बोली भाशा लेगीत व्याकरणशुद्ध बरोवंक जाय

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

—————————————

—

गेल्ले कांय दीस कोंकणी शुद्धलेखन आनी नेमावळी संबंधान बरेंच आरतें परतें सोशल मिडियाचेर वाचपाक मेळ्ळें. सुरवेक कोणें कितें म्हणलें वा बरयलें तें म्हाका खबर ना. पूण भोवमानेस्त संजीव वेरेंकार हांचें ‘आतांच सो साक्षात्कार?’ आनी ‘कोंकणी शिक्षक आनी भाशा तज्ञ वोगी कित्याक?’ अशा अर्थाचीं वाक्यां वाचलीं. ह्या दोनूय वाक्यां भितर भो. संजीवबाब आनी भो. संदेशबाब हांचे भितर वाद आनी संवाद जाला, तो हांव वाचतालों आनी सोडून दितालों. केन्नाच म्हाका त्या विशयाचेर बरयनशें दिसलें ना. म्हणलें; भोंगूं तें. हाचें कारण एकूच, आयची म्हजी पिराय वादांत पडपाची ना. (82 चलता) पूण, संजीवबाबान अप्रत्यक्ष रितीन आवाहन आनी आव्हान केल्ल्यान बरोवचें अशें दिसलें. तशें हांवें घरकान्नी कडेन उलोवन लेगीत दाखयलें. ‘बरय तूं, पूण वाद निर्माण जायत अशें बरोवं नाका…. आनी कडक प्रतिक्रिया आयलीय जाल्यार ती मनाक लावन घेवं नाका.’  तिचें मत पडलें. हाचेर ‘तुका बरोवन दाखयतां. तुका जाय तशें एडीट कर, अशें सांगतकर अर्चनाबायन मान्यताय दिली.

हो वाद नवो न्हय. गोंयचे सुटके उपरांतचे कोंकणी चळवळीचे सुरवेकूच उपराशिल्लो. फाटल्या शेंकड्याच्या सातव्या दशकाचे सुरवेकूच कोंकणी भाशा मंडळाचे मिटींगेक हांव गेल्लों. टी. जी. बोरकाराच्या घरांत अदमास अडेच बाय अडेच मिटरांचे कुडींत भाशा मंडळाच्यो बसका जाताल्यो. तेन्ना थंयच भाशा मंडळाचें ऑफिसय आशिल्लें. बसका सोंपली आनी मडगांवच्यान फोंड्यां येवपाक बशीर चडलों. तेच बशीर भो. शिवदासबाब चडलो. तो आनी हांव सुरवाते पसूनचे कोंकणी चळवळीचे वावुरपी. भो. शिवदासबाब स्पश्ट वक्तो, पोटतिडकीचो निर्भीड वावुरपी. आनी हांव भिडेस्त. बशींत आमी दोगूय उबे. लागीं- लागीं उबे आशिल्ल्यान आमची चर्चा सुरू जाली. अर्थांत कोंकणीचेर. त्या काळार कोंकणींत चड साहित्य नाशिल्लें. तेन्नाच साहित्य निर्मणी सुरू जाल्या. उलयतां उलयतां भो. शिवदासबाबान म्हाका प्रश्न केलो. ‘बामणांचीच भाशा कित्याक?’ म्हजेकडेन निखालूस जाप नाशिल्ली. म्हजो तितलो अभ्यास नाशिल्लो. असो प्रश्न त्या काळार तरी फकत शिवदासानच करपाचो! आनी खंयच्याच बामणेतराक हें धाडस जावचें नाशिल्लें. आनी तेन्नाच्यान क्रांतीकारी चळवळो म्हूण हांव शिवदासा कडेन पळोवंक लागलों.

    दुसरें उदाहरण, शाळांनी आनी काॅलेजांनी कोंकणीक एक विशय म्हूण प्रवेश मेळ्ळो तेन्नाची गजाल. प्रवेश मेळ्ळो म्हणचे परस आमच्या म्हालगड्यांनी म्हाप्रयासान तिका शाळांनी आनी काॅलेजांनी रिगयल्ली. कशे तरेन तें विचारशात जाल्यार ताचो एक वेगळोच लेख जातलो. दोनेक वर्सांनी भाशा मंडळान मडगांवां आदर्शांत काॅलेजाचे आनी हायस्कुलाचे कोंकणी शिकपी भुरगे आनी कोंकणी शिकोवपी शिक्षक हांचें एक शिबीर आपयलें. शिबीर सुरू जातकच काॅलेजाचे भुरगे आपापल्यो अडचणी आनी अणभव सांगताले. एक भुरगो मुखार आयलो आनी ताणें सांगलें, आपणे कोंकणीचो पेपर शंबर टक्के बरयला. पूण आपणे सगळ्यो जापो आपूण उलयतां ते भाशेंत बरयल्यात. देखून म्हाका मार्क उणे पडले. सट्ट करून मनोहरबाब सरदेसाय उबो रावलो आनी सांगलें; ‘ना ना हांवें तुवें बरयलां तेच भाशेंत वाचलां, तपासलां आनी फावो तेच मार्क दिल्यात.’ त्या भुरग्याक हे प्रतिक्रियेची आशा नाशिल्ली. ताका मातशी लज जाली. पूण बाकीच्या भुरग्यां कडल्यान व्हडलो हांश्याचो फव्वारो आयलो.

