भांगरभूंय | प्रतिनिधी
गोंय सरकार कोमुनिदाद कायद्यांत (कोड) वा संहितेंत म्हत्वाचे बदल करपाच्या विचारांत आसा. उद्देगीक प्रकल्पांक खातीर जमीन संपादन करतना कोमुनिदाद समितीची मान्यताय घेवची पडची ना, तो अधिकार काडून घेवन सरकार आपल्या हातांत घेवंक सोदता. कोमुनिदादी वेवस्थापकी समितींत गैरवेव्हार आसलो जाल्यार समिती बरखास्त करपाचे अधिकार सरकाराक आसतले. आदीं कोमुनिदादीच्या जमनी वयलीं अतिक्रमणां कायदेशीर करपाची तजवीज कोमुनिदाद संहितेंत आसली. महसूल खात्याच्या अवर सचिवांनी हो मसुदो कोमुनिदादीच्या प्रशासकांक धाडला. तो मसुदो कोमुनिदादीच्या समित्यांक पावयतले. तांच्यो सुचोवण्यो वा हरकती आयकून घेवन मसुदो तयार करतले अशें निकतेंच सरकारान जाहीर केलां. गोंयकारांनी आपणाली जमीन राखून दवरपा खातीर आनी ते वरवीं गोंयकारपण, अस्मिताय राखपाक, पर्यावरणाची, शेतां भाटांची राखण करपाचो प्रस्न आतां उप्रासला.
सरकार हे बदल करपाक सोदता ते दोन कामां खातीर, गोंयांत उद्योगाच्यो वसाहती तयार करपाक आनी कोमुनिदादाच्यो जमीन बळयां बळकावन घरां बांदल्यांत तांकां राखण दिवपाक. गोंयांत भायल्यांनी हजारांनी घरां बांदल्यांत, त्या मतपेटयां खातीर राखण दिवन सरकारान राजकी लाव उठोवंक सोदता, अशें दिसता.
गोंयच्या ग्रामसंस्थांक ‘कोमुनिदाद’ ह्या पुर्तुगेज नांवान वळखतात. कोमुनिदादी म्हळ्यार ‘गांवकारी’. कोमुनिदाद ह्या उतराचो अर्थ ‘जमात’ वा ‘समाज’ असो जाता. पुर्तुगेज गोंयांत येवचे आदीं साबार शतमाना गोंयांत स्वायत्त प्रशासकीय ग्रामसंस्था पुर्तुगेज कायद्यांत ‘गांवकारियास’ वा कायर आग्रारिया अशें स्वरूप आसलें. हांगाचें मूळ गोंयकार आनी परशुरामान गोंयांत आयले उपरांत जे लोक हांगा आयले तांणी गांव संस्थाची थापणूक केली. तांणी देवमंदिरा उभारलीं. पिकावळी खातीर शेतां बागो तयार केल्यो आनी आयज सरकार कृषीच्या मळार कृषी उत्पादनाची उदरगत करपाक सामुहीक शेती येवजण चालीक लायता. ती हजारांनी वर्सां आदीं ग्रामसंस्थाच्या रुपान वर्सांसंखिनी चलत आयिल्ली. ह्यो ग्रामसंस्था जमनीचो वावर करप, तिची राखण करप हे करतालीं. खाजनां आनी मानसाचें तंत्रज्ञान ग्रामसंस्थांनी सोदून काडिल्लें. गांवांत व्हाळांचेर सांकव (ल्हान पूल) बांदप, कृषी, बागायती करप, शेतांत उदका खातीर तळी बांदपाचें केल्ले. पिकावळी खातीर लागपी उदक तळयांतल्यान घेताले. सांकवाची दुरुस्ती, तळी उस्तुवप तशेंच बांद बांदप, नुस्त्या खातीर मानस बांदप हे ग्रामसंस्था करताल्यो.
