कोंकणी म्हणी आनी वाक्प्रचारांतले ‘कान’- 2

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

दोळे आसून दिसना, कान आसून आयकना, कोणय कसलेंय काम वा अरिश्ट चुकोवंक सोदता तेन्ना तो आपणें पळोवंक ना वा आयकूंक ना अशें करता ताका लेखून ही ओपार मारतात. हीच म्हण ‘दोळे आसून कुड्डो आनी कान आसून केपो (भेड्डो)’, अशी कारवार वाठारांत घोळटा.

• कानांतलें काडून नाकांत घालप, कानांक घाल्ली वस्त काडून नाकांत घालप, म्हळ्यार थंयचें हांगां करप मुळांत कांयच करप ना आनी खूब कितें केल्ल्या भशेन दाखोवप.
• आयकात रे कानांनू, पळयात रे दोळ्यांनू, जिबे पापणी मट्ट बस, ही नीज कोंकणी म्हण आमकां सांगता की तुमी बरें वायट सगळें पळयात, आयकयात पूण तुमचें तोंड मात बंद दवरात. तोंड उगडलें कीं सगळें ‘ओमफ़स्स’ जालें. हीच म्हण ‘आयकात रे कानांनू, पळयात रे दोळ्यांनू, जिबे रांडे मट्ट बस’ अशीय घोळटा.
  -कानशां पाड बडयां वशाड, जाका कानांनीं आयकूंक येना आनी तोंडांत एकूय दांत ना अशा जर्जर जाल्या म्हाताऱ्या मनशाक ही ओपार मारतात.
  -खांदार बसयल्यार कानांत मुतलो, जाका वयर काडपाक आधार केल्ल्या मनशाचोच आधार घेतिल्लो मनीस घात करता तेन्ना ही ओपार मारतात. दुसारणी: खांदार बसून कानांत मुतता.
  -दोळ्यांचें तें खरें कानाचें तें फ़टकिरें, आपल्या दोळ्यांनी पळयल्या शिवाय दुसऱ्याचें आयकूचें न्हय. जण एकल्यान सत तपासून पळोवंक जाय. अशें आमकां ही ओपार सांगता. ही ओपार सगळ्या भासांनी मेळटा.
• कानांत फुतफुतो, करणेक हुतहुतो, कानांत फुतफुतो म्हळ्यार एक काम जावं गजाल कोणाक न कळटां सांगप, करणेक हुतहुतो म्हळ्यार कानांत सांगिल्लें काम सारखे न आयकता काम करप. अश्या मनशाक ही म्हण मारतात.
  -कानार फूल आनी माथ्यार फूल हातूंत खूप फारफेर, कानार फुल दादल्यांक माळटात तर माथ्याक फूल बायलांक माळटात हो तो फरक.
  -कोरबां कोणय दीत, (कानाचो) बुराक कोण दित?, कोरबां वा कारबां म्हळ्यार आदल्या मुस्तींतलो कानांत घालपाची वस्त. चड करुन किरिस्तांव समाजांत हो घाल्लो मेळटा. हो दागिनो कोणय दीत वा कोणाकडल्यान हाडपाक जाता. पूण तो घालतलो जाल्यार बुराक आपल्याच कानांक आसूंक जाय. जण एकल्यान आपलें काम आपणेंच करपाक जाय. संद आयली जाल्यार ताचो फायदो घेवंक आपणेच तयारी करुंक जाय. दुसारणी: कानांतलीं कोणय दीत, पूण कानाचो बुराक कोण दितलो?
  -आनाक पडलां, भेऱ्याक पडलां कानांचें, जण एकल्याक आपल्याचेंच पडलां अशें सांगपी ही म्हण.
  -अस्वलाचे कान हातांत दिले, दुसऱ्याच्या गळ्यांत धुर्तपणान कठीण काम बांदून आपूण मेकळो जावप. ह्या म्हणी फ़ाटली काणी अशी: एक मनीस रानांतल्यान वतालो. इतल्यान एक अस्वल ताच्या आंगार आयलें. ताणे दोनूय हातांनी ताचे कान घट्ट धरले आनी तसोच उबो रावलो. अस्वलाच्यान कांय करुंक जायना जालें. थोडे वेळान दुसरो एक मनीस थंयच्यान वतालो. ताणें असो उबो कित्याक रावला म्हणून अस्वलाचे कान धरुन राविल्ल्याक विचारलें. त्या धुर्त मनशान जाप दिली, ‘एकदम बरो प्रस्न विचारलो तुवें. आगा अस्वलाचे कान धरतगीर जी लीद उडयता ती भांगराची आसता. तुका भांगर जाय जाल्यार तूं अस्वलाचे कान धरून राव. म्हाका मात्शी गडबड आसा, मुखार बेगीन पावूंक जाय.’ भांगराचे आशेन त्या मनशान अस्वलाचे कान आपल्या हातांत घेतले. धुर्त मनीस कडसरलो.
  -आपूण नागडी (गांड उगडी) कानांत बुगडी, खोटे बडेजाव, न्हेंसपाक धड ना आनी कानांत मात बुगडी घालून मिरयता. पोके झेत मारपी दादल्याक वा बायलेक ही म्हण मारतात.
  -एका कानांन भितर सरुंक, दुसऱ्या कानान भायर घालूंक, एखादी गजाल ओगी रावन घेवप पूण करप मात आपल्याक जाय तशें. सारकें लक्ष दिवन आयकना तेन्नाय ही ओपार मारतात. दुसारणी: एका कानान आयकप आनी दुसऱ्या कानान सोडप,
• घोवाच्या भंयान घेतलें रान, थंय मेळ्ळो मुसलमान, ताणें कातरुन व्हेलें नाक कान, एका ल्हान अरिश्टांतल्यान पयस वचपाचो प्रयत्न करप आनी व्हडल्या अरिश्टांत येवन पडप.
