प्रेरणादायी समिक्षा

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

वट्ट कोंकणी साहित्याच्या मळार आयज समिक्षकांचो, विमर्सकांचो उणाव आसा ही वस्तुस्थिती आमी मानून घेवंक जाय. जो मेरेन कोंकणी साहित्याचें खोलायेन आनी परखड समिक्षण जायना तो मेरेन तें खंयचे दिकेन वता ताचो थाव मेळना. आमचे लेखक- कवी साहित्य रचपांत गुल्ल आसात. फाटल्या साबार वर्सांनी तांणी कोंकणी साहित्यांत मोलादीक भर घालून पुस्तकांची संख्या खूब वाडयल्या. दर्जो मात सुमार वाडला. अशा समयार चिके थांबून आमी फाटीं घुंवन चतरायेन नियाळ करपाची गरज उपरासल्या. आमी चमकतां चमकतां खंय सरशीं पावल्यांत? योग्य वाटेन चमकतां व्हय? हेर भासांचे तुलनेंत खंयच्या पांवड्यार उबी आसा? साहित्याचो दर्जो वाडटा काय ना? वाडना जाल्यार ताचें कारण कितें? हें सगलें दाखोवन दिता ती समिक्षा.
ही परिस्थिती बदलपाचे नदरेन गोंयांत तशेच मंगळुरांत, थोडे जाले तरी, जाणीवपुर्वक येत्न जातात ही थाकाय दिवची गजाल. पूण जितल्या प्रमाणांत जावंक जाय तितली ती जायना हें सत. अशा वेळार कोंकणी मळा वयलो म्हालगडो कवी एच्चेम पेर्नाल आपणालें ‘कोंकणी काव्यें: रुपां आनी रुपकां’ हें आलोचनेचें भारदस्त पुस्तक घेवन फुडें सरला ही वट्ट कोंकणी साहित्याच्या मळार घडची एक खोसदिणी खबर. प्रस्तूत पुस्तकाक येवकार दिवच्या निमतान म्हगेलीं चार उतरां तुमच्या मुखार दवरतां.
आमी कोंकणी साहित्य म्हणटांव तेन्ना विंगड विंगड वाठारांनी आनी लिपयांनी बरयिल्लें वट्ट साहित्य अभिप्रेत आसा. दुर्दैवान एका परस चड लिपयांची वळख आशिल्ले वाचक खूब थोडे. देखून ह्या वट्ट साहित्याची जाण आशिल्लो विमर्सक मेळप कठीण. लिपयो वेगळ्यो आसल्यो तरी समग्र कोंकणी साहित्य एक अशें मानलें तर ह्या साहित्याचो ‘एक साहित्य’ म्हण विचार आनी आलोचन जावप गरजेचें. एच्चेमाचें हें पुस्तक ते दिकेन घाल्लें एक पकदस्त पावल. कवी मनोहरराय सरदेसाय, र. वि. पंडित, चा फ्रा देकोस्ता, विल्फी रेबिंबस, अरुण साखरदांडे, मेल्विन रोड्रीगस, विल्सन कटील, अँटनी बारकूर, अँड्र्यू एल. डिकुन्हा, नूतन साखरदांडे, राजय पवार, फ्रेडकुमार, शकुंतला आर. किणी, स्मिता शेणै अशा साबार कवींचो हातूंत आसपाव आसा. ताणें केनरा कोंकणी आनी गोंयची वा इतर कोंकणी असो भेदाभेद मानिनासतना विशया प्रमाण नियाळ केला. तातूंतल्यान, आयजवेर केन्नाच जावंक नासलो असो, तुलनात्मक अभ्यास जाला हें भोव म्हत्वाचें.
