भांगरभूंय | प्रतिनिधी
म्हणी ह्यो अणभवाच्यो खणी. म्हणी म्हळ्यार रासवळ समाजाचो आरसो. समाजाच्यो चालीरीती, अणभव ह्या म्हणींनी आसपावतात. एकट्या दुकट्याक आयिल्ले अणभव जेन्ना भौसाक येतात, काळाच्या कसवटणेर ते खरे थारतात तेन्नाच म्हणी घडटात. मागीर ते अणभव कमीत कमी उतरांनी मांडप, म्हणीं मौखिक जाल्ल्यान ताचें यमक जुळवप जे वरवीं त्यो सहज भौसाच्या तोंडांत घोळटात.
चडश्या म्हणी फ़ाटल्यान एक काणी आसता. म्हणीचो उपेग करतलो जाल्यार ताचो अर्थ सारको मतींत आसपाक जाय. तो कळटलो जाल्यार दर एके म्हणी फ़ाटलो अणभव, घडणूक वा काणी समजून घेंवक जाय. ज्या अणभवांतल्यान वा ज्या घडणुकेंतल्यान म्हणीचो जल्म जालो तो अणभव वा ती घडणुक पुराय तरेन म्हणीच्या अर्थाचें आनी मर्माचें दर्शन आमकां घडयता. म्हणी फ़ाटली काणी सोदून काडपाची गरज उप्रासता ती ह्याच संदर्भान.
काणी सोदून काडपाचो हो वावर सामको कठीण! पूण श्रीमती कमलादेवी राव देशपांडे हाणीं मोटे चिकाटेन ह्या वावराक माथें माल्लें आनी मोठे कश्ट घेवन ह्या संस्कृतायेची जतनाय केली. 1998 वर्सा ‘अस्मिताय प्रतिष्ठाना’न श्रीमती कमलादेवी राव देशपांडे हांचे दोन भागानीं आसपाविल्लें ‘म्हणी फ़ाटली काणी’ हें संकलन उजवाडाक हाडलें. हातूंत 400 वयर म्हणींचो आनी ताचे फ़ाटल्या काणयांचो आसपाव आसा. दोन वांट्यांनी आयिल्ल्या ह्या संकलनाचें मोल कोंकणी म्हणीच्या अभ्यासकां खातीर खूप व्हडलें आसा. ह्या म्हणी फ़ाटल्या काणयां उदेशीं त्या वेळच्या गोंयच्या समाजाचें आनी चालीरितींचें आमकां दर्शन घडटा.
अश्याच तरेचें आनिक एक संकलन म्हळ्यार 1995 वर्सा उजवाडाक आयिल्लें श्रीमती कमला गजानन वाघ हांचे ‘आजीच्या सुपांतील मोती’ हें संकलन ! कमलाबायची आवय बया आमोणकार हिच्या तोंडांत चांटेपावलाक म्हणी आसताल्यो. आपले आज्जेन शिंवरिल्लीं मोतयां पुस्तक रूपान ताणीं वाचप्यांक दिल्यांत. प्रसंग मांडपाची तांची शैली सोबित आसा. तांतल्यान म्हणीचो अर्थ स्पष्ट तर जाताच पूण त्या काळच्या समाजाचें दर्शन आमकां घडटा. ह्या संकलनांत वट्ट 257 कोंकणी म्हणी आसात. प्रत्तेक म्हणी फ़ाटली काणी आनी प्रसंग दिला. ह्या संकलनांत कोंकणी म्हणींचो अर्थ मराठींतल्यान दिला.
ह्या लेखांत तुमकां कांय म्हणी फ़ाटल्यो काणयो वाचूंक मेळटल्यो ज्यो ह्या संकलनांनी नात. ह्यो हांवे पुंजायिल्ल्यो खास म्हणी फ़ाटल्यो काणयो.
सगळे रात रडें आनी एकूच मडें?
