जोताचो बैल

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

शाणकेकाकाला पाहाटीच जाग आयली. कारण वायंगणात जोत घेवनी जायवेचो हुस्को सलो. कुस बदलूनी बघीतली. पण दोळो लागत नाय. इतके लवकर उठोनी तरी करनार कितां. उठोनी हांतरुणावर बेसलो. अणि विड्यो बांदे सुरवात केलीच. काकाला खबर हवी कि, एकदा वायगणात उतरलो कि, विड्यो बांदे फुरसत मिळेची नाय. दुपार पर्यंत हव्यो तितक्यो विड्यो बांदनी उठलो.
प्रातविधी आटोपले, अणी फुलां काडनार जाले, भायेर कांयच दिष्टी पडत नतलां. म्हणी चहा करे चुली कडा गेलो. चुलीत विस्तव पेटयलो. विस्तव जिवंत हसे म्हणीसर बावीचा एक कळशी पाणी काडनी हाडलांन. अणी चहाची पातेली सोदताना, कडाची एकदोन आयदणां खालती पडली मात्र, काकीला जाग आयली. ” किताला इतक्या रात्री तडमडसां ? तुमला नीद लागत नाय, अणी आमला नीदवे देव नाका “. नीदातच काकीन आपलाच सूत्र सोडलां. ” रांडे तूला कितां, तुमी धेंगावर धेंगां उडवनी नीदवा. दिवस फुटेचे पैली जोत घेवनी माला जायवे हवां वांयगणांत. पातेली उखलली, पाणी घातलां अणी चुलीवर थेयली. तोपर्यंत विस्तव जिवंत झालेलो. चहा शीजो लागली. दूध घालशील शिजयलेली चहा गरगरनी वरती येवू लागली. तशी भातवाळणो घेवनी उतरली. पेलेवर पंचो घालतो. ओतयली पेलेत. अणी गरम गरम चहा प्येवनी काका ताजो तवान जालो.
इतका हसे म्हणी सर भायेर दिसो लागलेलां. एतां बैलानां घेवनी वांयगणाची वाट धरले बरी. असो विचार करनी जायवे सुटलो. काकीला जाग आयली, ” जाताना सावकाश चला, ओगीच औतांडपणा करू नाका. बैलांना बडव नाका. ते बाबडे कष्ट करसत, म्हणी आमला पोटभरी भात भाकरी खायवे गावसे. दुपार पर्यंत चिखलात चालेचां ससे “. बैलांचे पाठीवर काठी मारले शिवाय ते पाय ऊखलनार, असां मनातले मनात बडबडीत काका जावं लागलो. दारापर्यंत येत काकीन सांगितलां.” में येसां मोगशी भाकरी अणी पेज घेवनी “. ये तु ये, असां म्हणत काका वाडेकडा पावलो.
बैलांना सोडनी घातले. आज एक गाळ तोंडात आयली नाय. अणि बैलांच्या पाठीवर काठी बेसली नाय. खांदावर कांबळ अणी हातात काठी घेवनी बैला पाठल्यां गेलो तो थेट वायंगणात. पुढां काळो अणी पाठल्या बाळो. आज नवल म्हणजे, बैल आडवे तिडवे न जाता सरळ वायंगणात गेले. आज जोताला बांदनार असो दुबाव झालो कि कुस मारणारो बाळो नीट वाटांन चालत सलो. काकीन काकाला सांगीतलेलो बुद्धीवाद बाळेन आईकलो सैवो. काकाला पण एका क्षणा पुरतां खरां दिसला. पण कावळेचे अंगावर दुधाचो अभिषेक हैपर्यंत तो धवो दिससे. धार बंद जाली की तो काळोच. नेमकि हिच गत शाणके काकाची.
