पाद्री- कलाकार आनी कोंकणी तियात्राची उत्क्रांती

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

एक इतिहासीक आनी संस्कृतीक विश्लेशण

एकुणीसाव्या शेंकड्याच्या शेवटाक सुरू जाल्लो लोकप्रिय नाट्य प्रकार कोंकणी तियात्र हो गोंयच्या कातलीक अस्मितायेचो संस्कृतीक खांबो खूब आदीं सावन आसा.

फाऊस्तो वि दा कॉस्ता

विसाव्या शेंकड्याचे सुरवेक सावन आयज मेरेन कोंकणी तियात्राची उत्क्रांती (ईवोलूशन) घडोवन हाडपाक गोंयकार पाद्री – कलाकारांची म्हत्वाची भुमिका ह्या लेखांत हांव नोंद करतां. गोंयच्या समाजा भितरल्या इतिहासीक घडामोडिंचो, क्रिस्तांव मिशनरी परंपरेचो आनी विशाल कोंकणी भाशेचे चळवळीचो आदार घेवन पाद्री -कलाकारांनी आनी सेवकांनी आपले निर्मितींत कसो फरक केलो, क्रिस्तांव अध्यात्म गोंयचे संस्कृताये कडेन एकठांय हाडून तियात्र हें एक म्हत्वाचें संस्कृतीक रुप म्हणून तिगोवन दवरपाक योगदान कशें केलें हाचो अभ्यास केला. ही खाशेली सादरीकरण कला तिगोवन दवरपाक पवित्र सभेच्या आदाराचें म्हत्व चालूच आशिल्ल्याचेंय ह्या लेखांत भर दिल्या.

वळख

एकुणीसाव्या शेंकड्याच्या शेवटाक सुरू जाल्लो लोकप्रिय नाट्य प्रकार कोंकणी तियात्र हो गोंयच्या कातलीक अस्मितायेचो संस्कृतीक खांबो खूब आदीं सावन आसा. 1892 वर्सा जुआंव आगुस्तीन फर्नांडीस आनी लुकासीन रिबैरो ह्या सामान्य नाटकारांनी तियात्राची बुन्याद घाली. तरी गोंयकार पाद्रींचें हे कलेक दिल्लें योगदान, जाचेर मुखेल प्रवाहांतले विद्वत्तेत खूब प्रमाणाम दुर्लश  जालां, तें ह्या प्रकाराक खोलायेन रुप दिवपाक, सुदारीत करपाक आनी विस्तारपाक खूब मदतीचें जालां. हातूंत दुबाव ना. हो लेख तांच्या वावराक व्हडले इतिहासीक सातताये भितर दवरून, कांय पाद्रींनी कला, संस्कृती आनी अध्यात्मिक वटेन तियात्राचेर केल्ल्या प्रभावांचेर हांव भर दितां.

पाद्री – कलाकाराचें आनी आयोजकांचें इतिहासीक म्हत्व

तियात्राच्या विकासाचेर पाद्री – कलाकारांचो आनी आयोजकांचो प्रभाव खोलायेचो आनी इतिहासीक मुल्ल्यां आशिल्लो असो दोनूय दिशांनी आसाच. विसाव्या शेंकड्याच्या सुरवेच्या दसकांत जेन्ना मुंबय शार, गोंयकारांचें स्थलांतर आनी संस्कृतीक कार्यावळीचें म्हत्वाचें केंद्र म्हण उदेलें तेन्ना अमर- उगडासाचो मुंबयचे आर्किडायोसेजीचो पयलो भारतीय आर्चबिशप आनी भारताचो पयलो कार्डियल वालेरियान कार्डियल ग्रासियस हाणीं मुंबयंत तियात्रांक अर्थपूर्ण तेंको दिलो. मुंबय म्हाधर्मप्रातांत्या कांय फिर्गजेंतले वसरे आपल्या सांगातियांच्या सहकारान ताणीं  तियात्रां खातीर उपलब्द केले. फा. नेपोल्यांव सिल्वेरा, मोसींगनोर आयरीस फर्नांडीस, मोसिं. माकारीयो पेरेरा, फा. कासिमीरो डी मेलो, फा. गील गोन्साल्वीस, आदी हाणीं गोंयच्या समाजांत गोंयकारांचो तियात्र तिगोवन दवरपाक म्हत्वाची भुमिका साकारली. तांच्या सहभागाक लागून तियात्र हें एक रचणुकेचें  नाट्य रुप म्हणून एकवठीत जावपाक लागलें. ताका लागून आपले मांय-भूंये भायर रावपी गोंयकारां मदीं संस्कृतीक एकचार तिगोवन दवरपाक मदत जाली.

