महासत्ता अमेरिकेक लागल्या देंवती कळा

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

हालीं फारपेटांत कानाक दुखापत जाले उपरांत चीनाच्या शी जिनपिंगान आपल्याक सुंदरसो संदेश धाडला म्हूण ट्रंप मुरगटतना दिसलो.  

जगांतली सगळ्यांत व्हड आर्थिक, लष्करी शक्त आनी म्हान लोकशाय म्हूण लोकीकवंत महासत्ता अमेरिकेचें सरकार, राजकारण हालींच्या घटनांक लागून त्या देशाच्या 234 वर्सांच्या इतिहासांत पयलेच खेप एक कॉमेडी खेळ तियात्र जावन पडलां.
एका सुशिक्षित देशांत विचार, वाच्या आनी उबें रावपाचें संतुलन शेणिल्ल्या 81 वर्स पिरायेच्या ज्यो बायडेनाक राश्ट्रपतीपदाची परतून उमेदवारी दिली. ट्रंपा आड वादविवादांत लज्जेक पडप आनी उपरांत पत्रकार परिशदेंत युक्रेनच्या झेलन्स्कीक पुतीन म्हूण आनी कमला हॅरिसाच्या जाग्यार पूर्व राश्ट्रपती ट्रंपाक उपराश्ट्रपती अशें संबोदप हाका लागून बायडेनाचें जगहाशें जालें आनी वेंचणुकांक फकत 100 दिस उरिल्ले आसतना तांकां आपली उमेदवारी फाटी घेवची पडली. अमेरिकेच्या इतिहासांत हें पयले फावट घडलां.
ट्रंप ही नाण्याची दुसरी हळशिकावणी बाजू. ताचे आड अर्थीक अनियमितता, वेंचणुकांत गैरवर्तन, दस्तावेज गुप्तता उल्लंघन आनी पॉर्न स्टाराचें तोंड बंद करपा खातीर लांच दिवपा सारख्या गुन्यांवांचे आरोप लागल्यात. तीन गुन्यांवांची आरोपपत्रां न्यायालयांत दाखल जाल्यांत, तर पॉर्न स्टार लांच प्रकरणांत दोशी असो निवाडो न्यायालयान दिल्लो आसा. एका चारित्र्यहीन गुन्यांवकाराक अमेरिकेंतल्या मुखेल राजकी पक्षान राश्ट्राध्यक्ष पदाची उमेदवारी दिल्ली नोंद त्या देशाच्या इतिहासांत ना.
जागतिक महासत्ता आनी NATO देशांच्या समुहाचो मुखेली ह्या भूमिकेंत जगांत नाणे खणखणावपी अशें बळिश्ट नेतृत्व अमेरिकेक बराक ओबामाचो सत्ताकाळ आनी ताचे उपरांत मेळ्ळें ना. पेजाद भाशणां, शेर्मांव दिवपी सुशिक्षित ओबामाच्या व्यक्तिमत्वांत स्वदेशाक आनी सहयोगी देशांक कणखर दिशा-धोरण दिवपी नेतृत्वगुण झळकले नात. कसिनो आनी रियल इस्टेट धंद्यात फटींगपणा करपी उणे शिक्षित गुन्यांवकारी वृत्तीच्या कोल्ली ट्रंपान परतून परतून मंत्री बदलून अमेरीकन सरकार-प्रशासनाक स्थिरताय दिली ना शिवाय ताच्या विदेश नितींतूय उथळपणा, अरवळपणाच चड दिसली.
NATO, EU, आना इतर य़ुरोपीयन इश्ट देशांच्या प्रमुखां कडेन ट्रंप मदांधपणान वागलो तर रशियेचो पुतिन आनी उत्तर कोरियाचो किम जाँग उन हांका खांदार घेवन नाचलो. हालीं फारपेटांत कानाक दुखापत जाले उपरांत चीनाच्या शी जिनपिंगान आपल्याक सुंदरसो संदेश धाडला म्हूण ट्रंप मुरगटतना दिसलो.
गाडव मुखेली आशिल्ल्या शिंवाच्या पंगडाचे तुळेन शींव मुखेलपण करपी गाडवांचो पंगड चड शक्तिशाली थारता अशें नेतृत्वा विशीं म्हणिल्लें आसा.
एकाधिकारशाही रशिया, धर्मधिश्टीत इराण आनी हुकुमशाही उत्तर कोरीया ह्या देशांच्या पंगडाचो अनभिषिक्त मुखेली आनी जगांतल्या दुसऱ्या क्रमांकाच्या महासत्तेचो राश्ट्राध्यक्ष चीनचो शी जिनपिंग अमेरिकेच्या उतरत्या कळेचो फायदो घेत हालींच्या वर्सानी महासत्तेक खर आव्हान उबे करतना दिसता.
