‘तासो ताणशेता रे’: संवेदनशील मनाची सशक्त अभिव्यक्ती

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

कोंकणी भाशेच्या उदरगती खातीर जायत्या व्यक्तीमत्वांनीं मोलादीक योगदान दिलां. अशेंच एक व्यक्तीमत्व म्हणल्यार भिकू बोमी नायक. विद्यार्थीप्रीय शिक्षक, प्रकाशक, संघटक, बातमीदार, पत्रकार, संपादक, फुडारी अशी विवीध तासांची तांची वळख आसा. पूण ह्या साबार तासांचें केंद्रस्थान म्हणल्यार कोंकणी भास. आयज कोंकणी साहित्याच्या मळार वावर करतना एक संवेदनशील कवी म्हण तांची एक नवी वळख कोंकणी समाजा मुखार येता. जैत प्रकाशना वरवीं म्हालगड्यांचीं आनी नवोदितांचीं पुस्तकां तांणी उजवाडा हाडलीं. शणै गोंयबाब, पुंडलीक नायक, डॉ. मनोहरराय सरदेसाय हांच्या जिवीत आनी वावराची वळख घडोवपी आनी कोंकणी विद्यार्थ्यांक उपयोगाक पडपी अशीं शिक्षणीक पुस्तकां तांणी उजवाडा हाडलीं. हें करतना भिकू नायक हांणीं स्वताचें पुस्तक केन्नाच प्रकाशीत केलें ना. “कोंकणीन म्हणी जीण भांगराळी केली!” अशें भिकू नायक स्वता मानतात. कोंकणीच्या उदरगतीच्या दिकेन वावर करतना तांचे कडल्यान आयिल्ल्यो सर्जनशील अभिव्यक्ती आमकां ‘तासो ताणशेता रे’ ह्या कवितासंग्रहांत पळोवपाक मेळटा.
‘तासो ताणशेता रे’ हो कवितासंग्रह 2024 वर्सा जैत प्रकाशनान उजवाडा हाडला. कवितेच्या लेखनाचो काळ 1972 ते 2024 असो मानचो पडटलो. ह्या पुस्तकाची प्रस्तावना नामनेचे कोंकणी कवी माधव बोरकार हांणी बरयल्या. ह्या पुस्तकाच्या प्रस्तावनेंत माधव बोरकार बरयतात- “तासो ताणशेता रे त सामाजीक आशय आनी व्यक्तीनिश्ठ अश्यो दोनूय प्रकृतिच्यो कविता आसात. हो कवी समाजीक लागणूकेक पाळो दिवपी कवी काय प्रेम कवी हें अचूक शब्दांनीं सांगप सोंपें न्हय.” त्या नदरेन वैयक्तीक अणभव आनी समाजीक जाणविकायेंतल्यान जल्माक आयिल्ल्यो ह्यो कविता कोंकणी सरस्पतीच्या आंगणांत कितें नाविन्य घेवन येतात हें अभ्यासप गरजेचें थारता.
‘तासो ताणशेता रे’ ह्या संग्रहांतल्यो कविता वेगवेगळ्या विशयांची प्रचिती दितात. पूण खंयतरी कवीच्या मनाची भावनीक ओल्साण कवितेच्या रुपान शब्दबद्द जाल्या अशें जाणवता. नामनेचे कवी टी. एस. इलियट हांचो एक विचार हांगां नमूद करप म्हत्वाचें दिसता. तांणी बरयलां- “Poetry is not a turning loose of emotion, but an escape from emotions; it is not the expression of personality, but an escape from personality.” भिकूबाबांच्यो कविता भावनांचो ओंतो अभिव्यक्त करताच पूण त्याच बरोबर वाचकांच्या चिंतन आनी मनन शक्तीक प्रेरीत करता अशें म्हणल्यार अतिताय जावची ना.