 1961 वर्सा गोंय मुक्त जाले उपरांत नवी पिळगी पाद्री – कलाकार – हातूंत फा. आल्वारो रेनाटो मेंडिस, फा. कायतानो दा कॉस्ता, फा प्लॅटोन फारिया, फा जोस आंतोनियो कॉस्ता, फा. फ्रेडी जे डी कॉस्ता, फा. नेवेल ग्रासियस, आदी मुखेल संस्कृतीक व्यक्ती म्हणून उदेले. तांचे तियात्र चड करून परंपारीक प्रवचनां परस अदीक खोलायेन गाजूंक लागले, नैतीक आनी अद्यात्मीक संदेस दिवपा खातीर तियात्र हें सुलभ (फैसल) माध्यम म्हणून ते वापरताले. हो काळ कोंकणी भास चळवळी कडें आडखळून (ओवरर्लैप) पडलो. त्या काळांत तियात्र भाशीक आभिमान आनी संस्कृतीक जागृताय वाडोवपाचें एक प्रभावी साधन जालें. सामुहिकपणीं ह्या पाद्री – कलाकारांनी एक दायज तयार केलें तें आयज लेगीत तियात्रांत गुंथलल्या तरणाट्या पाद्रींक प्रेरणा दियीत आसा.

पाद्रींच्या तियात्रांचीं खाशेलपणां

 पाद्री – कलाकारांनी विशय, भास आनी संगीत हांचेर मुद्दाम लक्ष केंद्रीत करून आपल्यो निर्मिती नेमान जावपी तियात्रा परस वेगळ्यो केल्यो. परंपारीक तियात्रांत इतिहासीक नदरेन समाजीक विनोद, निंदावाद (सैटायर) आनी अतीनाटक (मेलोड्रामा) हांचेर भर दिला, जाल्यार पाद्री – कलाकारांनी  खोलायेन अध्यात्मीक, नैतीक, समाजीक आनी राजकी हुसक्याक तोंड दिवपा खातीर ह्या रुपाचो उपेग केलो. तांच्या ह्या वावराक गोंयांतल्या आदल्या धर्मप्रसारक (मिशनरी) नाटकाच्या प्रकारां कडें समांतर (पेरलेस्) येता, जशे परीं जागोर आनी सेवाधर्मीक सादरीकरण, ज्यांत धर्मीक शिक्षण आनी सादारीकरण परंपरेचो मेळ घालताले.

एक मुखेल उदारण फा. फ्रेडी जे दा कॉस्ता हांच्या कामांत मेळटा, जांणी ‘उठ गोंयकारा’, ‘गोंयचो वाद’, आनी ‘खाता पिता, देव दिता’, सारकिल्यो निर्मिती गोंय राज्यांच्या उल्याक लागून आशिल्ल्या राजकी आरोपीत तशेंच गोंयच्या सत्यानाश युगांत उदेल्यो ( 1987, वर्सा मेळयिल्ले) गोंयकारांक ताकतिकेच्या  संस्कृतीक, नैतीक, राजकी प्रस्ना विशीं जागृत करपाक ह्या तियात्रांचो व्हड वांटो आशिल्लो अशें तरेन पाद्री – कलाकारांनी मनरिजवणे पासून समाजीक जाणविकाय आनी अध्यात्मीक वासपूस आसल्या माध्यमांत तियात्राची तांक वाडयली.