    आतां विशयाक हात घालतां. अशीं शिबिरां आत्रे पयऱ्यान जातालीं. हेच प्रश्न, जे आज उपरासल्यात, ते येताले. उलोवपाची भास आनी लेखनाची भास हातूंतलो फरक सदांच चर्चेक येतालो. जापो परिणामकारक मेळनाशिल्ल्यो. पूण हो प्रश्न, ही अडचण लागीं लागीं सगळ्याच भाशांनी आसा म्हणपाचें म्हाका जाणवलें. मागीर कोंकणी अकादमी ही सरकारी संस्था सुरू जाली. आनी तिणें भाशेचे बांदावळी खातीर शद्धलेखनाचे नेम निश्चीत करचे म्हूण एक समिती नेमली. नेमावळीचें पुस्तक प्रसिद्ध जालें तेन्ना तातूंत एक नेम आशिल्लो, उगत्या स्वरा खातीर, अक्षराच्या वयर ॅ असो चंद्राकार कुरू घालची. पूण हो नेम फकत विदेशी उतरांक लागू जातालो. कोंकणी भाशेक हो लागू जायनाशिल्लो. कित्याक हें स्पश्टिकरण नाशिल्लें. पूण, आमी पाठ्यपुस्तक समितीच्या वांगड्यांनी एक बरो निर्णय घेतलो, कोंकणी अकादेमी ही जरी सरकारी संस्था आसली तरी ती आमीच म्हणल्यार कोंकणी भाशीकच चलयतात. जाळवणदार आमचेच विव्दान म्हालगडे आशिल्ल्यान, ही संस्था आमचे खातीर कोंकणी भाशेचे बाबतींत सुप्रीम कोर्ट आसा. जेन्ना जेन्ना अशे प्रश्न येतात तेन्ना आमी अकादमीच्या शुद्धलेखनाच्या नेमांचेर बोट दवरप. ही नेमावळ बऱ्याच प्रमाणांत मार्गदर्शक पुस्तिका थारली. म्हाका याद जाता त्या प्रमाण नव्या संस्करणांत, अकादेमीन तोय नेम (चंद्रकोरीचो) काडून उडयलो. कोंकणींच्या बाकीच्या बोलींनी अशे उगते स्वर, धांपिल्ले स्वर अशें साप्प उणे आयकूंक येतात. पूण गोमंतकीय कोंकणीत चड प्रमाणांत आसात. हाचें कारण पोर्तुगेज भाशेचो प्रभाव बी न्हय मू? (एक दुबाव) पूण, एक गजाल अणभवान सांगूंक शकतां, नव्यान शिकपी भुरग्यांक सांगचेंय पडलें ना आनी परतें- परतें शिकोवचेंय पडलें ना. हे अडचणीची तांकां जाणविकायूय जाली ना. ते जशी उलयतात तशीच कोंकणी वाचतात. कारण दुसरे भाशेचो प्रभाव तांचेर पयलीं जाल्लो आसना. आमच्या वेळार मराठींतल्यान शिक्षण जाल्ल्यान आमी मराठीचेच धर्तीचेर कोंकणी वाचताले. कोंकणीचे निजाचे शैलीचेर येवपाक आमकां बरोच कळाव लागलो. हो त्रास आतांच्या भुरग्यांक पडना. मुळावणच तांचें कोंकणींतल्यान जाता. देखून ते बरयता तशेंच वाचतात. घडये ही अडचण बिगर कोंकणी लोकांक जावंये.