‘तासो ताणशेता रे’ ही ह्या संग्रहांतली पयली कविता. शिर्क्षक कविता जाल्ल्यान ह्या कवितेक विशेश महत्व आसा. कविता संगीतमय नादाच्या फांटभुंयेर गुंथल्या. कवी म्हणटा-
“तासो ताणशेता रे बाबा तासो ताणशेता
कटर…घण…कटर…घण तासो ताणशेता
तासो ताणशेता तशो
दिको गाजोता…”
‘तासो’ ह्या वाद्याक गोंयच्या समाजीक आनी संस्कृतीक नदरेन विशेश महत्व आसा. ताश्याच्या नादार भौसाक जागोवपाचो हावेस आनी आपल्या अस्तित्वाची जाणीव करपाचो हावेस ह्या कवितेंत शब्दबद्द जाला. कवितेच्या लेखनाचो काळ 1975 वर्साचो. त्या वर्सा लेखकाची पिराय सादारण 20 वर्सांची. त्या नदरेन 20 वर्सांचो तरणाटो समाजीक घडामोडांतल्यान प्रभावीत जाता आनी सैम आनी संस्कृतायेचो सांगोड घालून कवितेंतल्यान अभिव्यक्त जाता हें हांगां दिसता. संवेदनशील मनांतल्यान भौसाक जागृत करपाची वृत्ती ह्या कवितेंत दिसून येता.
‘कळ्ळेंच ना’ ही कविता आधुनिकीकरणाक लागून बदलपी जिणेचो नियाळ घेता. मनशाची जीण म्हणल्यार एक प्रवास. ह्या प्रवासांत जायते बदल येतात. कवी बरयता-
“उतार वयात जीण सारताना
आदल्यो यादी उस्तीता उस्तीता
अनंताचे वाटेक केन्ना लागलो
कळ्ळेंच ना.
कोणाक समजलेंच ना.”
ह्या कवितेंत कवी बदलपी काळाचो वेध घेतना दिसता. कवितेच्या शेवटाक कवीच्या दोळ्यां सामकार एकंदर जिविताचें चित्र येवन उबें रावता आनी आदल्या खिणांच्यो यादी ताच्या संवेदनशील मनाक स्पर्श करतात.
‘म्हज्या गांवांत’ ही ह्या संग्रहांतली ओडलायणी कविता. कवीन ह्या कवितेंत गांवच्या सौंदर्याचें दर्शन घडयलां. गांवांतलें कोलवाचें घर, आगणांत तुळशीचें पेड, कुळागर, व्हाळ- व्हाळयो, पांचविचार शेतां, मनशामदली भावकी परंपरा हांचें शब्दचित्र म्हणल्यार ही कविता. ही कविता वाचतना लोककवी डॉ. मनोहरराय सरदेसाय हांची ‘जिणेन म्हाका सगळें दिलें’ ही कविता याद जाता. मनोहरबाबान बरयलां-
“हांवें किदेय मागल्या बगर
जिणेन म्हाका सगळें दिलें
कोलवाचे खोपींत म्हजे
विस्वाचें धन दिलें”
भिकू बोमी नायक हांच्याय कवितेंत गांवच्या सोबीतकायेची, गांवांत रमिल्ल्या मानवी संवेदनांची अनुभुती जाता. गांवच्या सोबीतकायेची तुस्त करतना गांवची गिरेस्तकाय अणभवपाचो ध्यास कवी वाचकां मदीं रुजयतना दिसता.
‘घर हें घरूंच आसता’ ही कविता म्हणल्यार आधुनीक मनशाक चिंतनशील नदरेन विचार करपाची एक संद. घर म्हणल्यार फकत एक वास्तू न्हय. घर म्हणल्यार आपुलकेची, आपलेंपणाची माळ. घर म्हणल्यार नात्यांची वीण. कवीच्या उतरांनीं मांडचें जाल्यार-
“जांवं चुडटांची खोप
जांवं तें मातयेचें
जांवं तें कॉंक्रिटचें
तें घरूंच आसता
घर हें घरूंच आसता”
कवीच्या कवितेंतल्यान घराची व्याख्या आनी विशेशताय समजता. नातें संबंद जपून दवरपी घराचें घरपण सांबाळपाचो उपदेश ही कविता दिता हातूंत दुबाव ना. कवीन बरयल्ली ‘नातीं’ ही कविता अशेच तरेचो मंत्र घेवन अभिव्यक्त जातना दिसता.