आज शुभारंभ जमीन फोडेचो. गेले आठ दिवस कुणगे पाण्यान भरनी घेतलेले. गावकारान सांगणां केलां, सगळे नी होय सायबा म्हटलां, जागेकाराचे नावांन गावकारान नारळ फोडलो. काकान जोत बांधला. जमीन फोडे सुरवात केली. हीरी पापारी…हिरी पापारी करीत दोन तीन कुणगे फोडले. चौथे कुणगेत जोत न्हेसे जाले कुणगो सुको. जोत ऊभां केलां. ” कशीरे हेंचे घराला पाड पडली “. दिवस वरती आयलेलो अणि काकांचे तोंडात गाळ आयलेली. ही कामा सदगेचीच सैवी. कारण तेचां वायंगण भरोनी पाणी चाळीला पावलेला. काकान बैलांना सोडले. अणी कुणगेना पाणी लायला. कुणगो भरत आयलो. परत बैलाना कुणगेत ऊभे केले. मानावर जूं थेयताना बाळेन मान हालयली. जूं काकांचे पायेवर पडलात मात्र, अणी काकांचे तोंडात गाळ आयली, भईणशेटो ! त्याच तिडकिन बाळेच्या पाठीवर काठी ओढ काडनी मारली. त्याच वेळा काकी भाकरी खायवे घेवनी वायंगणात पावलेली. बाळेची अणी काकाची नजर काकीवर पडली. सकाळी सांगलेलां रोकडेच विसरलेत ? ती मनजात सली तरी तेना संवेदना सत. अणि ते सदगेचो राग कसयते काळेबाळेवर की काढसा ? गाळी घालनी अणी त्या मनजातीला बडवनी पिकयलेला अन्न नसले चालेल. वेळ आयली तर उपाशी ऱ्हेंव. हाडलासे तां आदी खावनी घ्या. मोग ते सदगेची भरड घ्या.
अणीक पाच सहा कूणगे फोडणी घातले. बैलाना नयवर न्हेवनी धवले. चरे रानात घातले अणी घरा आयलो. असां हे काम खुप दिवस चाललेला. तरवेचे कुणगे तयार करनी रोव घातलो. तो बरो रूजोनी आयलेलो. लावी सारखो जालेलो. मध्यंतरी शेण घालनी, आडास, तास, गुठावणी करनी, लडे मारनी, लावण्याची तयारी केलेली.
लावण्याचो दिवस ठरलो. कांबेरी सांगली, अणी एक जोतकारी सांगलो. पाहाटी ऊठोनी सदा सारखो जोत घेवनी वायंगणात गेलो. तरवो कुपळूनी पाठोपाठ लावणी करेची अशी बांधणी केलेली. पण ” यवजलेलां साधेल तर अवधीसा किताला बांधेल.” नेमकां तसाच घडलां. चार कांबेरी आयलीच नाय कामाला. तळपायेची आग मस्तकाला पावली. काकाचो रागाचो पारो चढलो. ते कांबरेना गाळी घातल्यो. ” तुमी येवक ना म्हणून म्हाजे वांयगण लावचे उरचे ना. माजी धांदल करून तुमचे कशे बरे जातले ते मी बगतां. सोपावो जांव तुमचो बेगीना. असा बडबडगीत घरची वाट धरली.
आज चार जणां कांबेरी आयली नाय. लावणी तर हैवैच हवी. चला सगळीजणां या ! शेखर, सुफला, झिप्र्या तूम्ही सगळी या. इतका सांगोनी, काकान वायंगणाची वाट धरली. तरीच सांगसां में तुला, तेना गाळी घालू नाका. बाबापुता करनी, लाडीगोडी लावनी कामा करनी घ्या. तुमी क्यें आईकसा ? काकी ओगी ऱ्हेली नाय. काकीन भरारां रांधप केलां अणी शेतोडीत गेली. सगळे नी मिळोनी, आठ दिवस लागोनी तरवो लावनी मोकळो केलो. काकान वंय करनी घेतली. सगळेची लावणी पुर्ण जालेली. एता भात पिके पर्यंत, नडणी, सारां, अणि पाणी लावप, सद्दानी माळेला जावळ, धोरागोरवां, सुकणी अणी डुकरांची राखण करप, इतकिच कामां उरलेली.