    आतां भास कोणाची प्रमाण मानची? हो प्रश्न बरोच व्यापक आसलो तरी कठीण न्हय. एक देख : आर्विल्ली मराठी आनी पुर्विल्ली मराठी. ही बऱ्याच प्रमाणांत पुणेरी ब्राह्मणांनी विकसीत केल्ली मराठी. ती चंवरली, वाडली, फुल्ली, फळ्ळी तांचेच सावळे खाला. पूण जेन्ना ब्राह्मणेतर वर्ग शिकलो, सवरलो, तांची वैचारीक पातळी वाडली. तांचेय लोक बरोवपाक लागले. तेन्ना हातूंतल्यानूच दलीत समाजाचें बरोवप जल्मलें. पूण तांकां बरयतना पुणेरी भास कठीण लागपाक लागली. आनी सारखें आसा तें. विचार परगटायतलो जाल्यार आपूण उलयता तशेंच बरोवपाक मेळूंक जाय. आनी मराठीचे बाबतींत हांगाच वाद निर्माण जालो. पूण परिणाम असो जालो, दलीत आपले भाशेंत बरोवंक लागले. आज दलीत साहित्य व्हड प्रमाणांत फुलत आसा. दलीत साहित्यिक आज पुणेरी शैलींतय बरोवन नामनेक पावल्यात. भास एकूच, पूण जाती वयल्यान त्या साहित्याक दलीत साहित्य म्हूण दुसरें नांव पडलें.

    आमच्या म्हालगड्यांनीय आमी उलयता ते भाशेंत आमकां विचार प्रगट करूंक मेळूंक जाय, होच मुद्दो प्रभावी पणान मांडून कोंकणीक प्रतिष्ठा मेळोवन दिली. कोंकणीत साहित्य ना म्हूण विरोधक हिणसायताले, तांकां जाप म्हूण साहित्य निर्मणी केली आनी तरणाट्यांक बरोवपाचें प्रोत्साहन दिलें. इतलेंच न्हय कांय जाणांनी साहित्य पाडलें. कांय जाणांचे साहित्य हुबूनय गेलें. जें धल्लें तें तिगलें. तेन्ना साहित्य निर्मिणी जावपाक जाय आशिल्ली. कारण ती काळाची गरज आशिल्ली. आयचे नामनेचे साहित्यिक त्याच प्रयत्नाचें फळ! म्हालगड्यांक योग्य दिसलें तें तांणी केलें. स्व-सभावा प्रमाण केलें. आयचे परिस्थितींत खंयचे शैलीत साहित्य निर्मणी जावंची हाचे परस दर्जाची साहित्य निर्मणी जावंची हाचेर भर जाय आनी हो हेत जाय.

पूण, कोंकणीचे बाबतींत अशेंच जावंचें म्हणना हांव. कोंकणी समाज ल्हान आसा. चार वाठारांनी वाटून गेल्लो. तीन- चार लिपयांनी वांटे जाल्यात. ते खातीर भुरग्यांच्या शिक्षणांतूय खूब अडचणी येतात आनी आयल्यात. ते बाबतींत एकसुत्रताय येवप गरजेची. सुटकेची साठी हुपून गेली तरी ते नदरेन काम जाल्लें दिसना. प्रयत्न जायनात अशें न्हय, जावपाक जाय तितले फळादीक जायनात. आयज तरणाट्यांनी ते नदरेन वावुरचें आनी जी सुसुत्रताय जाय ती हाडपा खातीर काम करचें. आनी मनां दुखयनासतना एके लिपयेर हाडपाचो प्रयत्न करचो, अशें म्हाका दिसता.

    आज ना फाल्यां. काळांतरान ही संदेशबाबाली प्रक्रिया, थोडीशी कृत्रीम दिसली तरी, अशीच चालू उरली जाल्यार ताका जाय तशें इत्सीत फळ मेळतय बी. आनीक एक गजाल स्पश्ट करतां हांव. संदेशबाबालो हो प्रयत्न पयलोच न्हय. हाचे पयलींय असो प्रयत्न जाला. गोंय विधानसभेचे पयले सभापती, नामनेचे साहित्यिक, विचारवंत, स. पां. पुं. शिरोडकार, हांणी आपलें कोंकणी साहित्य भोवजन समाजाचे बोलींतच बरोपाक सुरवात केल्ली. एक- दोन पुस्तकांय बी तेच बोलींत छापून आयिल्लीं. स. चंद्रकांतबाबान त्या बद्दल तांकां विचारलेंय बी. तांकां जाप मेळ्ळी, ‘ती भोवजन समाजाची भास. तूं पळयशी, तुजे बोलींतल्या तुज्या पुस्तकांच्या वाचकां परस थोड्याच काळांत म्हजे वाचक कितले वाडटात तें!’ पूण, ती पुस्तकां काळाचे व्हांवतेंत व्हांवून गेलीं. आपणे साहित्य खंयचे बोलींत बरोवचें हो लेखकाचो खाजगी प्रश्न. ताका खंयचीय संस्था वा समाज मना करूंक शकना.

