परिस्थिती बदलता ही सकारात्मकतेची गजाल

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

आमी विज्ञान शिकतात तें फकत पास जावपा खातीर आनी नोकरी खातीर. ताचो आमच्या दिसपट्ट्या जिवितांतल्या विज्ञानीक दृश्टीकोना कडेन कितें संबंद? आमी विज्ञान ‘जगना’. आमी विज्ञान शिकता पूण विज्ञानीक दृश्टीकोन ऑप्शनाक उडयतात. त्या खातीर आमचे वेवस्थेन आमी सुशिक्षीत अडाणी मनशां तयार करतात.

कोल्हापूर जिल्ल्यांतल्या हेरवाड ग्रामपंचायतीन विधवा प्रथा बंद करपा खातीर उबारिल्लें पावल खर्‍यांनीच तोखणाय करपा सारकें. हे गजालीची दखल द इंडियन एक्सप्रेस, द टायम्स ऑफ इंडिया, द हिंदू सारक्या व्हड दिसाळ्यांनी घेतली आनी हे गजालीक फावो ती प्रसिद्धी दिली. छत्रपती शाहू महाराजांच्या सुधारकी आनी पुरोगामी वारशाक हें सोब सारकें आसा अशीच प्रतिक्रिया सगळ्यांची आसली. हाचे दोन अर्थ, समाजान जावपी सकारात्मक बदल एक रातियान जायना आनी तेच बरोबर पुरोगामी बदल घडोवपाक केल्ली धडपड, यत्न केन्ना फुकट वचना. तुमचे आमचे यत्न फुडाराक जावपी बदलाची फाटभूंय थारता. ह्या खातीर निर्शेवणी येवपाक दिनासतना वावर चालू दवरप गरजेचें आसता.
हेरवाड ग्रामपंचायतीच्या निमतान ह्या विशयाक गोंयच्या संदर्भान पळोवया. ह्या वर्सा आमच्या बी. ए. बी. एडच्या भुरग्यांनी ‘चार्वाक’ ह्या विद्याधर पुंडलीक हांच्या नाटकाचेर प्रकल्प केलो. ‘चार्वाक’ हो भारतीय दर्शन परंपरेंतलो बदनाम आशिल्लो / मुद्दाम जावन बदनाम केल्लो तत्वज्ञ. ‘रिण काडून तूप प्या कारण हो देह नाशवंत आसा’ चार्वाकाक बदनाम करपा खातीर हो श्लोक परत परत सांगतात. मुळांत चार्वाकाचो खंयचोच ग्रंथ आयज उपलब्द ना, चार्वाकाचे म्हण जे श्लोक मेळटात ते विंगड विंगड ग्रंथांत शिंपडिल्ल्या स्वरुपांत. पूण ताच्या वयल्यान लेगीत आमी ताच्या तर्कयुक्त आनी विज्ञानीक दृश्टीकोणाचो अदमास करूं येता. आमच्या विशयाच्या संदर्भांतले काय श्लोक हांगा दिता

प्रत्यक्ष हेंच प्रमाण
वेद, पुराणा, जैनागम, त्रिपीटक सारके ग्रंथ प्रमाण न्हय.
देह होच आत्मो
कर्मफल ना, स्वर्ग-नरकूय ना
धर्म हें धुर्ताचें कारस्थान, ताका मूर्ख मनीस बळी पडटा
मोक्षावस्था ना, मोक्ष म्हणल्यार मृत्यु
म्हण धर्ममोक्ष हे पुरूशार्थ आसपाक शकना
तेन्ना काम-सुखप्राप्ती-होच पुरूषार्थ
म्हण जिवीत गरजेचो आशिल्ल्या शास्त्र आनी कलांचो अभ्यास करचो
वर्णभेद, जातिभेद अशास्त्रीय आसा.

