‘कोंगों खातारोव आनी ….

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

शेतकारान शेतांत घाल्लो रोव खावपाक कोंगें शेतांत येतात त्याच बराबर शेंतांत रोव खावपाक आयिल्ल्या हुंदरांक खावपाक हेंवाळींय येतात.

‘कोंगों खाता रोव आनी हेंवाळ्याक बाबड्याक बडयतात’ ही एक कोंकणींतली फ़ामाद म्हण. हाचो अर्थ कर्तुब करता एकटो आनी ताची ख्यास्त मात भलत्याकच मेळटा. शेताच्या देगेर आशिल्ल्या न्हंयंत कोंगें आसतात. तशेंच त्या न्हंयंत हेंवाळींय आसतात. शेतकारान शेतांत घाल्लो रोव खावपाक कोंगें शेतांत येतात त्याच बराबर शेंतांत रोव खावपाक आयिल्ल्या हुंदरांक खावपाक हेंवाळींय येतात. कोंगें बारीक आशिल्ल्यान शेतकाराक तांचो दुबाव येना ताका दिसता तें हेंवाळें! रोव खावपाक आयलां हें समजून तो हेंवाळ्याक बडयता. खरेपणी रोव खावपी हुंदरांक खावपाक हेंवाळे शेतांत आयिल्लें आसता. अशें आमी खूबदां पळयतात. कर्म करता एकटो, पूण ताचो आळ मात भलत्याचेरुच येता.
‘मुता धारेन वाग चडोवप’
ह्या म्हणी फ़ाटली काणी अशी: एक शेतकार आपलें शेत राखूंक शेतांत बांदिल्ल्या उंच माचणाचेर न्हिदिल्लो. मध्यान रातीं ताका मुतूंक जालें. इतल्या रातीं ताका त्या माचणांवेल्यान देंवपाक भंय दिसपाक लागलो. तांणे माचणारच उबो रावन आपलें काम केलें. दुसऱ्या दिसा सकाळीं आपूण कितलो शूर हें दाखोवपाक ही गजाल ताणें आपल्या आमिगांक सांगली. तो म्हणूंक लागलो, “ताचें कितें जालें, हांव रातचो शेत राखूंक माचणाचेर न्हिदिल्लों. मध्यान रातीं म्हाका कसलो तरी आवाज जालो म्हण जाग आयली. पळयत जाल्यार माचणाखाला एक वाग येवन रावला आनी माचणार चडून म्हाका खावपाक पळयता. हावें वेळ केला? हांव माचणार उबो रावलों आनी वागाक भियेवपाक मुताची धार त्या वागाचेर सोडपाक लागलों. थोड्यावेळान म्हाका म्हज्या मुताची धार जडशी लागपाक लागली. सकयल पळयत जाल्यार कितें? तो वाग त्या मुताचे धारेक धरून वयर चडपाक पळयता. हांवें ताका बरेंच वयर चडूंक दिलें आनी अकस्मात मुतपाचें बंद केलें. वाग नेटान जमनीर आपटलो आनी हुयेली मारीत लंगडत रांनात पळून गेलो’’. जे मनीस बंडलां मारतात, ल्हानशीच गजाल व्हडली करून दाखयतात तांकां ‘मुता धारेन वाग चडोवपी’ अशें म्हणटात. ही म्हण ‘मुत्ता धारेन वाग चडोवंका’ अशी कर्नाटकांत घोळटा.
‘दोळ्यांआड मसण पाड’
ही कोंकणींतली एक फ़ामाद म्हण. जी गजाल वा जो मनीस आपल्या मुखार नां, आपल्याक दिश्टी पडना, त्या गजालीचेर लक्ष दिवन, विचार करुन कांयच फ़ायदो ना ह्या अर्थाची ही म्हण. देखीक, आमी भेळपुरीच्या गाड्यार भेळपुरी वा पाणीपुरी खावपाक वतात. त्या भेळपुरी वाल्यान ही सगळे नग खंयच्यान करुन हाडल्यात तें पळयल्यार आमी ते नग तोंडांत लेगीत घालूंक शकचे नात. कांय हॉटेलांचीय तीच तरा. आपल्या फ़ाटल्यान कितें घडटा त्या सगळ्या गजालींचेर लक्ष दिल्यार तूं कांयच खावंक पावचो नां. म्हणटात न्हय ‘दोळ्यांआड मसण पाड’! ही म्हण ‘दोळ्यांआड संवसार पाड’ अशीय घोळटा. ‘दृष्टी आड सृष्टी’ ही मराठींतली ह्याच अर्थाची म्हण.
‘जाचें जळे ताका कळे’