गोंयची संस्कृताय आनी क्रिस्तांव अध्यात्मक एकठांय करप

गोंयचे संस्कृतायेचो क्रिस्तांव अध्यात्माचो संबंद जोडपाची पाद्री – कलाकारांची तांक गोंयचें धर्मीक आनी कलात्मक दायज रुंद इतिहासीक फास्केंतल्यान चड बरें समजता. सोळाव्या शेंकड्यांत जेझुर्इत पाद्री आयले उपरांत थळावे संस्कृतीक वाकप्रयोग – भास, संगीत, कला आनी विधी- धर्मीक शिक्षण दिवपा खातीर गरजेचीं वाहनां म्हूण उपेग केला. हें दायज आर्विल्ल्या युगांतूय चालू उरता, जंय तियात्र संस्कृतीक अस्मिताय आनी अध्यात्मीक वाकप्रचार हांचे मदलो पूल जावन काम करता. सांत फ्रासिस शाव्हियराचेर बरयिल्ल्या परगटणार हे संगीतेके (ओपार) सारकिल्ले समकालीन निर्मितेंतल्यान ह्या सुमेळाचें उधारण मेळटा. कोंकणी भास , देशी संगीत प्रकार आनी संस्कृतीक नादपूर्ण  कथांच्या वापरा वरवीं अशे निर्मितींतल्यान भरवंसो आनी संस्कृतायेची परस्पर संबंदीत्ताय जोडिल्ल्याची प्रथा  ठामपणीं व्यक्त जाता. आयज गोंयची पवित्र सभा सेवाधर्म, दोर्तोन आनी संस्कृतीक कार्यावळीं वरवीं कोंकणीचो प्रचार चालूच दवरता जातूंत तियात्राचो आस्पाव जाता – ताका लागून अध्यात्म आनी संस्कृतीक अभिव्यक्ती हांचे मदलो शेंकड्यांनी वर्सां पोरणो संबंध घट जाता. 

तियात्र सांबाळपी पवित्र सभेची तिगपी भुमिका

तियात्र तिगोवन उरपाक आनी फुलपाक इर्गजेचो सहभाग म्हत्वाचो थारला. इतिहासीक नदरेन वालेरियान कार्डियल ग्रासीयस हांचे फुडारपणाखालचे मुंबय पवित्र सभेन विसाव्या शेंकड्याच्या मदले भागांत तियात्रांक इर्गजांच्या संस्थांचो आधार दिवन गोंयकार तियात्रिस्तांक सुवात, प्रोत्साहान आनी नैतीक कायदेशीपण दिलें. आयजूय गोंयांत फिर्गजेचे वसरे, आंगणां आनी मैदानां तशेंच तरणाट्यांचे पंगड, डायसेझिच्यो संस्कृतीक समिती, कळाशीच्यो आनी उत्पादनांच्यो म्हत्वाच्यो उब-पेठो जाल्यो. आयज लेगीत गोंयची पवित्र सभा तियात्राचो एक बळिश्ट समर्थक उरल्या. आनी सिमिनारी आनी तरणाटे पाद्री सयत वयर सरपी कलाकारांक मुळावी बांदावळ, प्रेक्षक, मार्गदर्शन आनी माची दिता. नेटान समाजीक बदल आनी स्थलातरीत संस्कृतीक प्रथामिकतायांनी वळखून घेतिल्ल्या काळांत कला प्रकार तिगोवन दवरपा खातीर हो चालू आशिल्लो करार खूब गरजेचो थारला. 

निकर्श

कोंकणी तियात्राच्या विकासांत पाद्री – कलाकारांचें योगदान  इतिहासीक नदरेन गिरेस्त आनी संस्कृतीक नदरेन खूब म्हत्वाचें आसा. तांचे कल्पनीक पद्धतीन, कलात्मक सुधारणा वरवीं आनी अध्यात्मीक खोलाये वरवीं ताणीं मनरिजवणे भायर तियात्राचो आवाठ वाडयला. आनी तियात्राक संस्कृतीक पुश्टी दिवन ताका नैतीक चिंतनाचें एक बळिश्ट माध्यम केलां. ताचें काम गोंयची संस्कृताय, क्रिस्तांव मुल्ल्यां कडें एकठांय करपाचे लांब परंपरे भितर उबें आसा. आयज तियात्र तिगोवन दवरपाक पवित्र सभा, केंद्रिया भुमिका पाळीत आशिल्यान ती म्हत्वाची उरल्या.

(अणकारपी: विशाल सिनाय खांडेपारकार, 8080622370)