  -शेटीचोय गूण आनी कानाचोय गूण, कानांतलें जर बरें सोबलें तर शेटीचें कसब. आनी तें घाल्ली अस्तुरी मुळांतच सोबीत आसूंक जाय. बरें गजालीचें सगळे स्रय एकट्याकच नासता, तातूंत दुसऱ्याचोय वांटो आसता हें सांगपी ही म्हण.
  -वासरा कानांत वारें रिगलें, वासराच्या कानांत वारें भरतकच तें उडयो मारता. कशेंच आटापा येना. मनीस आटापा येना असो वागूंक लागलो म्हणटगीर ताका ही म्हण वापरतात.
• वण्टीक कान आसतात, कितेंय गुपीत उलयतना, सांबाळून उलोवंक जाय. कोण खंयच्यान आयकत तें कळना. कारण थोडे मनशांक चोरुन आयकुपाची संवय आसता. दुसारणी: दिसाचें उलोवंचें न्हय रानांत आनी रातचें उलोवंचें न्हय घरांत.
  -दोळे आसून दिसना. कान आसून आयकना, कोणय कसलीय समस्या चुकोवंक सोदता तेन्ना आपणें पळोवंक ना वा आयकूंक ना अशें मुद्दाम करता तेन्ना ही ओपार मारतात.
  -कानांतली खबर कानांत रावना, सामकी गुपीत म्हण एकट्याक सांगिल्ली खबर कशी ना कशी गांवाभर पावता हें सांगपी ही म्हण. दुसारणी: कानांतली खबर वता गांवार.
  कानाचेर आदारिल्ले साबार वाक्प्रचार आसात.
• कानांक वांयगीं बांदप: फटवप
• कान मान हालोवप: एखाद्रें काम करपाक उत्सुकता दाखोवप.
  -कानांत घाल म्हळ्यार वानांत घालप: सारकें आयकून घेवप ना. सांगिल्लें काम सोडून दुसरेंच करप.
  -कानांक धरप: चूक दाखोवन दिवप.
  -कानांक पीळ घालप: चूक परतून करचो ना म्हणपाचो निश्चेव करप
  -कानांक हात लावप: माफी मागप
  -कानांचें सूप करप: मन लावन आयकप, कोणाचेंय गुपीत कान दिवन आयकप
  -कानांत घालप: फटोवप.
  -कान तोंपप: चाडयो सांगप
  -कानांत बोटां घालप: वायट गजाल आयकुची पडटा म्हणून आयकनासप.
  -कानांत तेल घालून न्हिदप:बिनधास्त आसप.
  -ह्या कानांचें त्या कानाक करप: चाडयो सांगून दुसऱ्याचें मन वायट करप.
  -कान किटप/ विटप: तीच तीच गजाल आयकून वीट येवप.कान लावन आयकप: लक्ष दिवन आयकप.
  -कानार हात धरप: खबर नाशिल्ल्याची बतावणी करप, ना म्हणप.
  -कानाक गुड्डो मारप: मुद्दाम आयकप ना,दुर्लक्ष करप
  -कानांतल्यान येवप: आपूण तुज्या परस व्हड हें सुचोवपाखातीर म्हणटात.
  -कानांत वारें वचप/ भरप: उमेदीन भुरकुटून नाचूंक धावूंक लागप.
  -कानांत शिशें घालप: कानमंत्र दिवप, बुद्ध दिवप.
  -कानांत सांगप/कान चाबप: हळूच गुपीत सांगप.
  -काना मनार घेवप: पाळो दिवप, आयकप.
  -काना मनार घेनासप: आयकुपाचें न्हयकारप, आज्ञा पाळप ना
  -कानार केंस काडप: आयकून आयकनाशिल्ले भशेन करप, सामकें अज्ञान परगटावप.
  -कानार घालप: नदरेक हाडून दिवप.
  -कानार घेनासप: आयकून घेवप ना. इत्सा दाखोवप ना.
  -कानार पडप/ येवप/ वचप: खबर समजप.
  -कानाक धरुन वानाक मार: ख्यास्त दिवप.
  -कानांर केंस काडप: आयकुनय आयकूंक ना अशें धोंग करप.
  -कान कुशिल्लें सुणेंशें भोंवचें: कांयच काम करिनासतना हांगा थंय हेडप.
  -कानांत भिंड्डेल घालप/कानांत शिशें कडोवन घालप: कोण सारको आयकना ताका म्हणटात.
  -कानां कडेन धोल वाजतात: भास जावप, आयकूंक ना येवप.
  -कानी कर्णी घालप: सगळ्यांक कळीत करप.
  -कानपटार/ कानसुलार दिवप: काना सकयल मारप.
• कानां वयली खबर: वयल्या वयर खऱ्यो फट आयकल्ल्यो खबरी.
  -पितळे कानांचो/पोकळ कानांचो- हलक्या कानाचो, दुसऱ्याच्यो चाडयो आयकुपी.
  -जड कानांचो- अर्दो भेड्डो, आयकूंक उणे येता तो.
  -तिखशे कानांचो: कान तीक्ष्ण आशिल्लो, हळु उलयलेलें लेगीत आयकूंक येता तसलो.
  -कान भरप: चाडयो सांगप, दुसऱ्या विशीं वायट गजाली सांगप.
  -कानांक ख़डो लावप: एक गजाल परत केन्ना करप ना असो निच्छेव करप.
• खांदार बसून कान खावप: इश्टागत आसा अशें भायल्यान दाखोवप आनी नुलयत घात करप.
  ह्यो आसल्यो कानाचेर आदारिल्ल्यो म्हणी आनी वाक्प्रचार.
  (उत्तरार्ध)

सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751