नाल्लाच्या रोसांतली पुरणाची पोळी

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

पांच- स वर्सां आदीं पणजे विन्सन अकादमी वतीन आमी कवितासत्र आयोजित केल्लें. कोंकणी आनी मराठींतले वीस पंचवीस नामनेचे कांय नवे कवी. कविता वाचन आनी आस्वादनाची कार्यावळ, ‘मुक्तछंद’. कार्यावळ खूब रंगली. हे कार्यावळींतली आमच्या पोटापाण्याची वेवस्था म्हजे भयणीन नीताबायन आपखोशयेन आंगार ओडून घेतिल्ली. भायर उटंगाराचो पावस, भितर कवितांची वावझड आनी मदींमदीं गरमागरम भजीं आनी च्याचो शिंवर. अजूनूय याद येता. दनपरां बारांक सोंपपाची कार्यावळ. पूण इतली रंगली की दनपारचीं अडेज वरां जाली तरी कवी कवितेच्या रंगान धूंद जाल्ले. मुक्तछंदांतली कविता छंदबद्ध भासाभाशेंत बंदिस्त जाल्ली. आदेसाचीच कार्यावळ थारायल्ल्यान आमी जेवणाची तयारी करुंक नासली. आयोजक ह्या नात्यान हांव मात्सो हुस्क्यांत आसलों. नीताबायची नदर घडये म्हज्या अस्वस्थपणाचो थाव घेताली.
पोटाक भुकेची जाणविकाय जावंचे आदींच नीताबाय पुरणापोळी आनी दोण्यांत घालून नाल्लांचो गोड रोस घेवन सभाघरांत आयलें. जणू ‘अन्नपुर्णा’ आमकां प्रसन्न जाली. कवितेच्या रसांत बुडिल्ले कवी भानार येवन पुरणपोळी नाल्लांच्या रोसांत बुडोवन खावंक लागले. सगळे तृप्त जाले. कवितेची चर्चा कांय वेळ पुरणपोळी आनी नाल्लांच्या रोसाचेर थिरावली. समारोपाच्या उलोवपांत लेगीत नीताबायच्या सुरबूस खाणाचो सगळ्याच कवींनी मुजरत उल्लेख केलो.
तशें पळोवंक गेल्यार कविता आनी पुरण पोळयेंत बरेंच सारकेंपण आसा. पुरणाची दाळ बरी शिजूंक जाय. गोड आनी सोय प्रमाणांत घालून पुरण वांट्टना अर्दकुटी शिजिल्ली दाळ मदीं उरुंक फावना. तशीच कविता. कवीन उतरां मेजून मापून वापरुंक जाय. कवितेचो विशय मनांत बरो शिजोवंक जाय. कागदार उतरचे आदीं पुरणावरी दाळ, गोड, आनी सोय बरी वांटून एकजीव करुंक जाय.
पुरणाची पोळी म्हजें सगळ्यांत घोस्ताचें गोडशें. म्हजी आई पुरण शिजोवन रगड्यार वाट्टाली. सामकी गंध कशे मोव. जिबेर दवरल्यार अचळय विरगळपा इतले मधूर पुरण. आई मागीर म्हाका वा म्हज्या भावाक राजूक मैद्याचे पिठ हाडपाक भट्टेर धाडटाली. भट्टी पावाची. थंय पाव, बिस्कुत्यो आनी पानके मेळटाले. त्या काळार सगळेच लोक गंव दळपाक गिरणीर वताले. आटा, मैदो गावांतल्या पसर्‍यार विकतो मेळप कुस्तार जाताले. आमच्या बाबाचो पसरो आसलो. पूण मैदो फक्त चवथीच्या दिसांनी विकताले.