कविते कडेन पळोवची आगळी नदर
‘कोंकणी कवितेंत रुपयाचो अंतरविरोध’ ह्या माथाळ्या खाला बरयिल्ल्या लेखांत एच्चेम कोंकणी कवितेंत झळकुपी रुपयाची म्हळ्यार दुडवांची सुवात दाखयता. चा फ्राचे ‘भटाची पावली’ कवितेंत समाजांतले विषमतायेचेर कवीन परगटायिल्ले विचार आयल्यात जाल्यार र. वि. पंडित हांगेले ‘दर ना देखून उरलां’ कवितेंत विफलग्रस्त भाटकार कसो आपणाकच विकपाक तयार जाला तें दाखयलां. दोनूय कवितां मदें आशिल्लें साम्य आनी अंतरविरोध लेखकान स्पश्ट करून दाखयला. काळांतरान नवे पिळगेचे कवी त्याच विशयाचेर कविता बरयतना पुर्वापार चलिल्लो अंतरविरोधच फुडें व्हरतात अशें मत्त परगटायलां. हवालो दिवपाक ताणें राजय पवार हांगेली ‘रुपया म्हाका माफ कर’ आनी विल्सन कटील हांची ‘निशेध पडल्लो एक नोट’ ह्यो दोन कविता घेतल्यात. दशकां सरलीं तरी दुडू हें विषमतायेंतल्यान उपराशिल्ल्या अंतर-संघर्शाचें प्रतीक जावन वावुरता. हें विश्लेशण वाचकाक कविते कडेन पळोवची आगळी नदर दिता.
फिशाल समिक्षकांचो उणाव
कोंकणी साहित्याची विविध आंगांनी, विंगड विंगड दिश्टीकोणांतसून समिक्षा जावचेली गरज आसा, हेंच एच्चेम सांगूंक सोदता. सद्याचे परिस्थितींत कोंकणी साहित्यांत फिशाल समिक्षकांचो उणाव आशिल्ल्यान कांय लेखकच समिक्षणाचें काम आपणाल्या आंगार घेतात. तशें पळयल्यार डॉ. किरण बुडकुले, डॉ. बाळकृष्ण कानोळकार. डॉ. प्रकाश वजरीकार, डॉ. हनुमंत चोपडेकार अशे समिक्षेची बरी जाण आशिल्ले आलोचक आमचे लागीं आसात. पूण, तरी समिक्षकांचो उणाव भरून काडपाक म्हजे सारके लेखक समिक्षेच्या दालनांत पासयो मारतात. ललीत साहित्य रचपी लेखक बरे समिक्षक जावंक पावनात असो अर्थ कोणें काडचो न्हय. पूण जांचे कडेन समिक्षक म्हण पळोवं येता अश्या समिक्षकांची आयज चड गरज आसा, इतलें खरें.
चडशी आस्वादक समिक्षा
एच्चेमान आपणाले सोडून हेरांचे कवितेचेर बरयलां. खरें पळोवशात तर एच्चेम स्वता एक मानेस्त कवी. एका परस एक सुंदर कविता ताणें रचल्यात. पूण, कवितेचेर भासाभास करतना ताणें आपणाले एकेय कवितेचो उल्लेख केल्लो ना. ताका रजांव आसा. जेन्ना एखादरो कवी आपणालेच कवितेचें आलोचन करता तेन्ना ताची तटस्थताय हडबडूंक लागपाची शक्यताय आसता. जशे परी एखादरो सर्जन आपणाल्या घरच्या मनशाचेर शस्त्रक्रिया करच्याक अनमनता तशीच गत्त ह्या लेखकाची जाता. कितलोय निर्लिप्त तो राबलो तरी ताका आपूण चुकत म्हणचो हुसको आसता. दुसरी गजाल म्हणल्यार आपणाले कवितेंतले गूण दाखयले जाल्यार आत्मस्तुतीचो आरोप ताचेर जावचो संभव आसता. आनी दोश दाखयले जाल्यार हातचें राखून दवरचेले आरोप जावं येतात. दुसऱ्याचे कवितेचेर बरयतनाय आन्येक भिरांत आसा. ‘म्हजे कवितेंतलीं उणेपणां दाखोवपी तूं कोण?’, ‘म्हज्यो चुको सांगपाक तूं कोण व्हडलो समजता?’ असलें आयकुचें पडटा. तातूंत दुसरो कवी जर सहकारी वा समकालीन आसलो जाल्यार चड सांबाळून बरोवचें पडटा. आगळेंउणे बरोवपाक मन धजना. भोव करून कोंकणी लोक थोडो आसलेल्यान आनी एकामेकांक वळखुपी आसलेल्यान हें अशें घडटा. मागीर बरोवन जाता ती आस्वादक समिक्षा. कोंकणीच्या मळार आयज जाता ती चडशी असली आस्वादक समिक्षा. हें मोवाळ समिक्षण पुस्तकाचे प्रस्तावने वेळार, नवोदितांक प्रोत्साहन दिवचे खातीर बरें. पूण साहित्याचे वाडावळीक उपकरा पडना.