कष्ट करनी लागलेले भाताला पोटूर आयलेलो. कांय दिवसांनी भात पिकनार, कापी सारखा हनार. काका ऊमेदीत सलो. उभा ऊत्पन्न हाताशी आयलेला. अध्यामध्यां डुकराची थोडीबहुत नासाडी केलेली. पण आज मात्र सदगेची गोरवां भातात रिगली. भात खाल्लां तां खाल्लांच, ते पेक्षा गुड्डावनी जास्त वाट लायलेली. काकान वंय सारखी केली नतली हे जरी खरां सलां तरी, सदगेचे गोरवांना राखणो नाय हे बी तितकांच खरा सलां.
आज काकाचां पाशीयेस सोपलेलां. काकान गाळींचो शिवर केलोनच. सरळ सदगेचे घरा गेलो, त्याहां पण गाळी घातल्यो. खावड फारीक करेची धमकी दिलीन. अणी घरा येवनी वरववरू लागलो. शेखरान हे सगळां आइकलां. तो तसोच हरीकाका कडा जावनी सगळी घडलेली हकिगत सांगितली. येताना सदगे काकाचो समज घालनी घरा आयलो. मध्यस्थी करे हरीकाकान सदगेकडा विचार विनियम करनी शाणकेकाका कडा आयलो. चुको सोदीत ऱ्हेणेपेक्षा घडलेला प्रकरण कसां निस्तारेचां असो कल थेवनी शाणकेकाकाचो समज घातलो. हरीकाकालाच हे प्रकरण मिटयणां शक्य जाला. तरीही सदगेचे मनात शाणके बद्दल वाईट ग्रह निर्माण जालेच.
भात पिकोनी लंग जालेला. भात कापेची वेळ जाली. तेप्रमाण मनाय, कांबेरी बगनी भात कापणी केली. गुडवां दाळलां. मळणी घाले खळां केलां. मळण्याचो दिवस ठरलो. सगळी तयारी करनी बैलांची मळणी घातली. दुष्काळात चडित म्हयनो मेसेज तसो पाऊस पण लागलो. शेवटी एकदा रडत मरत भिजत मळणी घातली, वारां करनी भात कसांबसां पडव्यावर हाडनी घातलां.
पडल्यावर पडलेला ओलां भात. तेतथीन भायेर येणारी उब, कोंदूस वास. हे चित्र बगनी काका तकल्याला हात लावली बेसलेलो. शेखर अणी सुफला खिन्न मनान काकाकडा टक लावनी बेसलेली. काकी अर्धे उघडे दाराला हात धरुनी उभी ऱ्हेलेली. काकान हळूच काकीकडा नजर फिरवली. काकांची चुक काकाला कळली हे काकीचे लक्षात आयलेला. काकी चो संयम सोपलेलो. बऱ्या तरांन, बऱ्या रितीन,अणी प्रामाणिकपणांन केलेला काम कईच फुकट जात नाय. हे आज सिध्द झालेला.
काकीला बोयले शिवाय ऱ्हेता येत नाय जाला. काकीन सांगे सुरवात केली. ” तुमला में सदाच सांगसां, की वाईट वाटणार, तकल्यातथीन कानडी उडवा. समोरचे कडा बरेपणांन बोला, वागा. जसां तुमी दुसरेला देनार सा तसांच तुमला मिळनार से. शेवटी कितां तर, जसां पेरनार तहान ऊगवनार “. काकीचे शब्द आयकोनी काकांचे दोळेतथीन दुखां गळत ऱ्हेली. शेवटी कळलां कि आपण जोताचो बैल कसो वावरलो, माणूसकी विसरलो. हेचाच हे फळ मिळलां.

अशोक नेने (स्वच्छंदि)
9423811778