‘तासो ताणशेता रे!’ ह्या संग्रहांत कवीन मनशाक केंद्रस्थानार दवरून कविता रचल्यात. मनशांमदलें मनीसपण, सैमाकडलें नातें, समाजीक बंधनांचेर प्रतिकार आदी विशयांक तांणी कवितेंतल्यान स्पर्श करपाचो प्रयत्न केला. ‘देव’ ही कविता शेणिल्ल्या मनीसमनाक जाग हाडटा. दुसऱ्यांचें दुख्ख आपलें मानून जो मनीस दुसऱ्यांक आदार करता, तांकां गरजेवेळार पावता तोच खरो देव आसता अशें कवीक दिसता.
माती म्हणल्यार मनशाचें मूळ. आमच्या भुंयेकडलें नातें सांगपी आनी सैमाच्या आंगणांत चिंतनशील रितीन पळोवपाक प्रेरीत करपी कविता म्हणल्यार ‘मातयेच्या आंगणांत’. ‘झर’ ह्या कवितेंतल्यान लेगीत कवीन झरीचें प्रतीक घेवन वाचकांक पुर्विल्ल्या गजालींचें जतन करपाचो सात्वीक मंत्र दिला.
‘रात’ ही कविता वाचकांच्या मनांत एक दृश्य रूप घेवन येता. कवितेंत निखटे भाव अभिव्यक्त जायनात. पूण रात जावपाची दृश्यमय प्रतिमां दोळ्यासामकार येवन उबी रावता. एके वटेन रात कविता सौंदर्याची अनुभुती घडयता जाल्यार दुसरे वटेन ‘मीठ’ ही कविता प्रेमभावना उक्तायता. चा. फ्रा. द कोश्ता, डॉ. माधवी सरदेसाय हांणी मिठाचो संदर्भ घेवन कोंकणी भाशेंत खूब ओडलायण्यो कविता रचल्यात. आतां भिकू नायक हांणीय हो प्रयत्न केला. मोगाच्या सांगातान जिविताची वाट यशस्वी रितीन चलतना जिविताक एक आगळी- वेगळी वलय मेळटा हाची प्रचिती ही कविता दिता.
‘आमी रैत’ ही कविता एका वेगळ्या सुरांत ह्या कवितासंग्रहांत व्यक्त जाल्या. ह्या कवितेक एक क्रांतिकारी बसका आसा. संघर्शांतल्यान वयर सरून आयिल्ल्या पिळगेचो प्रतिरोधी स्वर ह्या कवितेंत शब्दबद्द जाला. कवितेंत विद्रोहाची झलक दिसता. अशे तरेच्यो कविता कोंकणी भाशेंत पुंडलीक नायक, विष्णू वाघ, र. वि. पंडित, संजीव वेरेंकार, डॉ. हनुमंत चोपडेकार हांणी बरयिल्ल्यो नदरेक पडटा.
भिकू बोमी नायक हांणी कोंकणी चळवळींत खूब वावर केलो. कोंकणी साहित्याक गिरेस्त करपाक खूब योगदान दिलें. त्या कोंतान, तांचें कवितेचें पुस्तक खूब उसरां आयलें. पूण आपल्या कवितेंतल्यान तांणी जिविताचे साबार संदर्भ कुशळटायेन मांडले. मोग, समाज, सैम, ग्रामीण जीण हांच्या आदाराचेर तांणी ‘तासो ताणशेता रे’ ह्या कवितासंग्रहाची माळ गुंथल्या. छंदबद्द आनी मुक्तछंद अश्यो दोनूय कविता ह्या संग्रहांत दिसून येता. सुरूवातेच्यो दीर्घ कविता विशयाचो विस्तार करतात जाल्यार शेवटच्यो आल्पाक्षरी कविता, चारोळी वाचकांच्या मनांत विचारांचें बीं रुजोवन वता. एका वाक्यांत संग्रहाचें निरिक्षण मांडचें जाल्यार- ‘तासो ताणशेता रे’ कवितासंग्रह म्हणल्यार समाजीक घडोमोडींतल्यान प्रभावीक जावन केल्लें काव्य चिंतन.

रजत अ. हेगडे