तीच भास प्रगल्भतेचे दिकेन
कन्नड, मराठी, हिन्दी, मलयाळी वा बंगाली, अश्या भासांनी समिक्षक आनी लेखक हांची वळखदेख आसताच म्हण ना. थंय कोणाचो मुलाहिजो सांबाळपाची गरज कोणाक दिसना. पूण अशें म्हण काडली जीब लायली ताळ्याक अशेंय जायना. कारण समिक्षेचेरय बरें-वायट, मोव-कठोर मतां व्यक्त करपी सुबुद्द वाचक आसतात जे समिक्षकांक धारेर धरूंक शकता. साहित्यीक अभिरुची आशिल्ले वाचक बरे समिक्षेची वाट पळयतात कारण तांच्या लक्षांत ना आयिल्ली एखादरी गजाल समिक्षक दाखोवन दितात. तशेंच एखादरे गजाली कडेन पळोवपाचो नवो दिश्टीकोणय तांकां मेळटा. अशे चोखंदळ वाचक जे भाशेंत आसात ती भास प्रगल्भतेचे दिकेन फुडें फुडें वता.
एच्चेम हो स्वता एक प्रगल्भ आनी प्रस्थापीत लेखक. कवी म्हण खूब श्रेश्ठ. ताचें वाचन आकांत व्हड. तेय परस साहित्याची जाण चड. कोंकणी काव्याचो ताणें केल्लो अभ्यास खोल आशिल्ल्यान तो अधिकारवाणयेन काव्याचेर बरोवंक शकतात. कोंकणी काव्याची सुवात, दिका आनी वाडावळ हाचेर मेकळेपणान भासाभास करपी एच्चेमाचें हें पुस्तक म्हणल्यार कोंकणी काव्याच्या अभ्यासकांक एक अप्रूप भेट अशेंच म्हणूंक जाय. कारण तांचे ठांय समिक्षकाक आवश्यक ते चडशे गूण आसात. त्या गुणांचो उल्लेख हांगा मुजरत करतां.
वाचन आसा तोच बरो समिक्षक
वाचन : वाचन सगळेच करतात. पूण वाचतना तांतलो आशय, विशय आनी गाबो समजून घेवप गरजेचें आसता. एच्चेमालें वाचन कितलें खोल आसा तें ताच्या बरपांतल्यान कळटा. नामनेचे आदले कोंकणी कवी आनी सद्याचे नांवाजते कवी-लेखक ताच्या वाचनांत आसातच. ते भायर कन्नड कवितांचें वाचन आनी अभ्यास आसा. देशांतल्या जाणकार कवीं लागीं तो भासाभास करता. इंग्लीश कवी तशे समिक्षक कितें बरोवन आसात ताचेरय ताचें लक्ष आसा. जें वाचता तातूंतलीं सौंदर्यस्थळां आनी दोशस्थळां घोणीचे नदरेन तो पळयता. एखादरी साहित्यकृती वाचतासतनाच बरोवप्याक कितें अभिप्रेत आसा हें ताच्या अचूक ध्यानांत येता. जावं चाफ्रा जावं मेल्विन वा अरुण साखरदांडे – कवीन घेतिल्ले भुमिकेंत रिगून ते भुमिकेंतल्यान हो लेखक कृतीची मोलावणी करता. वर्ग-संघर्शाचेरच पळोवया. चाफ्राचो विद्रोह हो कितलेय पोटतिडकेंतसून आयलो तरी ताचें स्वरूप मर्यादीत उरता. कारण ताचो त्या वेळावयलो विद्रोह त्या काळाक धरून इगर्जे आड, अंधश्रद्धे आड आनी देवस्पणा आड आशिल्लो. एक खरें, कोंकणी कविता खूब काळ मेरेन भक्तिकाव्यांतच आडखळून उरिल्ली. समाजीक विद्रोहाची कविता पयली आयली ती चाफ्राची. पूण तिच्यो मर्यादा सांगून एच्चेम म्हणटा, कोंकणी कवितेंत खरी वर्गसंघर्शाची कविता हाडली ती फ्रेडकुमारान. घोणीची नदर आसले बगर हो फरक लक्षांत येना. खूब वाचन आसले बगर कवितेंतल्यो त्रुटी ध्यानांत येनात. देखीक, वाङमयचौर्य सोदून काडूंक वाचन बरें जाय. ती जाचे लागीं आसा तो बरो समिक्षक म्हणूंक जाय.