एका गांवात एक मेस्त रावतालो. तो काशांव घडोवपाचो पारंपारिक धंदो करतालो. त्या गांवात किरिस्तांव घराब्यातले कोणय मरत जाल्यार ताचे कडेनच काशांव घेताले. काशांव खपल्यारच त्या मेस्ताच्या घरांत चुल पेट्टाली. एक म्हयन्यांत अशें जालें की म्हयनो सोंपपाक पावलो पूण त्या गांवात कोणच खंवसलो ना. मेस्त चिंतेस्त जालो आतां फ़ुडल्या म्हयन्यात आपलें, आपल्या बायल भुरग्यांचें कशें जातलें? हें येवजीत गिरायकाची वाट पळयत तो दुकांनात बशिल्लो. इतल्यान ताका मोठ्या- मोठ्यान रडपाचो आवाज आयलो. मेस्तान ताडलें कीं गांवात कोणतरी खंवसलो. बेगिबेगीन ताणें भितरलो अर्दकुटो तयार केल्लो काशांव भायर काडलो आनी तो पुराय करपाच्या वावराक लागलो. मनांतल्या मनांत म्हणटालो जांव एक तरी काशांव खपलो. फ़ुडल्या म्हयन्याची चिंता नां. त्या काशांवांचेर काम करतासर दनपार जाली. इतल्यान ताका परत मोठ्या- मोठ्यान रडपाचो आवाज आयलो. कितें हें विज्मीत! एकाच दिसा दोन दोन मरणां! मेस्तान बेगिबेगीन आनिक एक अर्दकुटो तयार केल्लो काशांव भायर काडलो तो पुराय करपाच्या वावराक लागलो.
हें करतासर रात केन्ना जाली हें ताका कळ्ळेंच नां. बऱ्याच रातीं ताका आनीक एक फ़ावट मोठ्या- मोठ्यान रडपाचो आवाज आयलो. मेस्त सामकोच भुल्लुसलो. दीस भर काम केलां ताचो शीण खंयचे खंय नाच्च जालो. ताणे भितर वचून तिसरो अर्दकुटो तयार केल्लो काशांव भायर काडलो आनी तो पुराय करपाच्या वावराक लागलो. इतले म्हणसर फ़ांतोड जाली. मेस्तान तयार केल्ले तीनूय काशांव भायर दवरले आनी गिरायकाची वाट पळयत रावलो. सकाळचीं
करा वरां जालीं तरीय कोण आयलो ना. हें अशें कशें? मेस्त चितूंक पडलो. इतल्यान एकटो ताच्या दुकाना कडेन येतना दिश्टी पडलो. आरे हो तर आमचो पेद्रू!
पेद्रून मेस्ताक काशांवाचे पयशे दिले. इतल्यान मेस्तान म्हळें ” गांवांत आनीक दोग जाण भायर पडल्यात मीस्ता?”
पेद्रू अजापलो आनीक म्हणूक लागलो “ना! म्हजी मांय एकटीच भायर पडल्या.”
मेस्तान म्हळें “तशें जाल्यार आपल्याक तीन फ़ावटीं रडपाचो आवाज कसो आयलो?
पेद्रून म्हळें “रडपाचो आवाज आमच्याच घरचो. देनपारां म्हाजी भोयण येयलेली. सांजे म्हाजें माशेन पेडण्या सावन ययलोलें.”
“पूण रातचो तिसरे फ़ावट रडपाचो आवाज येयलोलो ताचें कितें?” मेस्तान पेद्रूक विचाल्लें.
” तो मुरे म्हुगे इरमावचो! तो बोंमाय सावन रातचो पावलो न्हूंय?”
मेस्तान कपलार हात मारुन म्हळें “सगळे रात रडें आनी एकूच मडें?” मेस्ताली सगळी मेहनत फ़ुकट गेल्ली. जेन्ना खूप काम करून सामको थोडो मोबदलो मेळटा तेन्ना ही ओपार
मारतात.
फ़ुडल्या भागांत तुमकां आनिकुय म्हणी फ़ाटल्यो काणयो वाचूंक मेळटल्यो.
सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
