दरेके सरकारी, खाजगीकचेऱ्यांनी जाय विशाखा समिती

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

सरकारी, अर्द सरकारी, खाजगी संस्था, कंपनी, शाळा, हायस्कुल, कॉलेज, पुलीस स्टेशन, दरेका खात्यांत विशाखा मार्गदर्शक समिती आसप गरजेची. जिका लागून बायलां, भुरगीं, चलयांक अन्याय सोंसचो पडचो ना. आनी ही समिती सगळ्यांनी स्थापन करची. आयज सगले कडेन बायलो सुरक्षीत नात. कामाचेर वा हेर खंयूय वतना असुरक्षितताय जाणवता. ते खातीर सगल्यांनी विशाखा समिती स्थापन करून बायलांक राखण दिवची. ते खातीर आमी लोक जागृताय करतलीं. कामाच्या वा वेवसायांच्या सुवातेर ही समिती स्थापन करप सक्तीचें आसा. कामाच्या सुवातेर कसलेच तरेचे लिंगीक त्रास टाळपा खातीर समितीन वावुरचें पडटलें. ज्या सुवातींनी 10 वा चड लोक काम करतात थंय ही समिती सक्तीची आसा. समितीची बसका 3 म्हयन्यांनी एक फावट घेवप सक्तीचें. हे समितीच्या वांगड्यांचीं नांवां जाहीर करून सगळ्यांक दिसपी सुवातेर लावप गरजेचें. तातूंत बायलां आनी दादले प्रतिनिधीय आसप गरजेचें. स्वयंसेवी सेवेंतली एक बायल अधिकारी हे समितींत आसप सक्तीचें. हे समितींत काम करपी बायलो, बायल वेवस्थापक आनी प्रतिनिधी दादले हांची नेमणूक करतात. एनजीओ कडल्यान ह्या विशयांत तज्ञ बायलेचीय नेमणूक करतात. ह्या खंयच्याय वांगड्याक खंयच्याय प्रकारच्या अन्यायाची लेखी कागाळ बायलां करूं शकतात.
विशाखा नेमाचेर आदारीत केंद्र सरकारान 2013 वर्सा ‘कामाच्या सुवातेर बायलांक लैंगीक छळ (प्रतिबंध आनी निवारण) कायदो’ केलो. बायलांची नोकरी करपाची सुवात सुरक्षीत आसूंक जाय; अशा कामाच्या सुवातेर बायलांक कसलोच लिंगीक अत्याचार जावचो न्हय आनी तो घडलो जाल्यार ताची प्रक्रिया आनी उपाय कितें आसूंक जाय, त्यो तरतुदी कायद्यांत आसात. सगळ्यांत पयलीं लिंगीक त्रास म्हणल्यार कितें तें जाणून घेवया.
कायद्याच्या कलम 2 त ताची व्यापक व्याख्या केल्या. सकयल दिल्ल्या नाका आशिल्ली खंयचीय कृती वा वागणूक लिंगीक त्रास मानतले.
1) शारिरीक आत्मीयताय वा संकेत, 2) लैंगीक सुखाची मागणी वा इत्सा दाखोवप, 3) लैंगीक टिप्पणी, 4) अश्लीलताय दाखोवप, 5) हेर खंयचीय नाका आशिल्ली शारिरीक, तोंडी लिंगीक कृती.
तेच प्रमाण कामाच्या सुवातेर बायलांचो लिंगीक शोशणाच्यो घडणुको वा चड करून बायलांचे परिस्थितीचो फायदो घेवप. देखः कामाचे सुवातेर प्राधान्य दिवपाचें प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष उतर वा कामाच्या सुवातेर हानीकारक वागणूक दिवपाची प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष धमकी दिवप / बडटी आडावप वा बायलेक काम करपाक मेळचेंना अशें करप. लिंगीक त्रासांत बायलेचे भलायकेक वा सुरक्षेक धोको निर्माण करपी परिस्थिती वा आचरण निर्माण करपी खंयचेय कृतीचो आस्पाव जाता.