नीर-क्षीर वृत्ती : हंस पक्षाच्या आंगांत खंय दूदपाणयांतसून दूद वेगळें आनी उदक वेगळें करचो गूण आसा. ही अशी वृत्ती समिक्षकाची आसूंक जाय. वर्गसंघर्शाक उतर फोडलें तें फ्रेडकुमारान, वावराड्यांची धनिकांनी केल्ली अबरगत आवतिकाय दाखोवन. पूण ताची तोखणाय करतनाच लेखक विल्सन कटीलाली कविता फुडें हाडून सांगता हो कवी धनयाक धिटायेन शिटकावणी दिवपाचें काम करता. हो फरक सांगून कवितेंतलें उणे आनी अदीक दाखोवप हें समिक्षकाचें काम. जर एखादरे साहित्यकृतींत कितेंय उणे अभिरुचीचें आसत जाल्यार तें वेगळावंक कळूंक जाय.
समिक्षक तटस्थ जाय
न्याय्य वृत्ती : न्यायमुर्ती हो निश्पक्ष आसूंक जाय तसो समिक्षकय तटस्थ वृत्तीचो आसूंक जाय. लेखक पळोवन निश्कर्श काडची वा एखादरो साहित्यप्रकार आपणांक आवडना देखून तो उणे दर्जाचो थारावची वृत्ती समिक्षेक घातक. लेखक खंयचे बिरादरींतलो वा खंयच्या विचारधारेचो हें समिक्षकाक लागूंक फावना. पूर्वग्रह आनी पक्षपात दोनूय साहित्याक अन्यायकारक. प्रस्तूत लेखकान चाफ्राचेर केल्लें भाष्य वा फ्रेडकुमार आनी विल्सन हांचे मदलो फरक दाखयतना ही निश्पक्ष वृत्ती दाखयल्या.
निर्भीड, निर्भय: भीड-मुर्वत-भिरांत लागता अश्या लोकांनी समिक्षेचे वाटेक वचचें न्हय. कसलीय गजाल भिडेक पडून करतात तेन्ना ती विशयाक न्याय दिवंक पावना. कोणय प्रतिष्ठीत वा प्रस्थापीत व्यक्ती आसली म्हण चूक दाखोवपाक हात फाटीं सरूंक फावना. काळजांत भंय-भिरांत आसली जाल्यार वा कोण कितें म्हणटलो असो हुसको तकलेंत येता तेन्ना निर्भीड समिक्षा जायना. आन्येक गजाल मतींत धरूंक फावो, बरो लेखक सदांच परखड वा टिकात्मक समिक्षेची दखल घेता, हें लक्षांत दवरचें. त्याच बराबर आपणाली टिका निखळ निर्मळ आसची हाचें भान समिक्षकान दवरचें. अस्तुरेच्या स्वातंत्र्याचेर बरयतना लेखकान हें भान दवरलां म्हणपाचें मुजरत हांगा नमूद करतां.
चिकित्सक नदर : विल्फी रेबिंबस आनी विल्सन कटील हे दोन कवी चड लोकांमोगाळ कित्याक जाले हाचें बेस बरें विश्लेशण एच्चेमान ‘निरवाऱ्याचें एन्काउण्टर’ ह्या प्रस्तावनापर लेखांत केलां. इंग्लीशींत जाका एनेलॅटिकल मायण्ड म्हणटात तशी चिकित्सक वृत्ती समिक्षकाठांय आसूंक फावता ती ह्या लेखका लागीं आसा म्हणचें स्पश्ट कळटा. विश्लेशण करपा खातीर दोन वळीं मदलें वाचूंक कळूंक जाय. खासा बरोवप्याचे नदरेंतसून सुटिल्ल्यो वा बरोवप्याक अभिप्रेत नाशिल्ल्यो पूण साहित्यकृतींत अवतिर्ण जाल्ल्यो गजाली समिक्षकाचे नदरेंतसून सुटूंक फावनात. कवी मेल्विनाले कवितेंत देवाचीं विंगड विंगड रुपां आयल्यांत ताची एच्चेमान केल्ली विस्कटावणी घडये खासा कवीक लेगीत ताची जाण नासुंये.
