रावणाक उलो मारपाक लागलो. कारण ताका तें लिंग जड लागपाक लागलें. उलो मारुनय रावण येना तें पळोवन गणपतीन लिंग जमनीचेर दवरलें. जेन्ना खंयचोय मनीस ‘घे! नातर चल्लों’ अशें फ़ुगयता तेन्ना ही ओपार मारतात. ही म्हण कारवार आनी मंगळुरू वांठारांत चड घोळटा.
आनीकूय अश्योच कांय काणयो फ़ुडल्या अंकांत.