कामाचे सुवातेर
ही एक सामकी म्हत्वाची व्याख्या आनी तातूंत सगळ्या प्रकारच्या सरकारी/ अर्धसरकारी, खाजगी कार्यालयां, जंय बायलेक कामाक लागून दुसरे सुवातेर वचचें पडटा अश्यो सुवाती. खंयचेय पिरायेची बायल जी लिंगीक अत्याचाराची बळी पडल्या ती कागाळ करूंक शकता. पूण, घरगुती वा घरगुती कामगार (देखीक- रांदप, आयदनां धुवपी बायलां) लेगीत कागाळ करूंक शकतात. पूण अशे दुख्खी बायलेक तिच्या शारिरीक वा मानसीक स्थितीक लागून स्वता कागाळ करपाक मेळना जाल्यार तिणें नात्यांतल्या, इश्टाक, सहकाऱ्याक, बायलां आयोगाच्या अधिकाऱ्याक वा गिन्यान आशिल्ल्या मनशा कडेन अशे घडणुकेची कागाळ करूं येता. जर बळी पडिल्ली बायल मेली आनी अशे घडणुकेची म्हायती मनशाक आसल्यार ती व्यक्ती तिच्या वारसदारांच्या बरयल्ल्या संमतीनूच कागाळ दाखल करूंक शकतात.
कागाळ कशी करची?
दरेका कार्यालयांत/ आस्थापनांत अंतर्गत तक्रार समिती स्थापन करप सक्तीचें आसा. ही समिती तीन वर्सां खातीर अस्तित्वांत आसतली. अशे समितींत अर्द्या परस चड वांगडी बायलां आसतलीं, अशी अपेक्षा आसता. संबंदीत कार्यालयांत/ खात्यांतली वरिश्ठ बायल अधिकारी ते समितीची मुखेली आसतली. त्या खात्यांत बायल अधिकारी ना जाल्यार हेर खात्यांतल्या बायलेची नेमणूक करूं येता. तेच प्रमाण दोन वांगड्यांक बायलांच्या प्रस्नांचेर कायदेशीर गिन्यान आसपाक जाय. तशेंच वांगड्याक धर्मार्थ संस्थांनी वा लिंगीक त्रास दिवपी प्रस्नां विशीं जाणीव आसूंक जाय. हाचे वांगडाच सरकाराक जिल्ह्या प्रमाण थळावी तक्रार निवारण समिती तयार करपाचो अधिकार दिला.
कागाळ कशी दाखल करची आनी उपरांतची प्रक्रिया खूब म्हत्वाची. त्रास दिवपाची घडणूक घडले उपरांत वा अशी घडणूक चालू आसल्यार निमाणे घडणुके उपरांत तीन म्हयन्यां भितर बायलेन अशे समिती कडेन बरयिल्ली कागाळ दाखल करप गरजेचें. कागाळ लेखी स्वरुपांत दाखल करपाक बायलेक योग्य मजत दिवप ही समितीची जापसालदारकी. समितीक कागाळ दाखल करपाची मुजत आनीक तीन म्हयने वाडोवपाचो अधिकार आसा.
कागाळीची चवकशी सुरू करचे पयलीं, दुख्खी बायलेन संमती दिल्यार, समितीन अशी कागाळ तडजोडीन सोडोवपाक फुडाकार घेवं येता. पूण मध्यस्थीच्या नांवान पयशे दिवन अशी कागाळ निवळावंक मेळना, असो कायद्यांत स्पश्ट उल्लेख आसा.
कागाळी वांगडा संबंदीत कागदपत्रां आनी सगळ्यांच्यो स प्रती आसपाक जाय; तशेंच साक्षीदारांची वळेरी बळी पडिल्ले बायलेक दिवची पडटा. उपरांत समिती कागदपत्रांची प्रत सात दिसां भितर प्रतिवादीक धाडटली. प्रतिवादीन प्रत मेळ्ळे उपरांत धा दिसां भितर बरयल्ली जाप दाखल करची.
