कोंकणी लोकसंस्कृतायेंतलो कावळो

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

कावळो हो तसो दुर्लक्षीत प्राणी. हरशीं चिमण्यो, पारवे, कोकीळा, पोपट, किरांटे, बुलबुल, मोर आमचे नदरे मुखार केन्ना केन्ना येतात आनी तांचेर आमचें लक्ष वता. पूण दिसपट्टो दिसपी कावळ्याचेर मात चडशें लक्ष वचना. तरी पूण आमचे जिणेंत ह्या कावळ्याची सुवात आगळीच आनी ती सुवात दुसरें खंयचेंय सुकणें घेवंक शकना.
कावळो हें सुकणें आमचे जिणे कडेन लग्नीक आसा. जल्म तें मरण ह्या पुराय काळांत कावळ्याचें म्हत्व आमकां पावला कणकणीं जाणवता. ल्हान भुरग्याक आवय जेवण भरयतना, न्हिदयतना आल्लयांत कावळो आसपावता. काणयांतल्यान भुरग्यांक शिटूकसाणेच्यो गजाली सांगतना इसापनितींतलो कावळो गुंडे घालून घागरीच्या तळाक आशिल्लें उदक वयर काडटा आनी आपली शिटूकसाण दाखयता ती काणी आमी सगळ्यांनी भुरगेपणांत आयकल्या.
सोयरो येतलो जाल्यार कावळो आमकां रेकाद घेवन येता. लग्न करून दिल्ले चलयेक आपल्या कुळारचो रेकाद पावोवपी कावळोच! बाटाबाटीच्या वेळार केरळांत स्थायीक जाल्ली भयण कावळ्याक आपल्या गोंया आशिल्ल्या भावाक आपलो रेकाद पावय म्हण सांगता!
ती म्हणटा:
‘कायळ्या तूं गोंया गेलेलो वे?
पुताले मामाक दिकीलो वे?
आजि फाय येतलो म्हण्तालो वे?’
गोंयांत कावळ्याचेर आदारिल्लीं बालगितां खूब फामाद आसात. देखीक-
‘कावळ्या काक्या रे
बाळाच्या मामाक देखीला?
देखीला सांतेकू
ताच्या सत्री खांकेकू’
बायलांक वा चलयांक आफडून (?) सक्तीची तीन दीस रजा दिवपी तो कावळोच! मरतगीर तर पिंडाक कावळो आफुडलो नाजाल्यार आत्म्याक मोक्ष मेळना अशें म्हणटात. मागीर दर्भाचो कावळो करून पिंडाक आफुडचो पडटा. म्हाळ म्हयन्यांत वा पित्रपक्षांत ह्या कावळ्या शिवाय पान हालना. ‘उश्ट्या हातान कावळो आफुडपी न्हय’ असलो मनीस लेगीत त्या दिसांनी कावळ्याक “कां कां” करून आपयता. कावळ्यान अन्नाक चोंच मारली ना जाल्यार आपल्या पितरांक मोक्ष मेळचो ना असो ताणें समज केल्लो आसता.
संस्कृत भाशेंत एक शिळोक आसा. ‘नराणां नापितो धूर्त:,पक्षिणाचैव वायस:’ म्हळ्यार मनशां भितर म्हालो आनी सुकण्यांनी कावळो सगळ्यांत धूर्त.
कावळ्याचे नदरेक खावपाची कसलीय वस्त चड प्रमाणांत दिश्टी पडली जाल्यार तर ती कावळो एकटो केन्नाच खायना, तो आपल्या सगळ्या भांवडांक ‘कां कां’ करून आपयता. हाका ‘कावळ्याचें आवळगोत्र’ अशें म्हणटात. ह्या कावळ्याचे बाबतींत खूप अंधस्रद्धा पातळिल्ल्यो आसात. कावळो जर घरा म्हऱ्यांत येवन आड्डलो जाल्यार सोयरो येवपाचो आसा असो समज आसा. ल्हान भुरग्याच्या हातांतली कसलीय वस्त वा जेवण कावळ्यान खालें जाल्यार तें शुभ मानतात.
असो हो लोकसंस्कृतायेंतलो कावळो आमकां म्हणी आनी वाक्प्रचारांत दिसलो म्हण अजाप ना. कोंकणी म्हणी आनी वाक्प्रचारांत कावळो तर खूब फावटीं येता. कोंकणींत कावळ्याचेर आदारिल्ल्यो इतल्यो म्हणी आनी वाक्प्रचार आसात तें पळयल्यार तुमकां अजाप जातलें. अश्यो कांय म्हणी दितां, आनिकूय आसतल्यो.