सौंदर्यशास्त्राची जाण: एस्थेटीक सेन्स जाचे लागीं आसा तो साहित्यकृतींतलीं सौंदर्यस्थळां तशींच दोशस्थळां सोदून ताचेर भाश्य करूंक शकता. लेखकान वा कवीन वापरिल्ल्या प्रतिमा आनी प्रतिकां भायर आनिकूय अळंकार कृतींत लिपिल्ले आसूं येतात तांचेर उजवाड घालच्याक ही जाण आसूंक फावता. एच्चेमाक हाची भोव बरी जाण आसा देखुनूच ह्या पुस्तकांत ताणें ‘कविता – एक प्रवेशिका’ हो लेख आस्पावीत केला जावंये. ह्या लेखांत एच्चेम कवितेक पूरक आनी अभिव्यक्तेक आवश्यक तीं आंगां, प्रकार, रुपां आनी रुपकां हांचेर विस्तारान बरयता. एके परीन वाचकां लागीं शेअर करता. लेखक म्हणटा, ‘अर्थ
जावचे आदींच कविता आमचे लागीं संवाद सादता’ जेन्ना वाचकाक कवितेची जाण येता.
समिक्षेची परिभाशा : एच्चेमान ‘कविता – एक प्रवेशिका’ उदेशीं समिक्षेचे परिभाशेची वळख करून समिक्षेच्या वाचकांचेंच न्हय तर फुडल्या आलोचकांचें, समिक्षकांचें आनी पुस्तकांचो नियाळ बरोवप्यांचें काम सोपें केलां. ही परिभाशा जाणा जाल्यार थेट विशयाक हात घालपाक सोपें जाता. एच्चेमाक ही परिभाशा अवगत आसा इतलें मात्र न्हय, तर ती हेरां लागीं पावोवपाचेंय काम ताणें सुलभ केलां.
साहित्याचें प्रयोजन कितें हाचेरूय एच्चेमान भोव बरो उज़वाड घाला. तो प्रस्न उबे करता- कविता कित्याक वाचीजाय? वेळ पाशार करूंक? मनोरंजन मेळूंक? जाणवाय जोडूंक? मन सुडसुडीत जावंक? प्रबुद्दता येवंक? ह्या सकट प्रस्नांक जाप म्हळ्यार हें पुस्तक ‘कोंकणी काव्यें: रुपां आनू रुपकां’. अर्थात, एच्चेमा लागीं ताची जाप आसा. तो म्हणटा, कविता म्हणल्यार बुद्दी-भाव-भास हाचें संमिलन.
मनोरंजन, बुद्दीरंजन इतलेंच साहित्याचें काम न्हय. साहित्यांतलीं मुल्यां जिणेक उन्नत करतात, गिरेस्त करतात, सुसंस्कृत करतात. ह्या मुल्यांची नोंद आनी योग्य दखल घेवन तीं वाचका मेरेन पावोवचें आनी विस्कटावन सांगचें काम समिक्षकाचें. एच्चेमान हें काम बेस बरें केलां. कोंकणी कवितेंत रुपकां कशीं आयल्यांत आनी तीं कितलीं अर्थपूर्ण आसात तें लेखक जेन्ना कवितांची देख दिवन सांगता तेन्ना वाचकाक ते कवितेंतलो गर्भीत अर्थ खूब बरे रितीन समजूंक पावता. ह्या पुस्तकांत ‘एक बांय, दोन नातू’ असो एक लेख आसा. अठरा मूंडांची बांय पुरोवन नळा उदकाचेर पातयेवन लोक पर्जळीत फुडाराचीं सपनां पळयतात हें कवीमनाच्या ह्या लेखकान वापरिल्लें कितलें सुंदर मॅटाफर (प्रतीक) तें पळयात. आयज उदरगतीच्या नांवान आमी स्वत्व सोडून, निजाचें होगडावन दोळे धांपून कशे आधुनिकताये फाटल्यान धांवतात तें भोव थोड्या उतरांनी रुपकांतल्यान सांगलां. ह्या निमतान तो आखाती देशांनी वा शारांनी वचून राबितो करपी लोक आनी गांवघरा उरिल्ले आवयचो घुस्मटमार चित्रायता. थोडे कलाकार, लेखकूय गांव सोडून पयस पावले. थोड्यांनी बांय पुरोवन बोर-वॅल मारली. ते आतां नळाचें उदक पियेतात. तांकां उद्देशून लेखक आपली भास सोडून फिरंगी भाशेंत आपणालो फुडार सोदपी ह्या लोकांक निश्ठून सांगता, ‘नळा उदक पियेवन बरोवंचे कवितेंत वीर्य ना.’
