कोण हो लोहिया?

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

सोमू आनी सुमन शाळेच्या लागीं पावता पावता तांकां शाळेची घंटा आयकूंक येता.
‘टण, टण, टण टण, टण, टण, टण,’
कुसूमबाई शाळेच्या लांकडाचे पाटयेक हुमकळिल्ली घंटा वाजयता ती सोमूचे नदरेक पडटा. बाईक पळोवन ताका उमेद जाता. तकले वयलें तेऱ्याचें पान जमनीर शेवटीत तो शाळे कडेन धांवता. सुमन शाळे कडली चडटी काडटा काडटा सोमूक धांवता तो पळयता आनी मोठ्यान म्हुणटा..
‘‘सोमू सवका रे पडशीत बी’’
मुखामळार हांसो फुलोवन सोमू शाळेचीं सोंपणा चडटा थंय आसा, कुसूमबाई घंटा वाजोवपाची बंद करता.
‘‘आरे सोमू भिजलो मरे शाण्यां तूं आनीक हें कितें रे बाबा शर्टाचे बुतांव बी लावच ना मरे तुवें,’’ कुसूमबाई आपल्या साडयेच्या पदरान सोमूचे केंस पुसत उलयता.
‘‘बाई कशी आसा तूं? म्हाका तुजी सद्दां याद येताली,’’ सोमू बाईच्या पदरान पुसून घेता घेता सांगता.
‘‘म्हाका खबर आसा, तुका म्हजी कित्याक याद येताली ती. ताक आनी धंयाक लागून मरे?,’’ बाई प्रस्न करता करता हांसता.
‘‘हें श्शे नाच्च. ते खातीर न्हू बाई,’’ आपूण सांपडलो हे नदरेन सोमू सांगता.
‘‘हाडलां तुका हांवें,’’ बाई सांगता.
‘‘खरेंच बाई’’ सोमू खोशयेन नाचता.
सोमू गोरोपिट्ट. ताचे केस पिंगशे. गाल चलयां भशेन तांबडे. विस्तिद घातल्यार ताका कोणूय चली म्हणूंक शकता असो तो दिसतालो. कुसूमबाईक तो खूब आवडटा. ती ताची अपुरबाय करता आनी बरो शिकता म्हूण ताका शाबासकीय दिता. आपलोच भुरगो जाल्ल्या भशेन ताच्या माथ्यांत पळयता, ताचेर रागार जाता, ताका माया दिता आनी ताची काळजी घेता. शाळेचीं सगळीं भुरगीं ताका बरीं करतात आनी तोवूय तांच्या वांगडा मिळून मिसळून वागता.
शाळेचो आयज पयलोच दीस आशिल्ल्यान वर्गांनी सामको बोवाळ आसता. इतल्यान सोमू आनी कुसूमबाई आपल्या वर्गांत वतात. तशीं सगळीं भुरगीं ताका एकाच सुरान ’सोमू’ म्हणून उलो मारतात. तोवूय सगळ्यांक पळोवन खोशी जाता आनी सगळ्यांक हडकून आपल्या बांकार वचून बसता.
पावसाच्या दिसांनी सकाळची प्रार्थना आनी राष्ट्रगीत म्हुणपाची कार्यावळ आपआपल्या वर्गांनीच जाता. यत्ता चवथेचो विद्यार्थी भायर येवन दोन फावट घंटा वाजयता, सगळे वर्ग शांत जातात आनी कांय खिणांनी एकूच फावट घंटा वाजयतकच सगळ्या वर्गांत एकाच बरोबर प्रार्थना सुरू जाता. शाळेचें वातावरण भक्तीमय आनी देशप्रेमान भरता.
प्रार्थना जातकच कुसूमबाई सगळ्यांक एक खोशयेची खबर सांगता.
‘‘भुरग्यांनो, आयज हांव तुमकां शिकोवचें ना. आयज आमी मज्जा करपाची,’’ अशें बाईन म्हुणटनाच भुरगीं खोशयेन ताळयो मारतात.
‘‘पूण फाल्यां सावन अभ्यास सुरू हां’’ कुसूमबाईन रोखडेंच सांगलें.
भुरग्यांनीय तिच्या म्हणण्याक हयकार दिलो आनी सगळे बाईच्या भोंवतणी बसले. सोमू बाईच्या कुशिकूच बसलेलो आनी आतां ती कसलो खेळ खेळयतली, काय काणयो सांगतली हाचेर ताचें लक्ष आशिल्लें. सट्ट करून ताका एक याद येता ओदोळ शाळेक येतना बाय म्हुणटालें की बाई कांसव आनी सशाची काणी ह्या वर्सा शिकयतली. ताच्या दोळ्यां मुखार ससो आनी कांसव सर्तींत धांवतात ते दिसपाक लागतात. आपूण त्या सशाक हातांत घेवन ताचे लाग करता आनी कांसवा वांगडा खेळटा असो तो वर्गांत सपनेपाक लागता. ताचें वर्गा वयलें लक्ष उडटा.
