सुमती – एक शोकांतिका, आदींय आनी आयजूय…!

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

पुरुसप्रधान संस्कृतायेंत अस्तुरेक मेळपी उणांक दर्जाची वागणूक ही तर, वर्सान-वर्सां पसूनची शोकांतिकाच. हीच शोकांतिका, हीच व्यथा, लेखक अभयान सुमतींत मांडल्या. ही कथा आसा स्वातंत्र्या उपरांतच्या काळांतली.

लेखक अभयकुमार वेलींगकार हांची सुमती ही नवलिका संत वर्धन प्रकाशनाचे वतीन 1985 वर्सा उजवाडायली. कादंबरी ह्या साहित्य प्रकाराचें स्वरुप अभ्यासतना त्या पासत आसपी करार, काळ, आवाज हे पैलूं मतींत घेवचें पडटले. कथानात्मक ह्या साहित्याच्या मूळभूत प्रवृत्तींत कादंबरी हो प्रकार मोडटा. तातूंत कादंबरीकारान अणभवल्या जिणचें तटस्थपणान केल्लें कथन वाचपाक मेळटा. चड करून अदीक लांबीच्या काल्पनीक, वास्तव वा मिश्र कथा आशिल्ल्या गद्य लेखनाक कादंबरी अशेंय म्हणटात. कादंबरी हें उतर सातव्या शेंकड्यांत बाणभट्ट ह्या कवीन बरयिल्ल्या कादंबरी ह्या ग्रंथा वेल्यान आयलां.
सुमती ही ल्हान नवलिका. अस्तुरी आनी समाज हांचे यथार्थ चित्रण आशिल्ल्या सुमतीक त्या तेंपार वाचप्यांनी उपाट प्रतिसाद दिला. सुमतीक लघुकथा म्हणूं नज. कित्याक तर साहित्यीक स्वाती कर्वे हिच्या मतान- जी कथात्म कलाकृती मानवी जिणेंतल्या व्यक्तीगत पांवड्यार अदीक विकासाक पावता. तशेंच ती एक सुत्राच्या मजतीन समुह जिणेंचें चित्रण करता. आपल्या मर्यादीत विकासांत एका स्वतंत्र जिणेंचें, संघर्शाचें भान हाडून दिता. कादंबरी तंत्रान विकसीत जावन मर्यादीत अवकाशांत सोंपता. तीच लघु कादंबरी. जाल्यार जो अणभव व्यक्तीगत पांवड्यार अदीक रेंगाळटा. तशेंच एका सुत्रांत जिणेचें चित्र उबें करीत आसता, कथात्म लेखन प्रकार म्हळ्यार लघुकादंबरी अशें कर्वे मानतात.
हांवें जेन्ना सुमती ही नवलिका वाचली. तत्कालीन समाज वेवस्थेचो राग आयलो. अर्थात आयज लेगीत तीच परीस्थितीं आसा. तरीय कांय प्रमाणांत खूब सुदारल्या अशें म्हळ्यार चूक थारचें ना. तत्कालीन समाजाची परिस्थिती तांची मानसिकताय, अस्तुरेक मेळपी उणाक दर्जाची वागणूक, ही परिस्थितीं आयज लेगीत तशीच पळोवपाक मेळटा.
पुरुसप्रधान संस्कृतायेंत अस्तुरेक मेळपी उणांक दर्जाची वागणूक ही तर, वर्सान-वर्सां पसूनची शोकांतिकाच. हीच शोकांतिका, हीच व्यथा, लेखक अभयान सुमतींत मांडल्या. ही कथा आसा स्वातंत्र्या उपरांतच्या काळांतली. ज्या काळांत बाल विवाह सारक्यो परंपरा देशांत चलताल्यो. चलयांक शिक्षणाचो मुळावो अधिकार नासलो. तर ह्या कथेंतली नायिका आसा सुमती. तिची आवय वोंवळ, बापूय नाना, हीं सगलीं पात्रां कथेचो गाभो आसात. आनी तांच्या घराब्यां भोंवतणी हें कथानक घुंवता.
म्हज्या मतान दरेक साहित्य कृती भाशेच्या माध्यमांतल्यान साकार जायत आसता. अशें आसलें तरीय लेखकागणिक आनी साहित्य कृतीच्या आशय गणिक, दरेक साहित्य कृतीची भास ही वेग-वेगळीं रुपां धारण करता. कादंबरीचो विचार करतना तिच्यातल्यो घडणुको आनी अभिव्यक्तींक जितलें म्हत्व आसता, तितलेंच म्हत्व कादंबरींतल्या भाशेक आसता. कादंबरी हो साहित्य प्रकार मुळांत बहू केंद्रीय आशिल्ल्यान, भास ही अभिव्यक्तीचें प्रभावी माध्यम थरता. कादंबरीच्या स्वरुपा विशीं भालचंद्र नेमाडे म्हण्टात- कादंबरीची भाशींक रुपां कादंबरीच्या संहितेंतल्यान भाशीक रूपांच्या परस्पर संबंधांतल्यान निर्माण जायत रावतात.
