भांगरभूंय | प्रतिनिधी
एक वर्सांत बारा म्हयने आसात. कालगणनेचे भारतीत पद्दत प्रमाण वर्साचो आरंभ चैत्र मासांत जावुन फ़ालगुणांत पूर्ण जाता. खगोलशास्त्राच्या नेमानुसार सैमांत जावचीं स्थित्यंतर प्रमाणेन भूयंचेर बदलप येता. वेगवेगळे मासांत नवेंपण दिसुंक येता. हाचे निरूपणच बारा मासांची परिकल्पना.
बारा मासांची वर्णन नवीन कांय न्हय. 3000 वर्सां फ़ाटी ऋगवेद आनी यजुर्वेदांत भूंयतणेचेर वेगवेगळे समयाचेर जांवची प्राकृतिक बदलपाचें चित्रण पळोवुंक मेळता. 2300 वर्सांचे फ़ाटी काळिदास महाकवीले ऋतुसंवार काव्यांत खूब वर्णन केलेलें आसा. विष्णुधर्मोत्तर पुराणाचे चित्रसूत्र म्हळ्ळे अध्यायांत भारतीय ऋतुचक्राचे वर्णनेचे बुनयाद दिस्ता. पुरातन कालांत जिणेची शैली ऋतुंची न्हयंतर म्हयन्यांची बदलप प्रमाणेर चलत आशिल्ली. वर्साचे सुरुवातेक येवचो चैत्र मासाचे वर्णन अशें आसा :
उदकांचे तळयेक मोतयांची मेखला
गोमटे प्रमोदांक चंद्रिमाचो उजवाड
आंब्याचे बनांक फ़ुलांचे वर्ल पांगरून
लोकांक शोभाय दितलो हो चैत्र मास
महाकवी कालिदासाच्या ऋतु संवाराचो पयलो ऋतु वसंत वर्णनेचे पयले चरणाचे पयली पंक्ती ही. असलो चैत्र मास आमगेले तुमगेले घराचे फाटी आसचे बागायतांत आपण्यालो अस्तित्व दाखयता. मोगऱ्यांची वाळिर कळे फ़ुटतात, सुगंधी फ़ुलाचो वास भूंयतणेर पसरिलो आसता, सुरवां, सुर्ग्यां आनी पारिजातां फ़ुलां जमीनेचेर पडुन एक रत्नांची शेंदरी पातळ्ळी अशें दिसता. वेगवेगळीं सुगंधान सैम एक यक्षलोक सृष्टी करता. आंब्याचे नवें फुलांक इतलो तांबडो रंग येवुंक लागता आनी कोगुळ पंचम स्वरांत आपयता. व्हडले रूकार व्हडले पणस पिकुंक लागतात, भांगर आनी केंपाचे रंगाचे लोलकां सारके हरित आनी तांबडे काज झाडार लांबतात.
चैत्र मासाचे वर्णनेक दोन चित्रां हांगा दिल्यांत. एक 16 वे सतमानांत रचयले कुमटाचे महालसा देवुळांत आसचे ‘चंद्रमंडल’ कोंकणी कावी कला प्रकार. एकचक्राचो पांच गोंड्यानी/ हिरणानी तांडच्या रथाचेर गोल आकाराचो आनी तरणें किरणाचो चंद्रबिंब, ताचे मधींत शांत मुखमंडलाचो चंद्रपुरुष बसून भूमंडलाचो भोवंडी मारचो हो बिंभ चैत्र मासाक सुक्त आसा.
दूसरें ल्हान चित्र मेवार राजघराणेचे चित्रकारान 17वे शत्मानाचे आदींत रचयैलें आसा. हांतु चैत्र मासाचे सैमाचो उल्लास भरिलो वातावरण आनी ‘नायिका-नायक’ साहित्य प्रबेधांत राध-कृष्ण सरस चैत्र मासाक खूब सूक्त दिसता.
पूरविले कालांत आम लोक आनी राज घराणेचे चैत्र मासांत ‘वसंत उत्सव’ मनयताले. आयज देवुळांत हो केवल सांकेतिक ‘वसंत पूजा’ जावुन उरला. भास, साहित्य, संगीत, नृत्य इत्यदी गोष्टियो घडताल्यो. ह्या मासाचो पुनवेचो चंद्रिम चित्रा नकेत्राचे सांगात उदेता आनी ते खातिर ह्या मासाक ‘चैत्र मास’ अशें नावं. संसार पाडवो मानयचो असलो शोभित चैत्र मास सगळ्यांक मानसोल्लास दिवो.
(लेख मंगळुरी कोंकणींत आसा)
डाॅ. कस्तुरी मोहन पै
[email protected]
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