   एक याद जाता म्हाका. स. भो. रवींद्रबाबान आमकां, तेन्नाच्या नव्या आनी तरणाट्या लेखकांक एक गजाल सांगिल्ली. तुमी बरे लेखक जातले जाल्यार वाचन करात. जगा वयल्या जाणा त्या सगळ्या भाशांचे साहित्य वाचात. अधाश्या भशेन वाचन करात. पूण एक गजाल ध्यानांत दवरात. मराठी साहित्य मात कशेंच वाचूं नाकात.’ रवींद्रबाबाल्या ह्या सांगण्याचो अर्थ म्हाका तेन्ना व्हडलो सो कळ्ळो ना. बऱ्याच अणभवा उपरांत ध्यानांत आयलें. तातूंत बरोच खोल अर्थ आसा. कोंकणी मराठी एकेच आवयच्यो (प्राकृत) दोन धुवो. मराठी साहित्यिक स. बा. द. सातोस्कारांनी तर बरयलां ‘कोंकणी ही मराठीची पूर्व भाषा’ (मराठी कोंकणीपासून जल्मल्या म्हणपाक लज दिसली काय!) 

    मराठी लोक कोंकणी ही मराठीची बोली म्हूण हिणसायताले. रवींद्रबाबाक तें तशें न्हय म्हूण सिद्ध करपाचें आशिल्लें. देखून आमच्या लेखकांचेर मराठीचो प्रभाव जावचो न्ही म्हूण मराठी वाचन करूं नाकात म्हूण सांगिल्लें. त्या वाचनाचो प्रभाव आमचेर जाताच. आज काल हांवें एक पळयलां. ‘सुरु करप’ आनी ‘चालू आसप’ हातूंतलो फरक मराठीन काडून उडयला. देखीक, ‘नाटक अजून चालू आहे’ बरोवपाच्या जाग्यार ते बरयतात, ‘नाटक अजून सुरू आहे’ आनी ताचो प्रभाव आमच्या दिसाळ्याचेर जालाच. कवि लेखकांचेरय जाता आनी जाला. पयर बाय अन्वेशाची चार/पांच वोळींची कविता हांवें वाचली. तातूंतय तेंच दिसलें. कविता अशी आसा, 

तुज्या यादींचें जोगूल

म्हज्या काळजांत आयज

सकाळींच चकचकलें..

आनी सांज जाली तरी,

गडगड सुरूच आसा. 

    सुरू केल्लें सुरुच आसतलें कशें! सुरू करप हो क्षणीक प्रोसेस. चालू आसप हो कंटिन्युअस प्रोसेस. सुरू केलें म्हणटकच ‘सुरू’चें काम सोंपलें. मागीर तें चालू आसता. आमचें एकलें एकसुरें दिसाळेंय बी हातूंतल्यान सुटूंक ना.

    आनीक एक सांगपाचें आसा. कोंकणीचे खंयचेय बोलींत साहित्य रचणूक करूं. पूण, भाशेची शैली, धाटणी, मूळ सभाव, व्याकरणाचेर उदक सोडूंक जायना. व्याकरणाच्या संबंधान सांगपाचें जाल्यार गोंयांत कांय वाठारांतले लोक उलयतासतना स्त्रीलिंगी क्रियापद लेगीत पुरुशलिंगान उलयतात. देखीक, हें वाक्य पळयात. ‘हांवें गळ्यांत सरपळी घाल्या.’ हें वाक्य उलयतासना ते उलयतले, ‘हांवें गळ्यांत सरपळी घाला’ पूण आमी अशें उलयतात म्हूण तें तशेंच बरोवप सारखें न्हय. भो. सुरेशबाब बोरकारान लेगीत आपल्या व्याकरणाच्या पुस्तकांत बोली भाशेचो विचार केला. बरयतना बोली भाशा लेगीत व्याकरणशुद्ध बरोवंक जाय. बरयल्लें साहित्य विद्यार्थी वाचतात, शिकतात. फाटीं फुडें तें पाठ्यक्रमांत लेगीत वचपाची शक्यताय आसता.

    बोली भाशेंत साहित्य रचणूक आनी लिखीत भाशेंत साहित्य रचणूक हातूंत फरक आसा. आनी आसूंक जाय. बोली भाशेंत म्हजे विचार हांव उण्यांत उण्या उतरांनी तुज्या मेरेन पावयतां. पूण लिखीत भास शृंगारीक आसता. ती म्हणी, वाक्प्रचार, जमल्यार अलंकारांनी शृंगारिल्ली आसता. भाशेंत उतरां कितलींय आनी खंयचींय घेवपाक जातात. चड करून संस्कृत उतरां, मागीर तीं तत्सम आसूं वा तद्भव आसूं, कोंकणींत तीं सहजतायेन येतात. पूण तांणी रूढ उतरांचेर शेक गाजोवंक जायना.

– अशोक कामत

9552571424