देखून नेमाडे हांच्या वयल्या विवेचनांचो चिकित्सकपणान आमी विचार करतात. तेन्ना कादंबरींतल्या भाशेक एक वेगळें कितेलें म्हत्वाचें स्थान आसा हें जाणवता. भास ही सादी, रसाळ, आनी रसरसशींत आसूंक जाय. लेखक अभय ह्या मळार यशस्वी थारला. ताच्या कादंबरीची भास ख-यानीच उत्कृश्ट आसा. तरीय अभय बाब हांणी म्हणीं, ओपारी आनी वाक्यप्रचारांचो खूबच उणो उपेग केला हेंय खात्रेन जाणवल्या बगर रावना. कादंबरीची भास अदीक प्रभावी आनी सैमीक जावपा पासत बोलींतलीं भास, वाक्यप्राचरांची येवजण करतात. पूण हो प्रयोग सुमतींत अजिबांत जाल्लो दिसना. तशेंच त्या-त्या पात्रांच्या तोंडांत, त्या-त्या वाठारांतलीं बोली भास जर लेखकान तांच्या मुखांत (तोंडांत) संवांदांतल्यान घाल्लीं, जाल्यार दुदांत साकर पडिल्ले भशेन जातासलें. पूण एका उच्च वर्णीय भाशेचो प्रभाव खरपणान जाणवता. देखून ताचो अभाव तातूंतल्या व्यक्तींरेखांचेर पडल्यार नवल कसलें.
हे कादंबरींत रुपक, प्रतिमां आनी प्रतिकांचो वापर उणोच जाणवता. अशीं रुपकां, प्रतिकां आनी प्रतिमां वापरल्यार अनुषांगिक अभिव्यक्तीक अदीक सामर्थ्य येता. तरीय हे कादंबरीचो शेवट मनाक भिडटा. देख- सगळ्या गांवभर खबर पाविल्ली, सुमतीक पिशें लागलें. एक नशीब उटलें. तें आवयचेर सूड घेवंक गेल्लें. दैवान ताचेंरूच सूड घेतलो. आंगार कपडेच दवरिनाशिल्ल्यान सुमतीक पळोवंक वोंवळा बांयच्या दारांत लोक जमताले. आनी तांकां धांवडावपाचें काम आपाक करचें पडटालें. सुमतीची वाट कोणें लायली. तें जाणां जावन वोंवळबाय याद काडटाली, आपल्या घोवाची-नानाची, आपल्या कर्माचो तिका आतां पश्चाताप जातालो. पूण वेळ केन्नाच गेल्लो. लोक मात म्हणटाले- पिशे लागपाचो हो देखाव, लोकांक फटोवंक, धुवेन आवयच्या पावलार पावल दवरल्लां. आनी सुमतीची काणी घडोवपी दैव मात व्हडा व्हडान हांसतालें…
तर अश्योच सुमती आनी ताची आवय. आयज लेगीत 22 व्या शेंकड्यांत आमकां पळोवंक मेळटा. हुंडोबळी, स्त्रीभृण हत्या, बलात्कार ह्या सारक्यो घडणुको आयज लेगीत तितल्याच सहजतायेन घडटाना दिसतात.आयज कांय अस्तु-यो ह्या अन्याया विरोधांत झुजतना दिसतात. ही खोसयेची गजाल. पूण अजूनय अस्तुरी ही एक उपभोग वस्तू म्हूण तिच्या लागीं पळयतात? तशेंच साबार मळांर तिची जावपी प्रगती. हिचो लेगीत कांय जाण व्देस करतात. तरीय ही मानसिकताय खंयतरी बदलपाक जाय. तेन्नाच ख-या अर्थान स्त्री-पुरुस समानताय आसा अशें म्हणचें पडटलें.
एक काळ असोय आसलो, जेन्ना गोंयकारांची एक पुराय पिळगीं कोंकणीच्या मोगान पिशी जाल्ली. कोंकणी खातीर कितेंय करपाची तयारी अशिल्ले अशे हे लोक. कोंकणीक कोणेंय कितेंय म्हणलें जाल्यार रागान पेटून उठ्ठालें, कोंकणीक हिणसावपी तर चांटये पावलांक मेळटाले, तांचो मुखेल प्रस्न आसतालो, कितें आसा रे, तुमचे कोंकणींत? आनी तांकां जाप दिवचे खातीर जें कितें ना म्हणटात तें तयार करून तांच्या मुखार आपटिताले. त्या काळार कोंकणींत चड पुस्तकां नाशिल्लीं. बरोवपी जायते अशिल्ले पूण लेखकांचे लागीं दुडूं नासताले. तरीय कांय प्रकाशनांनी हो पुस्तकां उजवाडावपाचो व्हड वावर केलो. तातूंतल्यान सिलास मारनर, बर्फाचें जग, सुमती, लव्हस्टोरी आनी हेर जायत्यो कादंबरी उजवाडाक आयल्यो, हो इतिहास न्हयकारूं नज. आतांच्या कोंकणीं समिक्षकांक तीं ल्हान दिसूं येत, पूण तें एक व्हड काम आसलें. आनी त्या काळा वेल्या लेखकांनी आनी प्रकाशकांनी, त्या कठीण काळार तें काम केलें. देखून तांकां वालोर आनी नमन…

विशाल खांडेपारकार
8080622370