ही आनीक एक कोंकणींतली फ़ामाद म्हण! ह्या म्हणी फ़ाटली काणी अशी: एकदिस खंय एका चामट्या मनश्यान आपल्या आंगणांतल्या तुळशी पेडार एकूच वात घालून दिवली पेटयली. तागेर आयलो एक सोयरो. त्या सोयऱ्यान पळयलें की येजमान्यान एकूच वात घालून दिवली पेटयल्या. दिवलेंत एकूच वात घालून पेटोंव नये अशें म्हण्टात तें त्या सोयऱ्याक खबर आसलें. ताणे वगत केलो नां. त्या उरिल्ल्या चारूय खणांनी वाती घालून ताणें ती दिवली परत पेटयली. तो चामटो मनीस घरा आयलो. ताणें ती पांच वाती घालून पेटयलेली दिवली पळयली. ताका माल्ली तिडक. ताणें आपल्या घरांतल्या सगळ्यांक विचाल्ले हें कोणालें काम काय म्हण? त्या सोयऱ्यान म्हळें “दिप जळे, विघ्न पळे!”. त्या उतरांक तो चामटी मनिस म्हणपाक लागलो “जाचें जळे, ताका कळे!”. “दिवलेंतले तेलाचे पयशे म्हजे खर्चतात. तुका सगळ्यो वाती घालून दिवली पेटोवंक कितें जालां?”. हाचे वेल्यानुच ‘जाचे जळटा, ताका कळटा’
‘राया बायले, तें!’
राया म्हण एक मनीस आपल्या बायले भुरग्यांक घेवन एका गांवांत रावतालो. बाबड्याची अर्थिक परिस्थिती सामकी टामटीम आसली. बायलेच्या आंगार आनी वस्ती खंयच्यो घालतलो? एक दीस तांच्या वाड्यार एका गिरेस्तागेर लग्न आसलें. सगळ्या गांवांक आमंत्रण आसलें. राया बायलेकूय आपल्या भुरगे बाळांक घेवन लग्नाक वचनशें दिसलें. पूण हातांत आनी गळ्यांत आवयन घाल्लें कितेंय किडूक मिडूक तिचें लागीं आसलें. पूण माथ्यांत माळपाक कांयच नासलें. तिगेल्या शेजरा एक गिरेस्त बायल रावताली. तिगेर वचून तीणे माथ्यांत माळपाक एक वस्त मागली. त्या गिरेस्त बायलेक हीका नां म्हणपाक जालें नां. कित्याक ती खंयच्याय कामाक पावताली. पूण भांगराची वस्त हिचे कडेन पातयेवप कशी? शेणल्यार बी? त्या गिरेस्त बायलेच्या मनांत खूब विचार आयले. पूण आपल्याकय त्या लग्नाक आमंत्रण आसा, आपूण लक्ष दवरतलीं अशे येवजून तिणे माथ्यांत माळपाक आपलें भांगराचें गुलाबशेंवतें दिलें. गुलाबशेंवतें दितना तिणें ते गरीब बायलेक तें सारकें सांबाळ म्हण खूब शिटकावण्यो दिल्ल्यो.
लग्नादिसा राया बायल तें गुलाबशेंवतें माळून लग्नाक गेली. तिगेली ती गिरेस्त शेजान्नूय लग्नाक आयिल्ली. पूण तिगेलें लक्ष लग्नसुवाळ्याचेर नासलें पूण राया बायलेचेर आसले. तिची नदर रायाबायलेन माळिल्ल्या आपल्या गुलाबशेंवत्याचेर आसली. मदीं -मदीं रायाबायलेक उलो मारून “राया बायले, तें!” अशें कुरवानीं माथ्याक माळिल्लें आपलें गुलाबशेंवतें सांबाळ म्हण शिटकायताली. रायाबायलेन त्या गिरेस्त बायलेलें गुलाब शेंवतें मागून हाडलां म्हण लग्नाक आयिल्ल्या सगळ्यांक समजलें. रायाबायलेक खंयचे काय हिचे कडल्यान गुलाबशेंवतें मागून हाडलें काय जालें. अथप्पर दुसऱ्या कडल्यान भांगर मागप नां असो तिणे कानाक पिळ घालो आनी घरा परतली.
आपल्या कितें कडेन आसा तांतूंत आपणे समाधानी आसचें दुसऱ्या कडल्यान मागून घेवन आपली दशा काडून घेवंची न्हय, आपलो अपमान करून घेवंचो न्हय अशी शिटकावणी ही म्हण आमकां दिता.
आनीकूय अश्योच कांय काणयो फ़ुडल्या अंकांत.

सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751