दोळे भरून पळयात खग्रास चंद्र-गिराण

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

ह्या गिराणां वरवीं शाळेंतल्या भुरग्यांक तशेंच अंतराळ-विज्ञानांत रुची आशिल्ल्यांक, सुर्य-माळ आनी ब्रह्मांडातली गुपितां प्रत्यक्षांत समजून घेवपाची बरी संद आसा.

ह्या गिराणां वरवीं शाळेंतल्या भुरग्यांक तशेंच अंतराळ-विज्ञानांत रुची आशिल्ल्यांक, सुर्य-माळ आनी ब्रह्मांडातली गुपितां प्रत्यक्षांत समजून घेवपाची बरी संद आसा. 

दोळे भरून पळयात खग्रास चंद्र-गिराण

खगोलशास्त्र आनी विज्ञान-युगांतली एक व्हड आनी अप्रूपाची घडणूक, ‘खग्रास चंद्र-गिराण’ आयज आयतारा 7 सप्टेंबराच्या राती कडेन, गोंय आनी भारत धरुन संवसारांतल्या जायत्या भागांतल्यान पळोवपाक मेळटलें. 

7 सप्टेंबराक, रातचीं 8:58 – पृथ्वीची उपछाया चंद्रार पडपाक लागतली (Penumbral Eclipse), रातचीं 9:57 – पृथ्वीची दाट-काळी सावळी चंद्रार दिसतली (Partial Eclipse), रातचीं 11: 00 – पुराय चंद्र, पृथ्वीचे सांवळेंत व्यापतलो (Total Eclipse).

ह्या वेळार (मात्शे पयलीं) चंद्र तांबडो गुंज दिसतलो. पृथ्वी भोंवतणचो वातावरणांचो थर, सुर्याची किर्णां (7 रंगातलो तांबडो रंग) परावर्तीत करुन चंद्रार पावयतलो. हाकाच लागून खग्रास चंद्र-गिराणांक Blood Moon Eclipse म्हणटात.

8 सप्टेंबर, 00:22 – चंद्रा वयल्यान पृथ्वीची सावळी सुटपाक लागतली. फांतोडेर 01:26 सुमाराक दाट-काळी सावळी इल्ली इल्ली करुन नाच जातली. सकाळ 2:25 मेरेन पुराय गिराण सुट्टलें.

सुरवात ते अंत मेरेन, तब्बल साडे-पांच (5.5) वरां चलपी हें गिराण, आशिया, युरोप, आफ्रिका, ऑस्ट्रेलिया खंड धरुन, लागीं-पयस 600 करोड लोकसंख्येचो वाठार व्यापतलें. हाकाच लागून विज्ञानीक-मंडळ आनी खगोलशास्त्र संस्था, अभ्यासपाचे नदरेन ह्या गिराणांक सगळ्यांत व्हडली संद अशें मानतात. तशेंच, तांणी पुराय जनतेक कसलोच भंय बाळगीनासतना, ही सैमीक घडणुक आपल्या दोळ्यांनी अणभवची म्हूण उलो मारला.

भारत देश, चंद्र आनी अंतराळ-संशोधन मळार फुडें पावलां मारीत आसा, असले परिस्थितींत, शाळांतल्या भुरग्यांक ह्या क्षेत्राची ओड लागची म्हूण, तशेंच हें विज्ञान सोंपेपणान समजून घेवपा खातीर, हो एक उत्तम मार्ग थारूं येता. शिक्षणीक क्षेत्रांतल्या घटकांनी हाची दखल घेवची.

जे तरेन मनीस सुर्याच्या वतांत रावतकच ताची सावळी फाटले वटेन जमनीर पडटा, तेंच तरेन गिराणां वेळार, सुर्याच्या सामकार रावन पृथ्वीची सावळी फाटले वटेन चंद्राचेर पडटा. ह्या वेळार, सूर्य, पृथ्वी, चंद्र आनी तांच्यो घुंवपाच्यो कक्षा एके सरळ रेशेंत येतात म्हूण अशें घडपाक पावता. वर्साक दोन ते तीन खेपो असलो योग येता.

चंद्र- गिराणां पळोवपाक दुर्बीण वा कसल्याच उपकरणांची गरज लागना. फक्त आत्म-संरक्षणांची थोडींशी तत्वां पाळ्ळीं जाल्यार, ताचो मनमूराद आनंद लुटूं येता. म्हणुनूच मुद्दाम आपल्या कामां धंद्यातल्यान मात्सो विसव घेवन थोडोसो मेकळो काडचो आनी शीम-मेर विसरून पुराय संवसाराक एकठांय हाडपी ह्या आमच्या दायज घडणकीचें भंया-विरयत आनी उक्त्या मनांन स्वागत करचें.