आर्थिक मळार – आपल्या दुस्मान देशांक अद्दल घडोवपा खातीर अमेरीका तांचेर आर्थिक निर्बंध घालता तेन्ना चीन इश्ट राश्ट्रांक आर्थिक संकटातल्यान भायर काडटा आनी व्यापार-धंद्यांत आपलोय फायदो करून घेता. चार वर्सा फाटी इराणाआड अमेरिकेन आर्थिक निर्बंध घाल्ले तेन्ना चीनान ह्या संदेचो फायदो घेत इराणावांगडा 400 अब्ज डॉलरांची 25 वर्सांखातीर कबलात केली. चीन इराणांत आधारभूत संरचनेंत (infrastructure), वाहतूक, बंदर, तेल उत्पादन क्षेत्रांत गुंतवणूक करतलो आनी बदल्यात भारी सूट दिवन इराण चीनाक तेल विकतलो हो त्या कबलातीचो भाग जावन आसा. इराणाचे क्रूड सवाय भितर घेवन जागतिक बाजापेठेंत ते म्हारग विकून चीन भरपूर फायदो कमयता तेन्ना तांचेर बंदी घालपाची कापासेदाद अमेरीकेक ना. चीनाच्या दबावाखाला रेल्वे मार्ग आनी तेल उत्खनन प्रकल्पांतल्यान इराणान भारताक थंयच्यान भायली दिशा दाखयली हो ताचो दुसरो भाग. चीनाच्या दोनूय हातांत लाडू म्हणूयेता.
युक्रेनांतल्या आक्रमणा उपरांत अमेरिकेन रशियेचेर कडक आर्थिक निर्बंध घाले. अमेरिका आनी इश्ट देशानी तांची अमेरीका, युरोपांतली बँक खातीं गोठयली. चीन ऱशियेच्या बाजारपेठेत दाखल जालो आनी आपल्या बाजारपेठेंत रशियेक $ 115 अब्ज मायत व्यापार करपाक दिलो. गेल्ले वर्सा रशियेन जीडीपींत 3.5% वाडाय दाखयल्या. कृशी (5.6%), व्यापार उद्देग(26%), सेवा(67%) वाडल्यात. आर्थिक चेपणाखाला कंगाल करून रशियेक युक्रेनांतल्यान भायत काडपाचो अमेरीकेचो प्लॅन चीनाच्या फाटबळाक लागून फसलो.
अण्विक करार उल्लंघनाक लागून संयुक्त राश्ट्रसंघ आनी अमेरिकेन उत्तर कोरियाचेर कडक निर्बंध घाल्ले खरे पूण चीनान तांचेय वांगडा व्यापार-धंद्याची भागीदारी केल्ले कारणान निर्बंध निश्प्रभ थारले आनी किम जाँग-उन आपले अण्विक शस्रांचे भांडार भरत गेलो.
मजेची गजाल म्हळयार अमेरिकेचे दोस्त राश्ट्र दक्षिण कोरियाची चीनांतल्या निर्गतेची टक्केवारी 22.8% आसा जाल्यार इश्ट अमेरिके वांगडा मात ती ताचेपरस उणी म्ह्यार 16.1% इतली आसा. तशेंच अमेरिकेच्या दोस्त राश्ट्रांचो पंगड युरोपियन युनियनान चीनावांगडा 750 अब्ज युरोंचो व्यापार-व्यवहार केलो जो तांच्या वट्ट व्यापारांचो 15% टक्के जावन आशिल्लो तर अमेरीके वांगडाच्या व्यापाराची टक्केवारी मातशी मायत म्हळ्यार 17% आशिल्ली.
आपल्या ‘बेल्ट एंड रोड’ प्रकल्पाखाला चीन आशिया,युरोंप, आफ्रिकेंतल्या गरीब देशांत गुतवणूकीचे आमिश दाखोवन आपले वटेन आकर्शित करपाक सोदता. हंगेरी देश युरोपीयन संघाचो तशेंच NATO सभासद आसतना ‘बेल्ट एंड रोड’ प्रकल्पांत सामील जाल्लो आसा आनी चीनान थंय आधारभूत सुविधानीं निवेश केला.
लश्करी मळार – 20 वर्सा तळ ठोकून बशिल्ल्या अमेरीकेक तालिबानी पंगडान अफगाणिस्तानांतल्यान धांवडावन घाले. तालिबाना वांगडा मध्यस्थी खातीर अमेरीकेक शी जिनपिंग आनी पुतीनामुखार दिमी मारची पडली. देश सोडपी अमेरिकन सैनिकांचेर तालिबान झुजारू हल्लो करचे नात हाचे आश्वासन मेळोवपाक अमेरीकन दूत झल्मे मामोजी खलीलजाद हांकां बेंजींग आनी मॉस्कोच्यो वाऱ्यो करच्यो पडल्यो.
अण्विक आनी पांरपरिक शस्त्रास्तांत चीन आनी इश्ट हे अमेरिका आनी युरोपीयन पार्टनरांच्या टक्कर दिवपाच्या तोडीचे जाल्ले आसात.