आईची पुरणपोळी करपाची कळाशी नीताबायन जश्याक तशी उखल्ली. नीताबाय मैद्याचें पिठ बरें कालोवन घेतालें. मागीर एका ताटांत खावपाचे गोडे तेल ओतून तांतूत हें कालयल्लें पिठ फुगत दवरतालें. पीठ बरें तेलान फुगतकीर एक एक पिठाची गुळी करुन हातांत घेवन बोटांनी ताचे पाते करतालें. तातूंत मोव मोव पुरणाचो लाडू दवरुन पातें ल्हवू ल्हवू वयर ओडीत बंद करतालें. मागीर ती बंद गुळी लाटण्याचेर लाटून तव्यार बरी भाजून घेतालें. हि गुळी लाट्टना बरी जतनायेन लाटची पडटा. गुळी फुटून पिठ भायर येवंक फावना. पातें लाटण्यार आरते परते करतना लक्तुबायेन दवरचे पडटा. पुराय लाटून जाल्ली पुरणाची पोळी तव्यार बरी खसखशीत भाजून जातकीर गरमागरम खावपांत सर्गसूख आसता. पुरणाची पोळी बुडोवपाक नीताबाय नाल्लांचो रोस करतालें. नाल्ल बरे कांतून घेवन रगड्याचेर वांटून घेतालें. मागीर इल्ले इल्ले उदक घालून ती सोय दोन ते तीन फावटी बरी पिळून ताचो रोस काडटालें. आदोळेचेर बरे बारीक चिरील्ले गोड आनी खलबत्याचेर कुटिल्ले वेलचेचो पिठो रोसांत घालतालें. तव्यावयल्यान देंवयल्ली खुसखुशीत पुरणाची पोळी नाल्लाच्या रोसांत भिजोवन खावपाची.
नीताबाय एकहाती दिसाक चारशे ते पांचशे पुरणपोळी करतालें. एक हात लाटण्याचेर पोळी लाट्टालो आनी दुसरो हात तव्यावयली पोळी परतितालो. दर एक पोळी एक्कासारकी. लुसलुशीत, खुसखुशीत. जीव ओतताले ते भितर. राती कडेन पुरण शिजोवन वांटून दवरप. फांतोडेर बद्द तिनांक उठून वावराक लागप. सकाळीं घोव आनी भुरगे जागे जावंचे आदीं सगळ्यो पुरणपोळी भाजून तयार. मागीर घरच्यांची च्यापाणी. थंयूय कसली काटकसर ना. केन्ना पोळे, केन्ना सान्ना, केन्ना तांदळाची भाकरी तर केन्ना थालीपिठ. तवसळी, धोंडस, नाचण्याचे सत्व, सांजोरी, शिरवळ्यो करपाक नीताबायचो हात धरपी कोण नासलो. नीताबायन केल्ली पुरणपोळी व्हरपाक पणजे, मडगांव, वास्को, म्हापशेच्यान लोक गाडी घेवन येताले. जिवितभर एकेच पद्दतीच्यो पुरणपोळी, तीच चव. आमी खंयूय पयस प्रवासाक वचपाक भायर सरता म्हणून कळत जाल्यार धा धा पुरणपोळयेची पांच पाकिटां आमच्या बॅगांत घालपाक विसर नासले. आमच्या प्रवासांत आमचें पोट बिगडचे न्हय हाचोच ताका हुस्को आसतालो.
दुदपेडो खावंचो तर नीताबायच्याच हातचो. हजार हजार दूदपेडे एकटेंच करताले. सभावानूय दुदपेड्या इतलेच गोड. पेडो भायल्यान मात्सो कडक पुण तोंडान दवरीना बरोबर जसो अचळय विरगळटा तसो नीताबायचो सभाव आसलो. शिस्तीक कडक आसले. पुण मायेस्त. कोणायचेर प्रसंग आयल्यार न आपयता धांवून वचपी. आपले कितलें नुकसान जाता ताची पर्वा न करपी. मुंबयच्यान कोणूय सोयरो आयलो काय सगळीं कामां सोडून तांका दिवपा खातीर पणसाचे गरे तळटालें. लाडू, कापां, हालवे अशे तरेकवार जिन्नस करुन तीं जंय कोणागेर रावल्यात थंय व्हरुन पावयताले.
