आदल्या काळावेलीं गावड्यांलीं काजरां

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

त्या दिसा गांवचे शिमेर शीम करप जाताली. शीम करप म्हणल्यार शिमेर सोरो ओतप आनी खावचें पान घेवन विधी करप. त्या पानाच्या देंठीचो भाग न्हवऱ्या वटेनच्या लोकांक दिताले जाल्यार तोंकाचो भाग व्हंकले वाटेच्या लोकांक दिताले.

दर एका समाजांत त्या त्या समाजाचीं खाशेलपणां आसतात. तीं मागीर वेगवेगळे विधी करपाचे दबाजे वा समारंब करपाचें आसूं. आदल्या काळार गावड्यांलीं काजरां वेगळेच तरेन जातालीं. आतांचे भशेन व्हडल्या घणघणान वा हॉलांनी जायनासलीं. दर एक काजार घरा कडेन जातालें. कांय गांवांनी काजरां बुदवंताल्या / धा जाणल्या घरा कडेन जातालीं. 1974 वर्सा आदीं गावड्यांलीं काजारां धरून काजाराचे सगले विधी व्हंकले वटेनच्यान पयलीं जाताले. व्हंकले वटेनच्यान पयलीं जावपी काजाराचे विधी सुमार 1974 वर्सा उपरांत बदल्ले आनी ते विधी न्हवऱ्या वाटेनच्यान पयलीं जावपाक लागले.
गावड्यांलीं चडशीं काजरां इत्रुजाच्या सुमानांत जातालीं. जोत दिवपाची वा घेवपाची परंपरा नाशिल्ली. उलट जाल्यार चेडवाची अर्थीक परिस्थिती गरीब आसल्यार न्हवऱ्या वटेनची ताका काजाराक आधार दितालीं. काजाराचे पयले रातीं न्हवऱ्यागेलीं मनशां व्हंकलेक जोत घेवन येताली. जोतीक बाणले दावां, दातोणी आनी ओंवळी फुलांचो पोड आसतालो. ह्यो वस्तू काजार जातकीच कुळदेवाक पावयताले.
आंबावलेच्या गावड्यांलीं सगलीं काजरां इत्रुजाच्या पयल्या सुमानांत जातालीं. सगलीं काजरां एकाच दिसाक.
सोमाराक माटोव. काजराचे माटोव घालपाक वाड्यावेले सगले लोक येताले. माटोव सकाळीं फुडें घालप जातालें. माटव घालपाची सुरवात फोगोट्यो मारून जाताली. माटोव लाकडाचे म्हेडींचेर घालताले. म्हेडींचेर कोंडे घालून चुडटां उडयताले. माटवाक तेंकून रांदपाक रोश घालताले. काजाराचें रांदप चडशें रोशेंतूच जातालें. सकाळीं माटव घालपाची तयारी चलतना गांवच्यो बायलो रांदपाचे तयारेक लागताल्यो.
माटवा दीस दनपरां माटवाचें जेवण आसतालें. जेवण सादेंच. शीत, कडी, दुदयाची भाजी, फोरपो आनी सोजी. माटवा दीस माटवाचें जेवणाक सुरवात करचे पयलीं घरांतल्या मेल्ल्या मनशाच्या नांवान जेवण वाडटाले, मुणगे घरांतली जी जी कोण मरून गेल्यांत त्या त्या पिरायेच्या मनशाक आपयताले आनी जेवण घालताले. आतांचे भशेन माटवा दीस सांजेचो रोस काडप जायनाशिल्लें. गावड्यां मदीं रोस काडपाची रीत रुजल्यार सुमार 20 वर्सां जायीत.
पूण व्हंकलेक आनी न्हवऱ्याक रेस्पेराक व्हरचे पयलीं तेल चडोवप जातालें. तेल चडोवप म्हणल्यार एका तांब्याचे वाटयेंत तेल आनी हळडी पिठो जाल्यार मातयेच्या गाडग्यांत उदक घालून तयार दवरताले. जिणयेचे बडयेक रुमडाचो ताळो आनी कातूल बांदताले आनी तो ताळो वाटयेंत जावं गाडग्यांत बुडयताले आनी व्हंकलेच्या जावं न्हवऱ्याच्या आंगाक काडटाले. व्हंकलेक व्हंकले घरा कडेन जाल्यार न्हवऱ्याक न्हवऱ्या घरा कडेन. पयलीं घराच्या हुंबऱ्या लागीं बसोवन मागीर रोशयेंत, मागीर माटवा दारा लागीं गांवच्यो बायलो तेल चडयताल्यो. तेल चडयताना त्यो बायलो म्हणटाल्यो:
‘जिणयेची जीण बोडी,
लाकडाची गे बावली,
लाकडाची गे बावली,
व्हंकलेच्या मस्तकार तेल चडयालो गो
बाय, वकलेच्या मस्तकार तेल चडयालो…’
अशीं म्होंवाळ गितां गायतालीं. रेसपेराक वता आसतना व्हंकल वाड्याचे शिमेर फाज / खावच्या पानांचो विडो दवरताली.