1) कावळो करकरलो म्हण पिंपळ पडना. 2) कावळ्या स्रापान गाय (ढोर) मरना 3) कावळो बसूंक आनी खांदी/ताळी मोडूंक. 4) कावळ्या हातांत दिलो कारभार ताणें हागून भल्लो दरबार. 5) कावळ्या पिलाक उस्तूंक शिकोवंक नाका. 6) कावळो सगळ्यांचो गू खायत, कावळ्याचो गू कोण खायत? 7) कावळो दावो गेलो आनी उजवो गेलो सारकोच. 8) कावळो बुडलो तरी थाव पळयता म्हणटा. 9) कावळो न्हाल्यार ढोंक जाता व्हय? 10) कावळो गोपूराचेर बसलो म्हण गरुड जायना. 11) कावळ्यान हागनाशिल्लें झाड ना, सुण्यान मुतनाशिल्लो खूंट ना. 12) कां केल्लो कावळो ना शी केल्ली शिल्ली ना. 13) कावळ्याक दुदान न्हाणयलो म्हुणून धवो जाता? 14) कावळ्याची नदर भोपश्यार. 15) कावळ्या दोळो तवश्या नेडेर. 16) कावळ्याक आपलीं पिलां गोमटीं दिसतात. 17) कावळ्यान मोरा पांखां लायलीं म्हण कावळो मोर जायना. 18) नवो कावळो गू खावंक शिकला. 19) कावळ्यान समूद्र उश्टो केल्यार उश्टो जाता वे? 20) कावळो काणी सांगतीत आयकतलो कान धांपतीत. 21) कावळ्या हिंडांत (भिऱ्यांत) कोकीळ. 22) कुंकळे गांवांत कावळ्याचो स्राप लागना. 23) उश्ट्या हातान कावळो आफुडना. 24) भिके शितांत कावळो हागलो. वायटांत आनी वायट जावप. 25) हजार कावळ्यांक एक फातर पुरो. 26) कावळ्याचो दोळो तवश्यार, माजराचो दोळो भोपश्यार. 27) भायल्या देवांक तिळे गोळे, घरच्या देवांचेर हागतात कावळे. 28) कावळ्याच्या गळ्यांत माणीक/वज्र. 29) कावळ्याच्या घरांत कोकीळा. 30) कावळ्यांत बगळो तो लेगीत जाता काळो. 31) घरांत ना शीत, कावळ्याक आमंत्रण. 32) गांडीत ना गू कावळ्याक आमंत्रण. 33) कावळो करकरलो, पिंगळो बडबडलो (अपशकून). 34) कावळ्याचें रडणें सर्गार पावना. 35) कावळ्या बोबीन गोरू मरना. 36) कावळ्याची नदर खंय रेड्याच्या आणकुलेचेर. 37) भिकेंत कावळो हागप. 38) भिकाऱ्याच्या (भिके) शितांत/कट्टेंत कावळो हागप. 39) कावळो कोंकारलो म्हण पिंपळ भियेना 40) उडल्यार कावळो बुडल्यार बेबो. 41) कावळो न्हालो म्हण ढोंक जाता? 42) वडाक जालीं वडफळां आनी कावळ्याच्या तोंडाक / दोळ्यांक जालीं रुंवा. 43) कुशिल्ल्यांत कावळो हागलो. 44) उडल्यार कावळो बुडल्यार बेबो.
कावळ्याचेर आदारिल्ले कांय वाक्प्रचार मेळटात ते अशे:
1) कावळ्या आवय 2) कावळ्याचें आवळगोत्र. 3) कावळ्या दोळो कशें नितळ. 4) कावळ्याची नदर. 5) पोटांत कावळे रडप. 6) किर कावळें घालप. 7) कावळो आफडप. 8) कावळ्याच्या गळ्यांत चिटी (वाऱ्यार आमंत्रण). 9) कावळ्या न्हाण. 10) कावळे म्हातारे जावप. 11) कावळ्याचें आयुश्य आसप. 12) कावळ्याचो गू उश्टावप (उश्टावंचे पैलीं) – फांतोडेर. 13) कावळे कुले कोंचायतात.
कावळ्याचेर आदारिल्लें एक हुमाणें मेळटा तें अशें: दर्या देगेर कावळो मेला सगळ्या लोकांक सुतक – जाप: गिराण
लग्न जावन घरा येतकच बायलेन घोवाचें नांव घेवपाची एक चाल वा रीत आसा. असले उखाणे कोंकणींत खूब आसात. कावळ्याचेर आदारिल्लो एक उखाणो म्हाका मेळ्ळो तो असो: ‘कावळो करता कांव कांव आनी (घोवाचें नांव) ची बायल हांव’.
असो हो कावळो आमचे लोकसंस्कृतायेंत पुरायपणान आपलो शेक गाजयता.

सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751