अशी कागाळ दाखल केले उपरांत, सेवा नेमांत वा हेर नेमांत थारायिल्ले कार्यपद्दती प्रमाण समिती चवकशी फुडें व्हरतली. अशे कागाळींत समिती कडेन खंयचीय ‘प्रायमा फेसी’ केस मेळ्ळी जाल्यार सात दिसां भितर संबंदीत पुलीस स्टेशनांत छळाची कागाळ समितीन दाखल करप सक्तीचें. आरोपी व्यक्तीन तडजोडीच्या नेमांक पाळो दिवंक ना जाल्यार समिती कडेन नव्यान चवकशी सुरू करपाचो वा पुलीस कागाळ करपाचो अधिकार आसता.
कागाळदार बायल वा प्रतिवादी कसलेंच वैध कारण नासतना सलग तीन तारखांक गैरहाजीर आसल्यार, समिती कडेन कागाळ रद्द करपाचो वा एक्स पार्टे निर्णय घेवपाचो अधिकार आसता. अर्थांत ताचे आदीं वादी/ प्रतिवादीक 15 दिसांची सुचोवणी समितीन दिवप बंधनकारक. तेच प्रमाण साक्षीदार आपोवपाचे आनी कागदपत्रां सादर करपाचेय दिवाणी न्यायालयाचे अधिकार समितीचेर आसता. चवकशी करतना सैमीक न्यायाच्या तत्वांक पाळो दिवप बंधनकारक आसा. म्हणल्यार ज्या मनशाचेर आरोप करतात, तोच मनीस चवकशी समितींत आसचो अशी अपेक्षा ना; तशेंच सगळ्यांची बाजू आयकले बगर खंयचोच निर्णय घेवचो न्हय. दुख्खी बायल वा प्रतिवादी दोगांयकय वकील नेमपाक मेळना. वट्ट 90 दिसां भितर ही चवकशी पुराय जावपाची शक्यताय आसता. चवकशी वेळार बळी वा आरोपी दुसऱ्या खात्यांत बदली करूं येता वा चवकशी सोंपसर बळी पगारी सुटयेर आसूं येता.
चवकशी उपरांत समिती चवकशी अहवाल सादर करता. कागाळींत तथ्य मेळूंक ना जाल्यार समिती असो अहवाल मालकाक दिता. तथ्य मेळ्ळ्यार, समितीन ‘नियोक्त्याक’ संबंदीत सेवा नेमा प्रमाण प्रतिवादी आड कारवाय करपाची आनी तशेंच प्रतिवादीच्या पगारांतल्यान लुकसाण भरपाय म्हणून फावो ती रक्कम काडपाची शिफारस करूंक शकता. प्रतिवादी ह्या शिफारशीं आड 90 दिसां भितर संबंदीत न्यायालयांत कागाळ करूंक शकता.
कागाळदारान दिल्ली कागाळ फटीची आशिल्ल्याचें सिद्ध जाल्यार अशा मनशाचेर नेमा प्रमाण कारवाय करूं येता. पूण फकत कागाळदाराक तें सिद्द करूंक मेळ्ळें ना म्हणून तें फटीचें अशें मानूंक फावना.
पुराय गुप्तताय
कागाळदार बायलां, आरोपी- प्रतिवादी हांची नांवां गुपीत दवरतले; तशेंच, तडजोड कार्यवाही, चवकशी कार्यवाही आनी अहवालांक कसलीच प्रसिद्धी दिवची ना; नाजाल्यार अशी प्रसिद्धी दिवपी मनशाचेर कायदेशीर कारवाय करूं येता. आयच्या सोशल मिडिया युगांत ही तरतूद खूब म्हत्वाची.

निवृत्ती शिरोडकार
98501 75509