कोमुनिदाद ही फक्त शेतकी संस्था वा संघ न्हय. तिका एक समाजीक आनी अर्थीक वेगळेपण आसून एक खास कायदेशीर अस्तित्व आसा. कोमुनिदादीक मुळावे, नगरपालिका आनी न्यायीक कायदे चालीक लावपाचो अधिकार आसा. धर्मीक समारंभाचो खर्च भागोवप, भौसाक शिक्षण आनी हेर आदार दिवप. सगळे तरेचीं झगडीं झुजां मिटोवप अशे अधिकार आसले. कोमुनिदाद कायद्याचे जाणकार आनी आदले मुखेल सचीव स. डॉ. जे. सी. आल्मेदा हांच्या मतान कोमुनिदादीची सुरवात गोंयांत केन्ना आनी खंय जाली हे सांगप कठीण, पूण दुबावा विरयत संस्था क्रिस्ता आदीं कितलीशींच शतमानां मनूच्या काळांत घडयल्यात. कोमुनिदादी संबंदीचें एक पोरणें कागदपत्र ‘फोराल द उझस इ कांश्तुमिश दुश गाववारीश इ लाड्रादोरीश दश इल्यश द गोआ’ हें 16 सप्टेंबर 1526 वर्सा उजवाडाक आयलें. तातूंत कोणूच कोमुनिदादीचें मूळ सांगूंक शकना अशें म्हळां. गोंयच्या लोकसमाजाचो नियाळ घेतना कार्मू आझावेद म्हणटा, कोमुनिदादीचें मूळ भुतकाळांत शेणलां. गोवा लॅण्ड रिफोर्मस कमिशनाच्या 1964 मतान कदंब राजवंश, मुसलमानी सत्ताधीश मलीक हुसेन आनी तांचो चलो सवाय दिलखान आनी निमणे गोंयचेर पुर्तुगेजांनी राज्य करचे आदीं कितलेशेच शेंकते अस्तंम घाटा वयल्यान कितलीशींच घराणां सेगीत चलपी झुजां, दुकोळ ह्या विंगड विंगड कारणांक लागून आपलो मूळ गांव सोडून गोंयांत आयलीं. त्या घराण्यांनी स्वताच्यो संस्था घडयल्यो. घरचो मुखेल हो ह्या संस्थांचो मुखेल आसलो. त्या काळांत तांकां ‘गांवकार’ ह्या नांवान पाचारताले. ह्या गांवकारांनी गांवची उदकाळ आनी पिकाळ जमीन पिकावळी खाला हाडली. हे जमनींत काम करपी तांच्या चाकरांकय शेत पिकावळी खाला हाडपाच्या वावरांत आसपावन घेतले. अशे तरेन शेतां एकठांय रोवन, तातूंतल्यान मेळपी येणावळ सगळे जाण वांटून घेताले. हाका इतिहासीक म्हत्व आसा. आपल्या संवसारा कडेन आयिल्ल्या संबंदाक लागून कोमुनिदादीन जायते बदल जाले. आयच्या ग्रामपंचायती परस ताका चड अधिकार आसले. ग्रामसंस्थांचें मूळ वांगडी हे हकदार आसले. कोणाकच वांगडीपण मेळनासलें. गोंय मुक्ती उपरांत कोमुनिदादीन कांय प्रमाणांत भ्रश्टाचार जालो आनी वांगडीपण भायल्यांक विकूंक लागले. ते उपरांत आयज मेरेन सरकारान कायद्यांत बदल केले, सुदारणा केली.
गोंयांत 224 कोमुनिदादी आसात. आदीं तिनशा वयर आसल्यो. ह्या समाजीक वावरांत देवळां, इगर्जी बांदपाक, शाळां खातीर वा उद्देगीक वसाहतीं खातीर कोमुनिदाद जमनीचे उपेग केल्ले दिश्टी पडटात. सरकार करूंक सोदता तो बदल गोंय आनी गोंयकारपणा आड. गोंयांत सरकारान ह्या आदीं उद्योगां खातीर जमीन संपादन करून देडके मोलाक विकल्यो. जुवारी एग्रो कॅमिकल कंपनीक विकिल्ली शेंकड्यांनी हॅक्टर जमीन कंपनीन एका बांदकाम कंपनीक विकली. आतां थंय हावसिंग सोसायटी जावपाची आसा. वास्को, सांकवाळे, मडगांव, काणकोण, पणजे वा हेर वाठारांनी कोमुनिदादी जमनींत अतिक्रमणां करून बेकायदेशीर घरां, खोंपी बांदल्यांत. तीं घरां कायदेशीर करपा खातीर सरकार संहितेंत बदल करूंक सोदता. कांय वाठारांच नवे प्रकल्प कोमुनिदादीच्या जमनींत हाडपाचें आसा. आयज डबल रेल्वे लायन, तमनार वीज प्रकल्प, करमल घाटांत रस्तो म्हामार्ग गोंयकार विरोध करतात तो जावचो न्हय. कोमुनिदादीच्या समित्यांचो अधिकार सरकार आपल्या हातांत घेवन गोंयच्यो जमनी नश्ट करूंक सोदता.
कोमुनिदादीच्या कायद्यान बदल करून वांगडीपण बायलांक दिवपाक सोदतात ती बरी गजाल. तांकां अधिकार मेळचो पूण कोणाक, हे कोमुनिदादीची वांगडी आसा तांकांच. कोमुनिदाद ही स्वायत्त संस्था. पुर्तुगेजांनी तिगोवन दवरल्यो त्यो संस्था विकासाच्या गोड नांवा खाला बदल करूंक सोदता म्हळ्यार साखरेची सुरी दाखोवप. सरकार मतांच्या सुवार्था खातीर गोंयकारांच्या संस्थांचें सरकारीकरण करून चूड दाखोवन गोंयांत म्हारू हाडूंक सोदता. अशें केल्यार गोंय उरतलें, गोंयकार उरतले पूण जमनी सोंपतल्यो. गोंयकारपण, अस्मिताय सोंपतली. कोमुनिदादी तिगोवन दवरपाचे खर कायदे करचे. गोंयकारांनी, कोमुनिदाद जाणकारांनी ह्या बदल करपी संहितेचेर खोलायेन विचार करचो.
अनील पै
9422058621
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