हीच भावना व्यक्त करपी कवी अँड्र्यू एल. डिकुन्हा ह्याच विशयाक कसो ताळो फोडटा तेंय ताचे ‘वेगळें जावची आशा’ हे कवितेंत रुपकांतल्यान दिश्टी पडटा. काजू रुकाची एक खांदी सुकून मरूंक तेंकल्या अश्या वेळार ताका हुमकळपी काजू म्हुट्ट्याक उसळून सांवळे परस पयस वचची आस आनी म्हुट्ट्याक आशिल्ले बियेक पयस उसळून वेगळी जावंची वानसा, हे कवितेंत आसा. काजुचो रूक, रुकाची सुकलेली खांदी, खांदयेक लागलेलो काजुचो म्हुट्टो आनी म्हुट्ट्याक आशिल्ली बी कितें दाखयतात? चार पिळग्यो? पणजो, आजो, बापूय आनी नातू? आनी नातवाचो हावेस कितें? वेगळो जावचो! हांगा समिक्षकाक होलमता तें वेगळेंच- सुकून मरूंक पाविल्लें झाड म्हणल्यार गांवघरचो लोक आनी वेगळो जावपाच्या हावेसान पयस पडिल्ली बी म्हळ्यार मायभूंय आनी मायदेस सोडून पयस दिगंतराक गेल्ली तरणी पिळगी- दोगांकूय अस्तित्वा खातीर करचो पडिल्लो संघर्ष. एकल्या मुखार गांवघरा कांय उरलें ना हो हुसको! आनी नातवाक निजाची संस्कृताय होगडावन मेळिल्ली सवस्तकाय!
मनशाची आस्था-अनास्था हांचो कवितेंतल्यान थाव घेवपाचो एच्चेमालो प्रयत्न तोखणायेचो आसा.
‘कोंकणी काव्यांत काळाची कल्पना, संघर्ष आनी समाधान’ ह्या लेखांत केनरा कोंकणींतली कविता सरल्ल्या काळाक दुशण दिता. वर्तमानाची दखल घेता पूण ताका म्हत्व दिना. भविश्याचो हुसको करिना पूण सोड-दोड करून समन्वय सादचो येत्न करता. जिणेंत पिशेपणाचो अर्थ सोदपी कवीय आसात. ‘जुगू जुगू जगत’ हे कवितेंत कवी मेल्विन आपणाल्या जगत ह्या कलाकार इश्टाच्या अकालीक मरणाचेर विचार परगटायता. कवीली इश्टागत खासगी पूण मरण खासगी उरना अशें प्रतिपादन करतनाच लेखक मेल्विनाले कवितेंत भोंवन भोंवन येवपी ‘उमो’ हें उतर कशें वेगवेगळे तरेन उपकरायलां आनी तें कसो रुपकार घेता तें विस्कटायलां. हे कवितेचें नीब सादून एच्चेमान कवी मेल्विनाले कवितेचीं वेगवेगळीं पेणीं तपासून पळयल्यांत. मेल्विनाल्या जिविताचें आनी कवितेचें पयण कशें कवितेंत प्रतिध्वनीत जालां तें सांगतना ताणें तीन वांटे घाल्यात. 1. मंगळुरांत राबून मंगळुरा विशींची कविता, 2. आखातांत राबून मंगळुरा विशींची कविता आनी 3. मंगळुरांत राबून हेर संवसारा विशींच्यो कविता. कवीचें विस्तारीत जायत गेल्लें अणभवविश्व आनी ताच्या आविश्काराचो थाव ज्युस्त घेतला.
कोंकणी कवितेंत स्त्री स्वातंत्र्याचो विचार जितलो प्रखरसाणीन हेर कडेन व्यक्त जाला तसो केनरा कोंकणींत जाल्लो ना अशें मत्त लेखकान उक्तायलां. अर्थात संदर्भ दिवन. बायल कवी लेगीत दादल्यांचें वर्चस्व आसा हें मानून घेता. पूण नोकरी-उद्देग करपी स्वतंत्र अस्तुरेकय खरें सूख मेळटा तें भुरग्यां वांगडा हांसता-खेळटना, घोवा वांगडा मजेंत वेळ सारतना, सांगातान जेवतना आनी निश्चिंत न्हीद घेतना. स्त्रीस्वातंत्र्य हें आतां बंधन जालां अशो सूर येता तेन्ना स्त्रीस्वातंत्र्याची संकल्पना बरी रुजवणाक पडिल्ली ना हाची लेखक खंत व्यक्त करता.