गिराणांची थोडी म्हायती

चंद्र- गिराणां तीन प्रकारचीं आसतात – खग्रास (Total), आंशीक (Partial) आनी उपछाया (Penumbral). हे तिनूय भाग ह्या खेपेक पळोवपाक मेळटलें.

चंद्र-गिराणां हीं सुर्य-गिराणां परस सदांच चड वेळा खातीर चलतात.

चंद्र-गिराणां उकत्या दोळ्यांनी सोंपेपणान पळोवं येता, पूण सुर्य-गिराणां पळोवपाक खास उपकरण (Solar filter) लागता.

चंद्र-गिराणां पुनवेकूच येतात आनी तीं रातचींच दिसता, जाल्यार सुर्य-गिराणां उमाशेक येतात आनी दिसा वेळार घडटात.

दर पुनवेक वा उमाशेक गिराणां येनात, हाचें कारण पृथ्वी आनी चंद्राची तिरकस आशिल्ली घुंवपाची कक्षा. तीं जेन्ना सुर्या बरोबर सरळ पातळेर येतात, तेन्नाच गिराणां घडटात.

खंयच्याय चंद्र-गिराणां सांगाताक 1 वा 2 सुर्य-गिराणां आसताच आसता. तीं पंद्रशेच्या अंतरान येतात. फुडलें सुर्य-गिराण येता ते 22 सप्टेंबराक आसा, पूण तें गोंयच्यान मात दिसचें ना.

गोंयांतल्यान दिसपी गिराणां

आंशीक चंद्र गिराण – 3 मार्च 2026

आंशीक सूर्य गिराण – 2 ऑगस्ट 2027

गोंयच्यान दिसपी फुडलें “खग्रास चंद्र-गिराण”

31 डिसेंम्बर 2028

मार्गदर्शक तत्वां

गिराणांचे फाटभुंयेर, तशेंच चंद्र, सूर्य सारक्या घटकांचे म्हत्व समजावपा खातीर “चांद-सुर्या” ह्या संस्थेची स्थापना जाल्ली. खगोलशास्त्र-विज्ञानाची जागृताय जावचें खातीर वांगड्यांनी, चंद्र-गिराण पळयतल्यांक कांय मार्गदर्शक तत्वां पाळपाची सुचोवणी केल्यात त्यो अशो:

१. गिराणां हीं मळबांत दिसपी सैमीक घडणुक, म्हण्टकच असल्या वेळार वातावरण वा हवामानाची पुर्व-कल्पना दवरप सदांच फायदेशीर

२. चंद्र गिराणां उकत्या दोळ्यांनी सोंपेपणान पळोवं येता. ताका दुर्बीण वा कसल्याच उपकरणांची गरज लागना. तीं रातचें वेळार जातात, म्हण्टकच घरांतल्यान भायर सरतना उजवाडा खातीर बॅटरेदिवो घेवप मात गरजेचो.

३. इश्ट वा घरचो कोणूय सांगाताक आसल्यार चड बरें. तशेंच किटकांचो त्रास उणो करपाखातीर, हात-पांय पुराय धापपी, शक्यतो गरम कपडे घालचे.

४. पुराय गिराण पळोवपाचो बेत करतात जाल्यार, बसपाक वा आड पडून रावपाक सुरक्षीत अशी जागा निवडची आनी सैमीक घडणुकीचो मनमूराद आनंद लूटचो.

५. चंद्र-गिराण ही पुरायपणान एक विज्ञानीक घडणूक. वयर दिल्ली मुळावीं पथ्यां पाळ्ळीं जाल्यार, कसल्याच प्रकारचीं विश-दोश-बाधा जावपाची शक्यताय खूब उणी.

६. बळजबरीचो वापर करीनासतना, हेरांक हें विज्ञान समजावन सांगपाचो यत्न करचो. थोडो वेळ उपाशी रावले, वा धोको आसा म्हूण घरांतल्यान भायर ना सरप हातूंत कांयच लुकसाण ना, पूण जर कोणूय अर्भक वा जाण्टेल्यांच्या जिवाक त्रास जावपाची शक्यताय आसा जाल्यार ती मुद्दम आडावची.

७. जीं कसलींय अंधश्रद्धाळू उदारणां समाजांत पातळिल्लीं आसात, तीं निव्वळ योगायोग आसूं येता. मानव निर्मित वा निसर्गीक विकृत घडणूको हरशींय घडटात, म्हण्टकच गिराणां वायट म्हणपाक कांयच कारण ना. फुडाराक, भोंदू-बाबा वा खंयच्याय विचित्र दिसपी गजालींचेर विश्वास दवरचें पयलीं, प्रत्येकान स्वताच्या शिक्षणाचो मान राखचो.

गौतम जल्मी
9764364269