गुगल अणकार सेवा आनी कोंकणी

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

काय दसकां आदीं भाशा ही फक्त मनशां पुरतींच मर्यादीत आशिल्ली. पूण आयज संगणकूय भाशा शिकूंक शकता, उलोवंक शकता, अणकार करूंक शकता आनी कितेंय विचारल्यार मनशांचे भाशेंत ताची जापूय दिवंक शकता. संगणकीय भासविज्ञान (Computational Linguistics) हो भासविज्ञानाचो आनी संगणक शास्त्राचो एक फांटो. मनशाचे भाशेची आनी संगणकाची परस्पर क्रिया कशी जाता, आनी कशी जावं येता हे विशींचो आंतरविद्याशाखीय अभ्यास संगणकीय भासविज्ञान करता.
संवसारांत सुमार सात हजारा वयर चालंत भाशा आसात. पूण ह्या सगळ्यांच भाशांक संगणक वळखता, तो त्यो उलोवंक शकता वा त्या भाशांनी तो अणकार करूंक शकता अशें ना. भाशीक आनी तांत्रीक विकासाची ज्या ज्या भाशांनी तड गांठल्या वा ते दिकेन तग धरल्या त्याच संवसारांतल्या कांय भाशांक आमी संगणकाचेर पाविल्ल्यो पळयल्यात. जून 2022 मेरेन पळयल्यार संवसारांतल्यो फक्त 133 भासो गुगल अणकाराच्या विश्वांत पावल्यात. अभिमानाची गजाल म्हणल्यार आयज कोंकणी भाशाय संगणकीय मळार गुगल अणकार सारकिल्ल्या माध्यमांतल्यान जगा-लोकांक आपली तांक दाखयता.
गुगल अणकार सेवेंत कोंकणी भाशेचो आस्पाव जाला ही खबर कळटकच जायत्या लोकांक तें कशें चलता हें जाणून घेवपाची हुरहुरी लागली आनी जायत्या जाणांनी कोंकणींतल्यान गुगल अणकार करुनूय पळयलो. हें करतकच सगळ्यांक खोस जालीच. पूण तेच बरोबर हेर भासांनी जाता तसो अचूक कोंकणी अणकार गुगल करूंक पावना हाची जायत्या जाणांक खंत जाली. गुगल अणकार सेवा वेगवेगळ्या प्रकारांनी अणकाराच्यो सेवा दिता त्यो सेवा कोंकणींत कित्याक ना, असोय प्रस्न तांकां पिडटा. हे सगळे कित्याक जाता वा कित्याक जायना ते समजून घेवपाचो यत्न करुया.
सगळ्यांत पयलीं आमी गुगल अणकार सेवेच्यो वेगवेगळ्यो सेवा खंयच्यो आनी त्यो कितें करतात तें जाणून घेवपाची गरज आसा. गुगल अणकाराच्या मळार वावुरपी गुगल उद्देग यंत्रणा ही एका आंतरराष्ट्रीय उद्देग संस्था. लोकांचे संवकळी खातीर स्वतंत्र मजकूर (लिखीत वा मौखीक) आनी भोवमाध्यमी साधनांनी (हातूंत फोटू, चलचित्रां, आदी साधनां येतात) मेळपी मजकूर अणकारीत करपाचे वेगवेगळे प्रकार आसात.
हातूंतलो सगळ्यांत पयलो प्रकार म्हणल्यार लिखीत मजकूर अणकार (Written Language Translation) जो मूळ भाशेंतलो लिखीत मजकूर मोख भाशेंत अणकारता. संकेतथळ अणकार (Website Translation) ह्या अणकार प्रकारांत पुराय संकेतथळ वेंचिल्ले भाशेंत अणकारीत जाता. उलयल्ली भाशा मोख भाशेंत अणकारीत करपाची तजवीज उलोवणें-अणकार (Speech Translation) करता. जाल्यार हस्तलिखीत मजकुराचो गुगल अणकार हस्तलिखीत अणकार (Handwritten Translation) हो प्रकार करता. छायाचित्र अणकार (Image Translation) ह्या प्रकाराच्या माध्यमांतल्यान गुगल फोटवांनी आशिल्लो मजकूर सोदून तो मोख भाशेंत अणकारता. व्दिभाशीक संभाशण अणकाराच्या (Bilingual Conversation Translation) आदारान गुगल अणकार पुराय संभाशण मोख भाशेंत अणकारूंक शकता. अनुलेखन (Transcription), डाॅक्युमॅण्ट अणकार (Document Translation) आनी मोबायल एप अणकार (Mobile App Translation) हेय कांय विकसीत जाल्ले गुगल अणकाराचे प्रकार आसात. ह्या साबार अणकार प्रकारांच्या माध्यमांतल्यान गुगल आमकां अणकार सेवा दिता. पूण, गुगल अणकार सेवेंत पाविल्ली दरेक भाशा ह्या सगळ्याच प्रकारांची सेवा आमकां दिवंक पावल्या अशें ना. तें करपाचो प्रयत्न गुगल उद्देग यंत्रणा साबार संस्थांचे मदतीन मोटे तडातडीन करता. गुगलाचेर सद्याक कोंकणी शब्दजाळचो कॉर्पस (Corpus) फक्त बत्तीस हजार तिनशे सत्तराचो आशिल्ल्यान गुगल अणकाराचे हे साबार प्रकार आजून कोंकणी सेवा दिवंक पावूंक नात. आनी देखुनूच आमकां एक-दोन सोडल्यार हेर अणकार प्रकारांचो सद्याचे घटकेक लाव घेवंक मेळना.