हे वटेन कुसूमबाई एका एका भुरग्याक तांणी सुटयेंत कशे तरेन मजा केली आनी मामागेर गेल्लीं काय आत्यागेर गेल्लीं हाची वासपूस करपाक लागता. चडशा भुरग्यांनी आमी काजूंत काण्णां खाल्लीं, चुन्नां खाल्लीं, काजू बियो भाजून खाल्ल्यो आनी सोयऱ्या-दायऱ्यांगेर रावपाक वचून मजा केली अशें सांगलें.
हे वटेच्यान सोमू आपल्या चिंतनांनी गुल्ल जाल्लो. सपनांतले सर्तींत कांसव चलता आनी ताचे कुशीक तोवूय चलता. दोगांय खबरो मारीत वतात अशें ताका नदरे मुखार दिसतालें. कांसवा वांगडा उलयता उलयता तो ताका म्हुणटा
‘‘आरे तो ससो कितलो मुखार पावलो पळय. सर्त तोच जिखतलो. तुका जाय जाल्यार हांव तुका धरून धांवपाक लागतां.’’
‘‘आरे सोमू! हांवें म्हजे जिणेंत आयज मेरेन फटींगपणां करूंक नात आनी करचोय ना. म्हज्या नशिबांत जर आयज हरपाचें आसा, जाल्यार हांव हरतलों. जिखपाचें आसल्यार हांव जिखतलों. पूण हांव म्हज्या तत्वां भायर वचचों ना.’’ कांसव ताका सांगता.
‘‘आरे कांसवमामा मुळांत तुजी आनी सश्याची सर्त लावप हातूंतच कांय अर्थ ना. तो कितलो वेगान धांवता आनी तुजी चाल पळय मरे, कितली सवका ती. तुका हांव सांगतां, तूं म्हाजें आयक. तुका सर्त जिखोवन दितां हांव. हांव शाळेंत धांवपाचे सर्तींत पयलो येता हें खबर आसा मरे तुका?,’’ सोमू कांसवाक सांगता.
‘‘तें कितेंय आसूं म्हाका फटींगपणां करपाचीं नात,’’ कांसव सांगता.
‘‘तूं आयकना मरे चल हांव वयतां म्हाज्या घरा.. तूं हरतलो पळय, मागीर पिकासांव करिनाका तुजें मन
बदल्ल्यार म्हाका उलो मार,’’ सोमू ताका सांगता.
इतल्यान कुसूमबाई सोमूक उलो मारता. ‘‘सोमू सोमू.’’
पूण तो आपल्या सपनांतच आसता आनी कांसवा कडेन उलयले वरीच बाई कडेन उलयता ‘‘कांसवमाम पळयलें मरे तुका म्हाजी गरज पडली आतां खंय गेलीं तुजीं तत्वां?,’’
‘‘आरे सोमू कोण कांसवमाम कोणाचीं रे तत्वां’’ बाई ताका विचारतना अख्खो वर्ग मोठ्यान मोठ्यान हांसता. त्या हांसण्याच्या आवाजान सोमू जागो जाता.
‘‘हां बाई बाई’’ आपूण सपनेतालों हें ताका कळटा आनी तो बाईक कांसवा विशीं सांगता.
‘‘आरे ही काणी तुमकां इतले बेगीन ना. शाळेच्या निमणे परिक्षेक ही काणी आसा आतांच शिकयल्यार तुमी विसरतलीं,’’ कुसूमबाई ताका समजायता.
’’बरें बाई,’’ सोमू म्हुणटा
‘‘आरे तूं सपनेतालो तेन्ना सगळ्यांनी म्हाका तीं सुटयेंत खंय खंय गेल्लीं तें सांगलें. आतां तूं सांग, तूं खंय गेल्लो?’’ बाई विचारता.
‘‘बाई हांव म्हाज्या मावशेगेर मडगांवां गेल्लों. अख्खी सुटी थंयच. मज्जा केली,’’ सोमू खोशयेन सांगता.
‘‘आमकांय सांग मरे कशी मज्जा केली ती,’’ बाई सांगता.
‘‘बाई हांव, म्हाजी मावशी, म्हाजो मावशीभाव, मावशीभंयण आनी मावसो आमी सगळीं कोल्वा दर्यादेगेर गेल्लीं. टॅक्सीन. मडगांवां पळय एका जाग्यार व्हडलें मैदान आसा आनी थंय
पळय एका मनशाचो पुतळो आसा,
थंय ह्यो काळ्या आनी हळडुव्या रंगाच्यो टॅक्सी आशिल्ल्यो तितूंत बसोन आमी गेल्लीं,’’
‘’सोमू तुका खबर आसा? तो पुतळो कोणाचो तो?’’ बाईन विचारलें.
‘‘ना! बाई,’’
‘‘आरे तो पुतळो लोहियाचो,’’बाईन सांगलें.
‘‘बाई कोण हो लोहिया?’’ सोमून उमळशिकेन विचारलें
(फुडें चलता)

संजय बोरकार