गोंय मुक्तीची चळवळ सुरु करपी क्रांती दीस

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

ते गोंयांत पावले त्याच खिणाक पुर्तुगेजांनी जायत्या जाणांचेर केल्ली दडपशाय तांच्या कानार पडली. तेन्ना ते अस्वस्थ जाले. अशे तरेन गोंयच्या मुक्ती संघर्शाचो एक नवो पांवडो सुरू जालो.

गोंयच्या स्वातंत्र्य संघर्शाच्या इतिहासांतलो एक याद उरपा सारको दीस म्हणल्यार 18 जून 1946 ची मडगांवांतली सांज. ह्याच दिसा डॉ. राममनोहर लोहियान वसाहतवादी सरकाराची बंदी आनी सेंसरशिप हांचे कडेन आडनदर करून नागरी अवज्ञा चळवळ सुरू केली आनी गोंयांत पुर्तुगेज सत्तेचो शेवट जावपाची सुरवात जाली. डॉ लोहिया प्रत्यक्षांत सुटये खातीर गोंयांत आयिल्लो आनी ते असोळणा डॉ. ज्युलियो मिनेझीस हांच्या घरांत राविल्ले. पूण, ते गोंयांत पावले त्याच खिणाक पुर्तुगेजांनी जायत्या जाणांचेर केल्ली दडपशाय तांच्या कानार पडली. तेन्ना ते अस्वस्थ जाले. अशे तरेन गोंयच्या मुक्ती संघर्शाचो एक नवो पांवडो सुरू जालो. तो 15 वर्सां उपरांत 19 डिसेंबर 1961 दिसा गोंयचे मुक्ती वांगडा सोंपलो. गोंय क्रांती दीस आमकां आमच्या पूर्वजांचेर जाल्ल्या अत्याचाराची एक याद करून दिता. ह्या दिसाक लागून एकचाराच्या बळग्यार मुक्ती कशी मेळ्ळी तें याद जाता. आयज नेटान शारीकरणाचो परिणाम पर्यावरणाचेर जावपाक लागला. सगळ्यांनी एकठांय येवन जमीन आनी सैमीक संपत्ती राखपाची गरज आसा.
डाॅ.य लोहिया हाचो जल्म 1910 वर्सा जालो. ताचे बापूय हिरालाल हे उत्तर प्रदेशांतल्या फैजाबाद हांगा वेपारी आशिल्ले. ते फकत दोन वर्सांचे आसतनाच तांचे आवयक मरण आयलें. ताचें आजयेन तांकां वाडयले. बापूय महात्मा गांधीचो कट्टर अनुयायी आशिल्लो. लोहियाचें शिक्षण मुंबय, बनारस आनी कलकत्ता हांगा जालें. 1925 वर्सा तांणी मॅट्रीकेची परिक्षा पयल्या वर्गान पास केली. बनारस विद्यापिठाचो दोन वर्सांचो अभ्यासक्रम सोंपतकच ते कलकत्त्याच्या विद्या-सागर महाविद्यालयांत भरती जाले. 1929 वर्सा तांणी इंग्लीश साहित्यांत पदवी घेतली. विद्यार्थी आसतना लेगीत तांकां राजकी आंदोलनाची आवड आशिल्ली. उच्च शिक्षणा खातीर ते जर्मनीक गेले.
जर्मनींत शिकतनाच डॉ. लोहियांक गोंयची वळख जाली. तांणी 1929 ते 1933 मेरेन जर्मनींतल्या हंबोल्ट विद्यापिठांत डॉ. जुलियो मेनेझेस हाच्या मार्गदर्शना खाला तीन वर्सां परस चड काळ डॉक्टरेट विद्यार्थी म्हणून काम केलें. तांणी “भारतांतलो मीठ कर” ह्या विशयाचेर 24 जानेवारी 1933 दिसा आपलो प्रबंध सादर केलो.
मजेची गजाल म्हणल्यार हो ग्रंथ सादर करचे पयलीं डॉ. लोहियान डॉ. मिनेझेस हांचे कडेन इश्टागत केल्ली. डॉ मिनेझेस त्वचाविज्ञानांत एमडी करताले जाल्यार डॉ लोहिया अर्थशास्त्रांत पीएचडी करताले. गोंयांतल्या मीठ उद्देगाची स्थिती आनी 1878 च्या खर अँग्लो-पुर्तुगेज कबलाती विशीं तांकां माहिती मेळ्ळी. बंदखणींतलो काळ सोडल्यार डॉ. मिनेझेस आनी डॉ. लोहिया हांचो संपर्क 1939- 1946 ह्या काळांत आशिल्लो. 12 ऑक्टोबर 1967 दिसा डॉ. लोहियाच्या मरणा उपरांतच तांची इश्टागत सोंपली. डॉ. जुलियो मिनेझेस हांकां 2 जुलय 1980 दिसा मुंबयंत मरण आयलें.
डॉ. लोहियां कडेन आशिल्ल्या संबंदाच्यो जायत्यो यादी तांणी आपल्या वांगडा व्हेल्यो. केंद्र सरकारान वा गोंय सरकारान तांच्यो यादी नोंद करपा खातीर कांयच केलें ना. तांणी तशें केल्लें जाल्यार जर्मनींतल्या तांचे संघटने विशीं आनी 18 जून 1946 दिसा घेतिल्ले सभे विशीं ते सांगपाचे. डॉ. लोहियान कशी बारीकसाणेन नियोजन केल्लें हाचे विशीं चड म्हायती मेळपाची. 1946 वर्सा लाहोरांतल्यान सुटका जाले उपरांत लोहिया मुंबय गेले आनी डॉ. मिनेझीस हांणी तांची तपासणी करून तांकां विसव जाय असो सल्लो दिलो. ताणें ताका गोंयांतल्या आपल्या गांवांत व्हरपाचें थारायलें. डॉ लोहियान हें आमंत्रण मान्य करून 10 जून 1946 दिसा असोळणा डॉ. जुलियाव हांच्या घरा पावले. लोहिया येवपाची खबर कांय गोंयकारां मदीं पातळ्ळी, पूण इवाग्रियो फ्रांसिस्को जॉर्जान हांणी ती बातमी पेपरांक कळयली तेन्ना ती पुराय गोंयांत पातळ्ळी.