गुगलाचेर कोंकणींतूय अणकार जाता ही खबर नवी तरीय संकल्पना नवी न्हय. पूण संगणकाक मनशाची भास कोण शिकयता, संगणक ती कशी शिकता, उपरांत शिकिल्ले भाशेचो वापर तो अणकार करताना कसो करता, ह्या प्रस्नांच्यो जापो जायत्या जाणांक खबर नात. पूण संगणकाक मनशाची भाशा शिकोवपी मनीसूच आसतात हें मात सामान्य मनशाकूय खबर आसा. हे मनीस कोण? संगणक शास्त्रज्ञ आनी भासशास्त्रज्ञ ह्या दोनूय व्यक्तींचे कृतींतल्यान हें घडून येता.
संगणकाक भाशा शिकयताना शास्त्रज्ञ यंत्र शिक्षण (Machine Learning) आनी म्हायती पुरवण (Data feeding) ह्या दोन गजालींचो सेगीत वापर करतात. हाकाच लागून संगणक मनशाची भाशा शिकता आनी आमी फरमायता तें तो करता. यंत्र शिक्षण आनी म्हायती पुरवण करताना शास्त्रज्ञांक कांय तांत्रीक नेम आनी गणीत पाळचें पडटा जाका इंग्लीशींत ‘आल्गरिदम’ (Algorithm) म्हणटात. हेच बरोबर ‘पार्टस् ऑफ स्पीच टॅगींग’ (Parts Of Speech Tagging/ POS Tagging) हे उतरांच्यो व्याकरणीक जाती संगणकाक शिकोवपी एक नैसर्गीक भाशा प्रक्रिया (Natural Language Processing) पद्दतीचो ते प्रामुख्यान वापर करतात.
संगणक भाशीक नाद आनी उतरां शिकता, वाक्यां न्हय. पूण ह्या भाशीक नादांचो आनी उतरांचो वापर करून संगणकीय नादविज्ञान आनी स्वनीम-विचार (Computational Phonetics and Phonology), संगणकीय पद-विचार (Computational Morphology), संगणकीय वाक्य-विचार (Computational Syntax), संगणकीय अर्थविज्ञान आनी वेव्हारीक अर्थविज्ञान (Computational Semantics and Pragmatics) तशेंच चिन्न भाशा (Sign Language) अशा साबार भासविज्ञानीक घटकांचो सांगड बांदून मनशां वरीच तो वाक्यां तयार करूंक शकता. हे सगळें संगणकाचे कृत्रीम बुदवंतकायेक (Artificial Intelligence) लागून शक्य जाता. हे पुराय प्रक्रियेंतल्यान वचुनूच आमकां गुगल अणकार सेवा मेळटा.
कोंकणी शब्दजाळाचो कॉर्पस (Corpus) फक्त बत्तीस हजार तिनशे सत्तराचो आशिल्ल्यान गुगलाक आजून सगळ्याच कोंकणी उतरांच्यो व्याकरणीक जाती खबर नात. हाचे भायर जी म्हायती पुरवण केल्या ती योग्य आसा काय ना, होय एक मुद्दो आसा. संगणकाक उतरांक नेमून दिल्लो अर्थ अणकारताना सोदून काडूंक कळटा. पूण ताका सर्वसादारणपणान उतरांचो आनी वाक्यांचो वेव्हारीक वा संदर्भीक अर्थ कळना. ताका व्दयर्थीपण (Ambiguity) समजना. ह्या आनी अश्या साबार भासविज्ञानीक आनी तांत्रीक अडचणींक लागून आमकां कोंकणी अणकाराच्या अचुकपणाची उणीव भासता. गुगलान केल्लो अणकार सदांच योग्य आसता अशें ना, हाचें कारणूय हेंच!
भारतीय भाशा संस्थान, मैसूर, इलॅक्ट्रॉनीक्स आनी म्हायती तंत्रज्ञान मंत्रालय, नवी दिल्ली, गोंय विद्यापीठ, ताळगांव ह्या संस्थां भायरूय अलिप्ततायेन कोंकणी गुगल अणकार सेवेंत योगदान दिवपी साबार संस्था, भासशास्त्रज्ञ, संगणकशास्त्रज्ञ, भास उलोवपी आनी कांय व्यक्ती आसात. कोंकणी निकतीच गुगल अणकार सेवेंत पावल्या. तांची ही सेवा आमचें समाधान करतली हे खातीर तांचो प्रयत्न चालू आसा. ताका सरसरीत येस मेळूं अशें मागुया. जय कोंकणी, जय गोंय!!

(लेखक भाशा अभ्यासक आसात.)

गोविंद मोपकार
8010056558