कोंकणी म्हणी आनी वाक्प्रचारांतले ‘कान’

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

कानाची पाळी आनी पोटाची नळी वाडयता तितली वाडटा, कानाच्या पाळयेचो बुराक वा कानाची पाळी जर सदांच ओडीत रावले तर ती सारकी वाडत वता.

काल म्हाका सदा मेळ्ळो. सामको फ़ुरयोज जाल्लो. हांवें सदाक म्हळें, “कितें रे सकाळफुडेंच असो तापार रे सो?” “आरे कितें सांगू, पयर सकाळीं म्हाका कृश्णा रे, आमचो आदलो शेजारी, मेळ्ळो आनी म्हुणूंक लागलो म्हाका धा हजारांची गरज आसा, बायलेक हॉस्पिटलांत एडमीट केल्या. हांवें म्हळें म्हजे कडेन आतां कॅश ना. तो म्हाका म्हणटा कसो, तशें जाल्यार म्हाका म्हज्या मोबायल नंबराचेर Gpay कर. हांवे ताका 10000 ट्रांसफ़र केले. ‘रोखडेच दितां आं आनी देव बरें करुं’ म्हणून गेलो सांजेचो पळयल्यार हो बायलेवांगडा मॉलांत शॉपींग करता. ताणे म्हाका ज्युस्तच पळयलो आनी रोखडीच थंयच्यान कूस मारली. सामकें कानांत घालें मरे हाणें?”
म्हाका सदालो ‘कानांत घालें’ हो वाक्प्रचार खूब आवडलो. कानांत घालप म्हळ्यार फटोवप. आमचे कुडीचे आवयव वा आंगा हांचेर आदारिल्ल्यो साबार म्हणी आनी वाक्प्रचार आसात. कान, नाक, दोळे, जीब, हात, पांय आदी.
‘काना’ चेर कोंकणींत साबार म्हणी आनी वाक्प्रचार आसात आनी त्यो खूप रंजक आसात.