म्हज्यो कसल्योय कार्यावळी हांवें थारायल्यो काय नीताबाय म्हजे फाटल्यान दत्त कशॆं उबें रावतालें. सगळी खाणा जेवणाची वेवस्था आपल्या भुजार घेतालें. वळवय आमच्या घरा आमी साहित्य कोजागरी केली. नीताबाय आसलें, कांयच दिसलें ना. सुर्लाकाराल्या घरांत देडशें लोकांक घेवन ‘हाडामासाचीं देवळां’ ह्या स. संजीव वेरेंकार हांच्या पुस्तकाचे वाचन दवरलें. निताबायन जेवणाची जबाबदारी घेतली. स्नेहमंदिरांतल्या जाण्ट्यांक आमच्या घरा एका दिसाचे पिकनिकेक आपयलीं. सकाळचो नाश्तो, दनपारचे जेवण, सांजे च्या, सांजोरी सगळी वेवस्था नीताबायन एकट्यानूच केली. फांत्यापारार उठून तयारेक लागताले. कामाक सामकें वाग आसलें. दुसरो कोणूय आदाराक घेतल्यार आपल्याक जाय तशे जायना म्हणून कोणाचो आदार घेवपाक कांकू करतालें. केन्ना पुरो जाला, केन्ना नजो हि उतरां नीताबायच्या शब्दकोशांत नासलीच म्हळ्यार जाता.
नीताबाय वळवय येतालें तेन्ना आमच्या भुरग्यांक सर्ग खाला देंविल्ल्याचो भास जातालो. भुरग्यांक जें जें आवडटा ते ते जिन्नस तें रांदून वाडटालें. नीताबायन आई कडसून रांदपाची कला जन्मजात घेतली खरी. पूण तें तितल्याचेर रावलें ना. वेगवेगळे कोर्स करुन नवे पदार्थ करपाक शिकलें. कॊंबडेची शागोती वा बोकड्याचें मटण करपाक तें फिशाल आसलेंच. पूण चायनीज पदार्थ करपाकूय ताणें प्राविण्य मेळयल्लें, नुस्त्याचें हुमण, सुकें, धबधबीत, मसाल्याचो बांगडो, बाळे, कुल्ल्यो, मोरी मटण जे जे नांव घेता ते ते पदार्थ तें रुचीक करतालें. ताका रांदून वाडपाक आवडटालें. रांदप होच ताचो धर्म आसलो. नीताबायची रांदचीकूड निव्वळ असताली. सगळीं आयदनां चकचकीत जागच्याजाग्यार. केन्नाय तागेर गेल्यार निवळ नितळ ओटो. सगळें सामान जाग्या वयल्या जाग्यार.
कुळारा येवन तें केन्ना कुळारचें सूख घेवपाक पांयार पांय उडोवन बसलें ना. बसून कितें करुं अशेंच म्हण्टालें तें. तें खुबदां म्हणटालॆं कि जेवण बरें जातलें जाल्यार फक्त बरें सामानूच जाय अशें नासता, मन प्रसन्न आसूंक जाय. रांदतले बायल मनशेचें तन आनी मन रांदन सोडून दुसरे कडेन भरकटूंक फावना. हातांत कितलेंय कमी सामान आसलें तरी आसा त्या सामानांत नीताबाय अप्रतिम जेवण रांदतालें. ताच्या घरा अचकीत कितलेय सोयरे येवं, धादोस जावनूच गेल्यात. नीताबाय रांदचे कुडींत आसल्यार कितलेय सोयरे खंयच्याय वेळार घरांत भितर सरल्यार केन्नाच मन भिलें ना. हांवें अन्नपुर्णा देवीची काणी वाचल्या. देवीक पळोवंक नासली.
नीताबायच्या रुपान मात अन्नपुर्णा देवीक
हांवें लागींच्यान पळयली अशें हांव मानता. आतां जेन्ना जेन्ना पुरणाची पोळी कोणूय खावपाक दिता, तेन्ना तेन्ना नाल्लांच्या रोसांतली ती पुरणाची पोळी आतां परत मेळची ना हाची जाणीव जाता.

उदय नरसिंह म्हांबरो