ह्या चार्वाकाच्या कांय सुत्रा वयल्यान विद्याधर पुंडलीक हांणी ताच्या जिवन चरित्रांची मांडावळ करून नाटक बरयल्लें. चार्वाकाच्या बापायचें श्राद्ध करपाक दबाव हाडपाचो सगळें जाण यत्न करपाक लागल्या उपरांत आपल्या शास्त्रीय विचारान ताचे मंडन करतना म्हणटा, “महाजनहो, माझा श्राध्दावर विश्वास नाही. दिलेल्या पिंडानी जर पितरांचे आत्मे तृप्त होत असतील तर प्रवासाला बाहेर पडलेल्या माणसाला सुध्दा शिदोरी कशाला बांधून द्यायची? माडीवर बसलेल्या उपाशी माणसालाही खालून सांगावं- तुझं श्राध्द चाललंय इथं. वर मिळतील तुला तुझेच पिंड. मृत्युच्या चिंतनाने फक्त मडकी फुटतात. कावळे पुष्ट होतात. तीळ तांदूळ वाया जातात. अन दुर्दैवाने पुरोहित गरगरीत होतात! जो धर्म मृत्युच्या चिंतनात शतकानुशतकं गुंतून राहतो, त्याला उज्वल तर राहोच, पण साधं सुध्दा भवितव्य नाही!”
हें सगळें सांगपाचें तात्पर्य, विधवाच प्रथा चुकीची आसा अशें न्हय जाल्यार सगळ्योच असल्यो प्रथा चुकीच्योच आसात. मनीस मेल्या उपरांत धर्म आनी रितीच्या नांवा सकयल आमी जें कितें करता तांकां कांयच अर्थ ना. हातूंत आमी आमचो ‘अर्थ’ वगडायतात इतलेंच. स्मशानांतल्यो विधी, मागीर धावो, अकरावो, बारावो दीस करप, आपलो मनीस आपल्याक अंतरला हाचें दुख्ख सहन करीत हे निरर्थक आनी किळस हाडपी विधी करपा फाटल्यान कितें तर्क आसा व्हय? वेळ आनी पयसो ह्या निरर्थक गजालींनी व्हगडायले उपरांतूच आमचे व्यक्तीचेर आमचे प्रेम सिद्ध जाता व्हय?
चार्वाकान हे प्रस्न त्या काळान विचारिल्ले. ताका ताच्या ग्रंथा सकट ना केल्लो. तेच प्रस्न खूबच सौम्य पणान नरेंद्र दाभोलकर, गोविंद पानसरे, कलबुर्गी, गौरी लंकेश हांणी विचारील्ले. कितें जालें तांचें? मरणा उपरांतच्या विधी संबंदान तुमी कितेंय युक्तीवाद करपाक लागल्या उपरांत तुमकां ‘सुबेज’ हें विशेशण मेळटा. ताचेर भासाभास जायना कारण भासाभास करपाक काय पटपा सारके मुद्दे आसचे लागतात.
मनीस हो विचार करपी प्राणी अशें आमी म्हणटात. पूण खूबशा वेळार स्वता विचार करपा बदला आसा ते विचार मोन्यांनी मानून घेवप अशेंच तांचें वर्तन आसता. देव, धर्म, कर्मकांड हाचे बाबतींत तर विचारपाचेंच ना. ह्यो सगळ्यो गजाली मनशांनी तयार केल्या. आनी तातूंत कांय धूर्त लोकांनी स्वताच्या फायद्या खातीर केल्यात. हें आमकां केन्नाच कळना. अर्थीक शोशण काय वेळा उपरांत आमच्या लक्षांत येता. पूण धर्माच्या आनी देवाच्या नांवान जावपी शोशण ताका लक्षान येना वा लक्षान घेवपाक सोदिना.