आंबोल्यांतल्या जावं सरभोंवतणच्या गावड्यांलीं सगलीं काजरां एकाच दिसा एकाच मिसाचेर जातालीं. आंबोल्यांत बरोबर 10 ते 15 एकाच मिसाचेर काजरां जावन लेगीत आनी आमची इगर्ज ल्हान आसून लेगीत भरनासली.
रेसपेर बेगीन जाल्यार व्होर वाड्याचे शिमेर येवन कोणाल्याय घरांत रावतालो. त्या दिसांनी दर एका वाड्यावर इत्रुजाची तयारी चलताली. इत्रुजाची तयारी जातकीच गांवचे लोक ढोल, ताशे, कांसाळीं आनी पेत्रोमास घेवन व्होराक वाजयत गाजयत व्हरपाक येताले.
व्होर घरा लागीं माटवाच्या दारा भायर बसून आसतालो. व्होर घरांत माटवांत भितर काडचे पयलीं गांवच्यो बायलो एके ओळींत व्हंकले वटेनच्यो जाल्यार दुसरे ओळींत न्हवऱ्या वटेनच्यो आपल्या हातांत पेटलोल्यो वात्यो घेवून उब्यो रावन मधूर यस्र घावून व्होराक येवकार दिताल्यो. यस्रांतल्यान बायलो घरांत जाव गांवांत घडिल्ल्या वेगवेगळ्या प्रसंगांचेर उजवाड घालताल्यो.
यस्राचें पयलें कडवें अशें आसतालें:
‘व्होरू चलोन येयलां,
उबोच रावला कापार,
उबोच रावला कापार
आयज पयली चेपें काडी
न्हवऱ्या सोरगी देवा बापा,
आनी सोरगी देवा बापा…’
निमाणें कडवें अशें आसतालें,
‘बाराय फोजने बोनू
तेराय फोजने सोणू,
आयज लादीन कातार
कोनू व्हडा व्होरा भितर काडी
आनी व्होरा भितर काडी…’
यस्र सोपपाक येताच आवय बापूय, वा आवय बापूय नासल्यार घरचे जोडपें हातांत दुपोणें घेवन फुडें सरतालें. व्होराक ओवाळटालें. न्हवऱ्याचो बापूय व्हंकलेच्या गळ्यांत मंगळसुत्र घालतालो आनी व्होराक घरांत भितर काडटालो. व्होराक जोडप्यानीच भितर काडपाची रीत आशिल्ली.
घरांत व्होराक दिमी घालपाक मांदरी असताली. मागीर लादायन आनी त्या उपरांत सावोद जाताली. सावोद सोंपतकच काजाराक जमिल्ल्या सगळ्या लोकांक केळ्याचो आनी उंड्याचो कुडको वाट्टाले. जाण्टे पिवपी आसत तांकां सोऱ्याची बाटली पास करताले.
त्या उपरांत माटवांत वाशाचेर बसून जेवण जातालें. जेवण पत्रावळीचेर वाडटाले. जेवणाक एके ओळींत व्हंकल बसताली जाल्यार दुसरे ओळींत न्हवरो बसतालो, एकामेकाच्या ऑपोजीट. जंय व्हंकल न्हवरो जेवणाक बसतालो थंय वाशाचेर मांदरी दवरताले आनी पत्रावळीचेर केळीचें पान दवरताले.
जेवण जातकच व्हंकले वटेनचे लोक वचपाची तयारी करताले, त्या वेळार व्हंकलेचो बापूय व्हंकलेक ओपून दितालो. व्हंकलेक ओपून दिवप म्हणल्यार, व्हंकलेक न्हवऱ्याच्या आनी ताच्या घरच्यांच्या स्वाधीन करप. व्हंकलेक ओपून दितना व्हंकलेचो बापूय आपले चलयेक वेंगेंत घेवन अशें म्हणटालो,
‘बारय वरसा पोशिलें आनी
तेराव्या वरसाक तुमकां दिलें,
तेज तुमी बोर कोन्न सांभाळ करचो…’
मागीर व्हंकलेचो बापूय व्हंकलेक न्हवऱ्याच्या स्वाधीन करतालो. व्हंकल मागीर रडपाक लागताली. व्हंकले वटेनच्या लोकांक कोलीत पेटोवन दिताले. आनी मागीर व्हंकले वटेनचो लोक आपल्या घरा परततालो.