डॉ. जुलियाव हांचे घर जायत्या गोंयच्या बुदवंत आनी राजकीय वावुरप्यांचें मेळपाचें थळ जालें, जे थंय लोहिया आनी जुलियाव हांचे कडेन सल्लो घेवपाक वताले. थंयच गोंयची नागरी स्वातंत्र्य चळवळ जल्माक आयली. त्या अर्थान जुलियावाचें घर गोंयचें एक इतिहासीक थळ. डॉ लोहियान गोंयांत नागरी स्वातंत्र्या खातीर झगडपाचें थारायलें. 14 जून मेरेन दोगूय डॉ. जुलियाओच्या घरांत सगळ्या थरांतल्या म्हत्वाच्या व्यक्तींक मेळ्ळे. १५ जून दिसा डॉ. मिनेझीस स्वातंत्र्यसैनिकांच्या निमंत्रणा वयल्यान डाॅ. लोहिया हांका मडगांव घेवन गेले. दुसरे दीस पणजे गेले. पूण नागरी अवज्ञा चळवळीचो मुखेल खीण 18 जून 1946 दिसा मडगांव नियोजीत केल्ले प्रमाण घडलो. डॉ. जुलियो मिनेझस आनी डॉ. लोहिया घोड्याचे गाडयेंतल्यान मडगांव चौकांत भितर सरतना तांकां येवकार दिवपाक व्हड प्रमाणांत गोंयकार दादले- बायलो जमिल्ल्यो. पावस आशिल्लो. हे बसकेचें आयोजन करपाची जापसालदारकी पुरुषोत्तम काकोडकार हांकां दिली. वसाहतवादी प्रशासनान यत्न करूनय लोकांचेर नियंत्रण दवरपाक अपेस आयलें. डॉ. जुलियाओ आनी डॉ. लोहिया हांकां अटक करून उपरांत रातच्या वेळार पणजेच्या पुलीस स्टेशनांत व्हेले.
10 जून 1946 दिसा असोळणेंच्या घरांत डॉ. लोहियांक लोकांचो येवकार मेळ्ळो आनी 19 जुनाक सांजवेळा डाॅ. लोहियांची सुटका जावन तांकां कुळ्यां धाडले. गोंय सोडपाचो आदेश दिलो. तो मेरेन कितें जालें, तो तपशील मेळना. पूण ह्या धा दिसांनी गोंयचो इतिहास बदललो. पूण जर्मनींत ह्या आंदोलनाची चर्चा जाल्ली आसतली. थंय, जिनीव्हांत आनी आफ्रिकेंतल्या वसाहतवादाची बुन्याद हालोवपी खरो स्फोट 18 जून 1946 दिसा मडगांवां जालो, हें निश्चीत.
डॉ लोहियाक गोंयची म्हायती फकत 10 जून 1946 सावन आसप शक्य ना. 1933 मेरेन डॉ. जुलियो आनी तांची जर्मनींत वळख आशिल्ली. ब्रिटीश आनी पुर्तुगेज वसाहतवादाचेर तांणी कितें भासाभास केल्ली हाची कल्पना करूं येता. लुईस द मिनेझेस ब्रागांझा हाच्या देशभक्तीच्या विचारांक लागून प्रभावित जाल्लो तरणाटो डॉ. ज्युलीयो हांचे इश्टागतीक डॉ. लोहियान मोल दिल्लें आनी 1930 वर्सा जिनीव्हांत जाल्ले लीग ऑफ नेशन्स बसकेंत आशियाई क्रांतीकारी तरणाटे म्हूण आपलीं नांवां नोंद केल्लीं. ती क्रांती साळ, ज़ुआरी आनी मांडवीचे देगेर पावली आसूंक जाय. पूण ताच्या जर्मन मुळाचेर दुर्लक्ष करचें
न्हय.
तांका अटक करपाची खबर गोंयभर पातळ्ळी आनी चडशा शारांनी लोकांनी निशेध केलो. दुसऱ्या दिसा सकाळीं नागरिकांनी मडगांवां मिरवणूक काडली आनी सांजवेळार कामारा म्युनिसिपल द सालसेट मुखार ते जमले. पुलिसांनी गर्दी धांवडावपाचो यत्न केलो तरी ते जमनीर बसून ‘जय हिंद’ घोशणा दिवपाक लागले. डॉ लोहिया आनी डॉ ज्युलियो मिनेझेस हांकां सोडपाची मागणी केली.
तांकां पणजे व्हरून दुसरे दिसा सांजवेळार कुळ्यां डॉ लोहियांक सोडले. डॉ मिनेझेस हांकां मडगांवां सोडले. मजगतीं, पुर्तुगेज अधिकाऱ्यांनी आनी तांच्या लागींच्या लोकांनी दोगूय पुर्तुगेज अधिकाऱ्यां कडेन माफी मागून बंदखणींतल्यान भायर सरले अशी वावडी पातळायली. डॉ. मिनेझीस हांणी माफी मागूंक ना, असो संदेश गोंय सोडचे पयलीं दिलो. 20 जून दिसा मडगांवां जाल्ले बसकेंत इवाग्रियो जॉर्ज हांणी तो संदेश वाचलो.
डॉ. जुलियो मेनेझेस मुंबय परतले आनी ‘गोमंतक’ ह्या पत्रांतल्यान नागरी स्वातंत्र्याची मोहीम चालू दवरली आनी नागरी स्वातंत्र्यांच्या संघर्शांत घडिल्ल्या घडणुकांचें वर्णन करपी ‘गोवा’स फ्रीडम स्ट्रगल’ ही पुस्तिका उजवाडायली. गोवा नॅशनल काँग्रेस (एनसीजी) हे संघटनेचे ते एक संस्थापक आशिल्ले. ह्या दोन फुडाऱ्यांक लागून ज्या दिसा चळवळ सुरू
जाली, तोच हो क्रांती दीस.
————-