• कान फुंक म्हळ्यार वान फुंकता, एक सांगल्यार दुसरेंच करता तेन्ना ही म्हण वापरतात.
• कान खावंचे भांगर नाका, मान वळकुंवचो मुंडासो नाका, जड बरीं भांगराचीं कानांतलीं घालतकच कानाच्या पाळयेचो बुराक व्हड जावन कानाची पाळीच तुटपाचो प्रसंग येता.केन्ना केन्ना कानांतलें घालतकच कानाक खाज सुट्टा. असल्यो भांगराच्यो वस्ती उपकारा पडना. तेच भाशेन माथ्याक बांदतकच मान वळटा वा दुखता तो मुंडासो उपकारा पडना. वस्त दिसूंक बरी आसली तरी ती जर वायटाक पडटा ती वापरची न्हय हें सांगपी ही म्हण. दुसारणी: कान खाता तें भांगर कित्याक जाय?
• कान दोळे सुजोवन सड्यार सूंठ फुल्ल्या, मोठ्या कश्टानीं आनी खूब वेळान येस मेळटा तेन्ना ही म्हण वापरतात.
• कानीं आयिल्लें, केशीं गेलें, जिवार आयिल्लें शेंपडेर वा बोटार गेलें म्हणटात. तशें. कोणाकय व्हड लुकसाण जावपाचें आशिल्लें तें सामकें ल्हान नुकसानाचेर निभावता तेन्ना ही ओपार मारतात.
• कानाची पाळी आनी पोटाची नळी वाडयता तितली वाडटा, कानाच्या पाळयेचो बुराक वा कानाची पाळी जर सदांच ओडीत रावले तर ती सारकी वाडत वता. तशेंच मनशाचो आहार वाडयत रावत तितलो वाडत वता. मनशाच्यो गरजो वाडयता तितल्यो वाडत वतात हें सांगपी ही म्हण.
• एका कानान भितर सरुंक, दुसऱ्या कानान भायर घालूंक, आयकून कांयच करना त्या मनशाक ही ओपार वापरतात.
• काना- दोळ्यांची सोयरीक, कान आनी दोळे लागीं आसले तरी तांचो संबंध वयलेचाराचो. सोयऱ्यां मदीं वयल्या वयलीं नातीं आसतात तेन्ना ही म्हण वापरतात. काना-दोळ्यांची सोयरीक म्हळ्यार म्हणजे काळजांतली न्हय वयल्या – वयली.
• कान दिवंचो पूण काणु दिव़ंचो न्हय, काणु म्हळ्यार कर (टॅक्स़़). जकात (कर) खात्यान कानाक पिळ घालो तरी चलता पूण कर दिव़ंचो न्हय हें सांगपी ही म्हण.
  -दोळ्यांचें तें खरें, कानाचें तें फटकिरें, आपल्या दोळ्यांनीं पळयल्या शिवाय दुसऱ्याचें आयकुंचें न्हय. जण एकल्यान सत तपासून पळोवंक जाय. अशें आमकां ही ओपार सांगता. ही ओपार सगळ्या भासांनी मेळटा.
  -दोळे आसून दिसना, कान आसून आयकना, कोणय कसलेंय काम वा अरिश्ट चुकोवंक सोदता तेन्ना तो आपणें पळोवंक ना वा आयकूंक ना अशें करता ताका लेखून ही ओपार मारतात.
• दोळ्यांत कोयर पडल्यार कानांत फुंक मारता, रोग एकेकडेन आनी उपाय भलतेच कडेन करपी मनशाक ही ओपार मारतात. दुसारणी: दोळ्यांत कोयर, गांडीत फुंक.
• कानांत बुगडी, गावांत फुगडी, एकाद्र्या अस्तुरेक आपल्या श्रीमंतीचें प्रर्दशन करपाचो घोस्त आसता तिका लेखून ही म्हण वापरतात.
  -कान आनी दोळ्यांमदीं चार बोटांचे अंतर, कानांन आयकल्ली गजाल दोळ्यांनी पळयिल्ल्या गजाली इतली भरवंशाची नासता हें सांगपी ही म्हण.
• बळी तो कान पिळी, जो बळिश्ट आसता तो आपल्या बळग्याउदेशीं आपल्याक जाय तें करुन घेता हें सांगपी ही म्हण.
• कानावेलो प्रसादु, गोंयांतले भावीक लोक देवाक कौल लायतात. कौल घेवपाचे वेळार जी पाकळी पडटा ताचो अर्थ प्रसाद घेवपी भट सांगता. कानावेली पाकळी पडत जाल्यार तें जावंचे ना असो ताचो अर्थ जाता. ताचेवेल्यान एकाद्र्यान दुसऱ्याचें काम करपाचें न्हयकारलें तर कानावेलो प्रसादु दिलो अशें म्हणटात. ही म्हण कर्नाटक वाठारांत घोळटा.
• काना फाटल्यान आयली आनी तिखट जाली, फाटल्यान वा उपरांत आयिल्लो मनीस वा अस्तुरी शाणेपणा सांगपाक लागता वा वयल्या पदाक पावता तेन्ना ही ओपार मारतात.
• कानावयर तकली मारुंक जाय, एकाद्र्याक फकाणानीं ख्यास्त सांगपाची जाली जाल्यार तुज्या ह्या गुन्यांवाक ‘कानाच्या वयर तकली मारपाची ख्यास्त दिवंक जाय’ अशें म्हणटात.
• शेटी हातान कान तोपिल्लो बरो, भुरग्यांचो कान तोपपाचो आसत जाल्यार घरच्या मनशांक तो कसोच हात लावंक दिना. हुयेली मारता. शेटीकडल्यान तें काम बरें जाता. तो ताका फ़ुसलावन वेवस्थीत कान तोपता. योग्य मनशाकडल्यान समजावणी मेळ्ळी म्हणटकूच बरें जाता अशे अर्थान ही म्हण वापरतात. हीच म्हण ‘कान तोपचे फक्त सोनारान’ अशी कारवार वाठारांत घोळटा.
• दोळे आसून दिसना, कान आसून आयकना, कोणय कसलेंय काम वा अरिश्ट चुकोवंक सोदता तेन्ना तो आपणें पळोवंक क्रमशः

सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751