ह्या धर्म, विधी आनी कर्मकांडांत जांचें हीत संबंद लिपिल्ले आसात, जांचीं दुकानां लोकांच्या अज्ञानाचेर चलतात तांचे एकवेळ समजूं येता. हात-पांय हालयनासतना फुकट मेळटा ते द्रव्य आनी मोटेपण कोण सोडटलो? पूण अजाप तांचें जें ह्या शोशणाक बळी पडटात. तांकां हीं गुलामीचीं प्रतिकां आभुशणां कित्याक दिसता? मजा अशी, जांचें शोशण जाता, तांकां जर तुमी हाची जाणीव करून दिवश्यात जाल्यार तेच तुमकां धर्मद्रोही थारावन तुमचो दाभोळकर, पानसरे करपाक कमी करचे नात. फाटीं जनावरांचें रगत पिवपी एका पक्षा विशीं वाचिल्लें. हो पक्षी जनावरांच्या गोमटेर बसून रगत पिता पूण तें करतना त्या जनावरांक आपल्या पांखान नेट्टान वारो घालता. वार्‍याच्या सुखान तें जनावर आपलें रगत त्या पक्ष्याक पिवपाक दिता. हो वारो धर्माचो, परंपरेचो, जाती वेवस्थेचो, कर्मकांडांचो…. आमी आमचें शोशण सुखान करपाक दियत आसात. तातूंत आमकां कांयच गैर आनी चुकीचें दिसना.
हालींच मुखेलमंत्र्यान पुर्तुगेज तेंपार मोडिल्लीं देवळां बांदपाची घोशणा केली. कोणाक हातूंत कांयच चुकीचें दिसलें ना. विरोधी पक्ष लेगीत ‘आमी आनी धर्मद्रोही म्हणत’ म्हण वोग्गी आसा. गोंय राज्याची अर्थवेवस्था गलगल्याक आयल्या. आनी अर्थीक परिस्थिती बरी आसल्यार लेगीत देवळां बांदप ही आयच्या प्रगत, सुशिक्षीत समाजाची प्राथमीकता आसपाक शकता? हांव, अध्यापनाच्या कामाच्या निमतान पेडणें, बार्देस, दिवचल ह्या तीन तालुक्यांच्या शाळांनी भोंवडी मारतां. सरकारी विद्यालयाची परिस्थिती बाबत आसा. दरेके शाळेंत तीन ते चार शिक्षक कंत्राटी पद्धतीचेर काम करता. कांय शाळांनी भुरग्यांक फावो त्या दर्ज्याची शौचालय सुविधा ना. आनी आमचो मुखेलमंत्री देवळां बांदपाक फुडें सरला. हो दोश कोणाचो? सरकाराचो? कोणा एका पक्षाचो? निखालस ना.
हाचें कारण आमकां आमच्या खर्‍या प्रस्नां परस हें भावना चाळोवपी प्रस्न म्हत्वाचे दिसतात. आमची प्राथमीकताच चुकीची आसा. गोंय राज्यांत हालीं तेंपार जीं देवळां बांदल्यांत तातूंत भौशीक सभागृहाची बांदणी अशें दाखोवन सरकारी निधीचो वापर केला. ज्या गांवांनी अशीं देवळां बांदल्यांत तातूंतल्या कितल्याशाच गांवांनी ‘खेळां मैदानां’ ना. पूण लोकांक ताचे पडून वचूंक ना. ते करपाक आमीच आडमेळी हाडटात पूण मंदीर निर्मिती करतना ‘अवघा रंग एकची झाला’ अशी गांवची परिस्थिती जाता. हें हांगा, देशांत तरी वेगळें कितें आसतलें. गरिबी, म्हारगाय वाडल्या, पर कॅपिटा इन्कम देवलां पूण आमच्या मिडिया आनी देशाचें लक्ष मशिदीन शिवलिंग मेळटा ताचेर लागून आसा. गोंयचे सध्याचे प्रस्न सोंपले अशे समजून गोंयचो सायब कोण हाचेर कांय जाण आपले हड्डे बडयतात… हे सगळें पळयल्या उपरांत एकूच म्हणन दिसता- ‘सायबा भोगोस’.
ह्यो सगळ्यो मर्कट लिला चलतात कारण तांकां समाजांतल्या मोट्या घटकाचो तेंको आसा. आतां प्रस्न असो उप्रासता धर्म, रुढी,

