भक्तांची आई, देवी लयराई

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

गोंयांत साबार कडेन जात्रा, काले जातात. सगल्या धर्मांचे, जातींचे लोक तातूंत वांटेकार जातात. गोंयांतली सगल्यांत व्हडली जात्रा म्हणल्यार शिरगांवची लयराईची होमखण जात्रा. आंगवणेक पावपी आदिशक्ती आदीमाया देवी लयराई, म्हणल्यार शिरगांवकारांचें सुख, समृद्धीचें प्रतीक. पिळग्यान पिळग्यो चलत आयिल्ली ही जात्रा गोंय आनी आशिकुशीच्या राज्यांतल्या लोकांचें श्रद्धास्थान. एकविसाव्या शेंकड्यांत पसून देवीचे जायते साक्षात्कार जातात. देवीन भावा वांगडा जाल्ल्या वादा उपरांत प्रायश्चित म्हूण अग्नीदिव्य केलें. तेंच हे होमखण.

जात्रेची तयारी 15 दीस पयलींच सुरू जाता. देवीचे धोंडगण संवसार पाडव्या पसून शिवराक रावतात. तीन ते पांच दीस पयलींच घरा भायर एका पवित्र जाग्यार चुडटांचो मांटव घालून रावतात. उपास करतात, संवळें पाळटात. थोडे फक्त फळां खातात. आंबे, काळगां, पेरां, आडसराचें उदक पितात. धर्मीक वातावरणांत व्रतस्थ रावतात. कुटुंबा पसून पांच दीस वेगळे रावतात. स्वता रांदून जेवतात. सव्या दिसा देवी लयराईचें दर्शन घेवपाक ते शिरगांवां येतात. धोल – ताशांच्या नादाचेर, देवीचो गजर करीत बेधुंद जावन देवळा भोंवतणी फेर धरतात. धवें फुल्ल पुडवें, खांदार धवो तुवालो नाजाल्यार रेशमी शाल, नवें संवळें, हांतांत बेतकाठी, ताचेर रंगीत गोंडें हे वेशभुशेंत सज्ज जातात. रातभर देवीच्या नांवाचो गजर चालूच आसता. 

जात्रा सुरू जाता तेन्ना मयेंच्यान भयण केळबायचो, भाव खेतोबाचो कवळास वाजत गाजत शिरगांवां येता. मागीर दनपारच्या 12 वरांचेर देवीची उत्सव मुर्ती चिरा देवळांतल्यान वाजत गाजत भायर काडटात. ही चरा भक्तगण धोंडां वांगडा मुड्डेर देवळांत व्हरतात. मागीर रातच्या आठांक चिरा परत देवळांत हाडटात. रातच्या 12 वरांच्या सुमाराक देवीचो मोगऱ्यांच्या कळयांनी सजयिल्लो कळस गाराणें घालून देवळाच्या मंडपांत हाडटात. मागीर देवी धोंडा वांगडा नाचत, गाजत मुड्डेर वता. वाटेर वडाचो वाडो हांगा दाळिल्ल्या होमखणाक भोंवताडो घालून चंद्रज्योतीच्या साह्यान उजो पेटयता. घरांनी, देवळांनी एकवत केल्ले धोंड महादेव, लयराईचो जयघोश करीत होमखणांतल्यान वतात. 

मुड्डेर ह्या मूळ आदिस्थानार वच्चे पयलीं देवी पवित्र तळयेंत न्हाता. धोंडूय न्हातात. ते देवीचें दर्शन घेवन प्रसादरुपी मोगरेचो कळो तोंडांत घालून अग्निदिव्य करपाक होमखणा कडेन हाजीर जातात. फांतोडेर अग्नीदिव्याक सुरवात जाता. ‘देवी लयराई माता की जय’ असो जयजयकार करीत होमखणांतल्यान वतात. रखरखीत पेटिल्ल्या इंगळ्या वयल्यान धांवतात. शेंकड्यांनी वर्सांची ही परंपरा शिरगांव तशेंच आशिकुशीच्या गावांतल्या लोकांक आनंदी दवरता. 

गोंयच्या सांस्कृतीक जिवितांत होमखणाक मानाचें स्थान आसा. सोंवळें, ओंवळें पाळप, कुटुंबा पसून वेगळें रावन रांदून जेवप सामकें गरजेचें. 

शिरगांवचे जात्रेचें आनीक एक खाशेलपण म्हणल्यार मोगरेचे कळे. सायबिणीक मोगरेचीं फुलां, तांचो परमळ खूब आवडटा. ह्या दिसांनी मोगरेचे कळे विकून हजारांनी रुपयांची जोड जाता. देवदेवतेंच्या मुर्ती, दोरे, हळद, पिंजर, चंदन हें साहित्य विकपी, हाॅटेल, खाणावळ, थंड पेयां, आयस्क्रीम, लाडू, चणे, रेंवड्यो विकप्यांक खूब गिरायक जाता. नाल्ल, फुलां, उजवातीय खपतात. कश्टकरी लोकांक ही जात्रा अशे तरेन पावता. 

खरेंच लयराई देवीची जात्रा म्हणल्यार लाखांनी भक्तांक पर्वणीच. ही गोंयांतली सगल्यांत व्हडली आनी निमणी जात्रा. फुडले चार दीस कौलां आसतात. देवीचो कौल घेतले बगर कोणूच रावना. पयसुल्ल्यान लोक येतात. जात्रे निमतान आपसांतले मतभेद विसरून धोंड एक जातात. जात्रेचें तें पवित्र रसरशीत होमखण दोळ्यां मुखार येता आनी तोंडांत उतरां येतात, माते लयराई सगल्यांक राखण दी गे आई. 

– सिद्धी तिळवे