चडशे फेस्ताचे कवी
एच्चेमान कांय खंती उकत्यो केल्यात. आमचे लेखक कांयच वाचिनात. चडशे कवी हे फेस्ताचे कवी अशें तो म्हणटा. ‘बेळशेल्लीं चिंतनां आनी वापरिल्ल्योच वोळी. भायलें वाचन ना. नव्या काळाची हुनसाण ना. मनशामुखी ना…’ हें फट न्हय, हें सत. ही निर्शेणी न्हय, ही सुदारपाची आशा. आमचे सर्जनाचे उत्फ़र्के तेजिश्ट जावचे हे खातीर अशें जागोवचें पडटा. ताचो उमाळो फळादीक जावचो अशें मागूंया. ह्या निमतान एक विचार मांड्टां. ह्या पुस्तकाची हस्तप्रत वाचतना म्हाका एक गजाल जाणवली. केनरा, केरळ आनी गोंय तिनूय कडेन वापरची भास एकच कोंकणी अशें हांव मानतां. पूण एके कडेन कांय उतरां घोळटात तीं दुसरे कडेन वापरनात. केरळांत म्हाका कांय उतरां मेळ्ळीं जीं शंबर वर्सां आदीं गोंयांत घोळटालीं. मंगळुरांत कांय शब्द वापरतात जे गोंयां वा केरळांत मेळनात. प्रस्तूत पुस्तकाची भास म्हाका भारी गोड लागली. ‘कापडां नातल्ल्या गांवांत उबच्या पालवाची खंत कित्याक’ वाचलें आनी हांव थटकलों. कितलींशींच नवीं उतरां मेळ्ळीं – निरवारें, सोडदोड, मुखामुखी, समासम, तिनोळीं, आब्लेसपण, अनी जायतीं जीं म्हाका भोव मानवलीं. केनराच्या लोकांकय गोंयांत घोळपी उतरां अप्रूप लागुंये. ही आमचे कोंकणीची गिरेस्तकाय. म्हाका दिसता, आमी सगळांनी एक बसका घेवन उतरांची दी- घे करची कार्यशाळा घेवची. भास मात्र न्हय, मनां लागीं येतलीं. हाचेर विचार जावचो. हें पुस्तक गोंयच्या वाचकांच्या आनी विद्यार्थ्यांच्या हातांत पावची गरज आसा. ते वरवीं समिक्षेची चळवळूय फुडें वतली अशी आशा व्यक्त करतां.
आयचे घटकेक कोंकणी साहित्याच्या मळार कथा, कविता, कादंबरी, निबंद आनी नाटक ह्या मळाचेर नवे नवे प्रयोग जायत आसात. जसो जुझे लोरेंस हो लेखक जादुई वास्तववादाचो प्रयोग करता. अश्या प्रयोगांक बरो येवकार मेळटा तेन्ना आनीक लेखक नव्या प्रयोगांतल्यान नवे तरेन अभिव्यक्त जावंक उद्युक्त जातात. कांय वाचकांचीय जिज्ञासा जागी जाता. तांची अभिरुची वाडटा. अर्थांत, कांय वाचकांक नव्या प्रयोगांक भिडपाक कळाव लागता. घडये, तांची आकलन शक्ती मर्यादीत आसता. आनी कांय लेखकय आसतात जांकां आपणा कडेन जातलें हाची खातरी येना. लेखकांक वाट दाखोवंक वा वाचकांची आकलनशक्ति वाडोवंक आदार करता ती समिक्षा. जशे परी समिक्षा लेखकांक बरें-वायट वळखुपाची नदर दिता तशेंच ती वाचकांकय साहित्याची मोलावणी करूंक शिकयता. अंतीं ह्या वाचकांतल्यानय समिक्षक तयार जावंक पावतात. एच्चेमाल्या ह्या पुस्तकांतल्यान प्रेरणा घेवन नवे समिक्षक तयार जावंक पावतले अशी आस्त बाळगितां.

(लेखक ज्येश्ठ साहित्यीक आसात.)

दामोदर मावजो
9422059509