प्रथा हाचे विशीं इतले तर्कशुन्य विचार आनी आचार आमी कशे करतात? कित्याक करतात? हाची जाप विंगड विंगड आसूं येता. पूण म्हाका दिसता ती अशी- आमच्या समाजान विज्ञानीक दृश्टीकोण फावो त्या प्रमाणांत पातळिल्लो ना. एके कार्यावळींत कोंकणी कवी मनोहराय सरदेसाय हांणी म्हणिल्ले ‘आमच्या कडेन टॅलिवीजन आयलें पूण विजन आजून येवचें आसा.’ कितलें खरें!
मराठी लेखक अच्युत गोडबोले हांणी आपल्या ‘किमयागार’ ह्या पुस्तकाच्या प्रास्ताविकान म्हळां, “हें विश्व निर्माण करपी वा ह्या विश्वाचें नियंत्रण करपी शक्ती (म्हळ्यार निसर्ग नियम) अशें कोणें देवा संदर्भान म्हळें जाल्यार म्हजो तांकां विरोध ना. पूण ज्या संघटीत धर्मान आपासल्या युद्धान, द्वेशान आतां मेरेन कोट्यांनी लोकांचे जीव घेवन तांच्या भितर वर्ण, जात तयार करून फूट घाली, जगान नैतिकते परस अनैतिकता पातळायली, विज्ञानांक विरोध केलो, सदांच प्रस्थापीत वर्गाची तळी उखल्ली अश्या संघटीत धर्माचे बाह्य रुपडें म्हाका मान्य ना. एखाद्री गजाल बुद्धीक, मनाक पटली जाल्यारूच ती करपाची हें तत्व पाळचें. ‘आरे कितें करूं, पट्टा तें बरोबर आसा पूण वेवहार म्हण करचें पडटा. नाजाल्यार सगळ्यां बरोबर रावचें पडटा’ असली भिजूडपणां केन्ना दाखोवंक ना. तें म्हाका जमना आनी आवडय ना. सावरकरांचे गुणगान करपी जेन्ना स्वता सत्यनारायण करतात तेन्ना म्हाका फकत मजा दिसना तर तांची किव करीन दिसता.”
आमी विज्ञान शिकतात तें फकत पास जावपा खातीर आनी नोकरी खातीर. ताचो आमच्या दिसपट्ट्या जिवितांतल्या विज्ञानीक दृश्टीकोना कडेन कितें संबंद? आमी विज्ञान ‘जगना’. आमी विज्ञान शिकता पूण विज्ञानीक दृश्टीकोन ऑप्शनाक उडयतात. त्या खातीर आमचे वेवस्थेन आमी सुशिक्षीत अडाणी मनशां तयार करतात. अभ्यासा खातीर शिकिल्लीं तत्वां वेगळीं आनी जिवितातलें वर्तन वेगळें अशें ‘स्कीझोफ्रेनीक’ जगणें आमी जगतात. आमी भुरग्यांक सांगता ‘दोतोर’ जा ‘इंजिनीअर’ जा पूण हें आमी विज्ञानाच्या आवडी खातीर सांगना जाल्यार ताका बाजारांत ‘स्कोप’ आसा हें कारण आसता आनी ‘स्कोप’ म्हळ्यार पयसो हे वेगळें सांगपाची गरज ना.
1953 वर्सा भारताचे त्या तेंपावयले प्रधानमंत्री पंडित जवाहरलाल नेहरू हांणी भारताचें नवें विज्ञानीक धोरण लोकसभेंत मांडलें, त्या वेळार तांणी म्हळें, ‘Scientific temperament is a process of thinking, method of action, search of truth, way of life, spirit of a free man.’ तांणी वापरिल्ल्या दरेके संकल्पनेचेर विस्तारान चर्चा करूं येता. विज्ञानीक दृश्टीकोण आपल्या जिवितांत बाळगप हें आमचें भारतीय संविधानान सांगिल्ले मुलभूत कर्तव्य हाची याद करीन शी दिसता.
हेरवाड पंचायतीचो थाराव हो आडवाद पूण परिस्थिती विज्ञानीक दृश्टीकोनाक पोशक ना ही गजाल खरी. हाचो अर्थ परिवर्तनाच्या दिंडीन चलपी लोकांनी निराश जावप? निखालस ना. कारण ह्या आवाठान कामाचे ऑडीट (audit) वर्साच्या कोतान जायना तर शेंकड्याच्या कोतान जाता. ह्या खातीर परिस्थिती आयज ना फाल्यां बदलतली ह्या हावेसान पेंगट बांदप गरजेचें आसता. हिंदी कवी दुष्यंत कुमार हांच्या उतरांनी सांगपाचें जाल्यार,

‘कैसे आकाश में सुराख नहीं हो सकता
एक पत्थर तो तबीयत से उछालो यारो’

कुलदीप कामत
9823566958