अमेरिके कडेन 5044 अणूबाँब तर ऱशिये कडेन 5580 आसात. ताशी 32000 कि.मी वेगान वचपी रशियाच्या हायपरसोनीक क्षेपणास्त्राची तोड अमेरिके कडेन ना. युक्रेन झुजांत रशियेन पयले फावट ह्या जातीचे ‘किंझाल’ क्षेपणास्त्र वापरले. ताचेपरस अनेक पट विनाशकारी अंतरखंडीय-इंटर काँटीनेंनटल- क्षेपणास्त्र ‘सरमाट’ ज्याचो उल्लेख ‘सैतान-2’ असोय जाता ते ऱशियेच्या शस्त्रभांडारात आसा. चीनाकडेन कितले अणूबाँब आसात हाचो हिशेब मेळना पूण अमेरिके परस चड 500 मायत अंतरखंडीय मार करपी अण्विक क्षेपणास्त्रा तांच्या भांडारात आसात हाची नोंद आसा. चीन इश्टागतींतलो धाकलो पार्टनर उत्तर कोरिया कडेन अमेरिकेच्या खंयच्याय भागांत मार करपाची क्षमता आशिल्ली व्हासोंग-18 अण्विक प्रक्षेपणा आसात हे कळले उपरांत कीम जाँग-उनची ‘लिटल रॉकेटमॅन’ अशी फकाणा मारपी आदलो राश्ट्रपती डॉनाल्ड ट्रंप जी-7 सम्मेलन अर्दार सोडून ताका मेळपाक सिंगापूराक धाविल्लो. युक्रेनांत युध्द चलोवपी पुतीनाक उत्तर कोरियेन व्हासोंग-11A जातीची क्षेपणास्त्रा आनी 25 लाख तोफगोळे पुरयल्यात. रशियाचो 83 टक्के शस्त्रास्त पुरवठो चीन आनी उत्तर कोरियाक आसता. इराणानूय 3700 ड्रोन रशियेक पुरयल्यात. हमासाक गाझा पट्टींत भूयारांचे जाळे विणपाक तंत्रसहाय्य चीनान दिले अशें म्हणटात. हिझबोल्ला, हमास आनी हूथी विद्रोहींक इस्रायलाआड झूजपाक इराण, उत्तर कोरिया शस्त्रास्त्रांची पुरवण करता हें गुपीत उरलें ना. गेल्ले सप्तकांत चीन-रशियेचो संयुक्त सैनिकी अभ्यास अमेरिकेच्या अलास्का आसपास पावलो.
कूटनित मळार – जिनपिंगान मध्यस्थी केल्ल्यान कट्टर दुस्मान सुन्नीबहूल सौदी अरेबिया आनी शियाबहूल इराण हाणी राजकी संबंद सुदारले. हाचे उलट युक्रेन झूज सुरू जाल्ले तेन्ना सौदी राजकुमार मोहम्मद बीन सलमान हाणे ज्यो बायडेनाचे फोन घेवपाक न्हयकार दिवन दाखयिल्ल्या उध्दटपणाची तेन्ना जगभर चर्चा जाल्ली.
गेल्ले मंगळाराक हमास नेतो मुसा अबू मारझौक हाणे तर गुरूवाराक युक्रेनच्या विदेशमंत्र्यान बेजिंगात चीनी विदेश मंत्री वांग यी हांची भेट घेतिल्ली. पॅलेस्टायन स्वतंत्र देश स्थापनेचो शी जिनपिंगाचो गेल्ले सप्तकांत सुचयिल्लो फॉर्मुला अरब राश्ट्रानी बिनविरोध मानला. जागतिक अर्थव्यवस्था, कूटनित आनी शस्त्रास्त सर्तींच्या मळार चीन अमेरिकेच्या तुळेन प्रभावशाली दिसपाक लागला.
वाचाळ ट्रंपाची विदेशनिती आमी आदी पळयल्या. वेंचून येत जाल्यार शी जिनपिंग, पुतीन, किम हे आपले इश्ट आनी ते आपणाक सुंदर संदेश धाडटात म्हणत तो अमेरिकेची पत आनीक देंवयतलो. कमला हॅरिसाक उमेदवार करपी प्रतिनिधी (डेलिगेट) मतां मेळ्ळ्यात. फुडल्या म्हयन्यांत प्रतिनिधी संम्मेलनात तिची उमेदवारी जाहीर जातली. तिणें एक बऱ्यांतली प्रोसेक्यूटर म्हूण नामना जोडिल्ली आसली तरीय राश्ट्राध्यक्ष भूमिकेंत चीन-ऱशियाच्या आव्हानांक तोंड दिवपी दूरदर्शिता, कणखरता तिच्या नेतृत्वांत आसत काय हाचो दुबाव येता.

दीपक लाड
पर्वरी