अठरा जून

उदक लेगीत जाल्लें रगत
आनी रगत जाल्लें हून
भावा तुका याद आसा
अठरा जून?

बंदखणीचे दुखेस्त चिरे
नवे आशेन धड-धडले
फिरंग्यालें मस्तें बंदेर
थरथरलें, समजलें
वावझडींत वेतलें म्हणून
पिंजून पिंजून…
भावा तुका याद आसा
अठरा जून?

मंगळाराचो आसलो दीस
पावस नेटान पडटालो
आंब्या- मुळांत कुणब्या पोर
कुडकुडत रडटालो
लोखणाचो आयलो पुरूस
खंय साकून कोणाक खबर
ताज्या शिंवा उल्यान गेलीं
आमचीं भुजां शिंवशिंवून

धोरां पोरां आयलीं धांवत
कोणाक खबर खंय साकून
जुल्माच्या तुबकांतल्यान
उज्या-गुळे गेले सुटून
मनीसपणा पडलो खून
रगताची ऊब मेळून
भूंय आमची जाली हून
भावा तुका याद आसा
अठरा जून ?

सोडवणुकीचो आयलो दीस
उठून उबो रावलो मनीस
सगले पास पडले तुटून
भावा तुका याद आसा
अठरा जून?

कितले अशे आयले गेले
अठरा जून!
आंब्या मुळांत कुडकुडटा
कुणब्याचो पोर अजून
मळबाचो माटव मोडून
कुपां फोडून, गडगडून
जोगलां झगझगून
दडकेवरी लोटून, फुटून
येवं दी परत अठरा जून !

भावा तुका याद आसा ?
त्या दिसा उगडासान
हड्डें म्हजें पेट्टा अजून
भावा तुका याद आसा
अठरा जून?

• मनोहरराय सरदेसाय