दुसऱ्या दिसा सकाळीं भेजे जेवण जातालें. त्या आदेसाक व्हंकलेच्या वेगवेगळ्या कामांची तपासणी जाताली. व्हंकले कडच्यान कांडून घेवप, बांयचें उदक काडून घेवप. त्या दिसाक व्हंकलेचो चुडो काडून दुसरीं कांकणां घालताली. दनपारचें मागीर जेवण जाल्या उपरांत न्हवऱ्या सायडीन काजार सोंपतालें.
त्या दिसा व्हंकलेच्या घरा काजाराची समरंबनी करूंक वयचे पयलीं व्होराक बेलसांवाक बसयताले. एके सायडीन व्हंकल जाल्यार दुसरे सायडीन न्हवरो आसतालो. न्हवऱ्या सायडीन वाटयेंत घालून तांदूळ दवरताले जाल्यार व्हंकले सायडीन दाल्यांत घालून तांदूळ दवताले. दर एकलो व्हंकल न्हवऱ्याक बेलसांव दिवपाक येवपी, थोडे दाल्यांतले जाल्यार थोडे वाटयेंतले तांदूळ घेवन व्हंकल न्हवऱ्याचेर ओवाळटाले. बेलसांव दिवपाक येवप्यांची वळख बायलो मधूर गितांतल्यान करून दिताल्यो.
तें गीत अशें आसतालें,
‘बेलसांव दिच्या येयला रवी
वा आबूय तें व्हंकलेचो,
आबूय तें व्हंकलेचो,
आनी आयच्यानी वळखच
न्हवऱ्या मावूय म्हण रे तुजो,
भावान बेलसांव दिला रवी
वा दुडू ते मोडीचे, दुडू ते मोडीचे,
आनी लाकडाचें जोडीच
न्हवऱ्या मिजीर कोनू घेवचे…’
बेलसांव जातकच व्हंकल, न्हवरो, घरचीं आनी गांवचे लोक व्हंकले थंय काजाराची समरंबनी करून भायर सरताले. भायर सरच्या पयलीं व्हंकल न्हवरो एक रोशेचें आनी एक माटवाचें चुडीत ओडटालें. चुडीत ओडल्या उपरांत व्हंकल न्हवऱ्यान वळून पळोवपाक जायना आशिल्लें.
त्या दिसा व्हंकले थंय काजाराची समरंबनी जाताली. जशी न्हवऱ्यागेर समरंबनी जाताली तशीच समरंबनी व्हंकलेगेर जाताली. दुसऱ्या दिसा व्हंकले थंय व्हंकल न्हवऱ्याक बेलसांवाक बसयताले. बेलसांव जातकच व्हंकल न्हवरो, न्हवऱ्याच्या घरा वचपाक भायर सरतालीं. त्या दिसा गांवचे शिमेर शीम करप जाताली. शीम करप म्हणल्यार शिमेर सोरो ओतप आनी खावचें पान घेवन विधी करप. त्या पानाच्या देंठीचो भाग न्हवऱ्या वटेनच्या लोकांक दिताले जाल्यार तोंकाचो भाग व्हंकले वाटेच्या लोकांक दिताले.
काजाराच्या पांचव्या दिसा व्हंकले थंयचे पांच जाण न्हवऱ्यागेर जेवणाक येताले. ताका पांचा आपोवणें म्हणटाले.
मागीर दुसऱ्या आयतारा सान इत्रुजाक सुरवात जाताली. निमण्या इत्रूज दिसा सकाळच्या आदेसाक मेळ घरा घरांनी भोंवतालो. त्या वर्साक ज्या कोणाचें काजार जाला ताच्या घरा मुखारल्यान माटोव आसतालो. मेळ काजार जाल्ल्या घरा लागीं पावतकच माटवांत नाचताले. मागीर घरचीं मेळा बरोबर आसलेल्यांक दाल्यांत घालून वडे, गोड आनी कातलेचो दिताले. ते मागीर सगळ्यांक वाट्टाले. जाल्यार जाण्टेल्यांक सोऱ्याची बाटली दिताले.
बुधवार दीस मांड निवयताले. त्या दिसांनी ज्या कोणाचें काजार जालां ते मांडार वोल्यांत घालून वडे, कातलेचो, गोड हाडून दिताले. हे तरेन काजार सोंपतालें.

अॅड. जुवांव फेर्नांडीस
9822169547