भांगरभूंय | प्रतिनिधी
ही गोंयकार आवय आनी धुवेची जोडी त्या काळांतल्या कलाकारांक आनी इतर बायल कलाकारांक आदर्श थारलीं. नाटक, सिनेमा वा नृत्य असले भारतीय कलेच्या सुवर्ण युगाची ती भागिदार जाली.
शेनवारा 26 नोव्हेंबराक ज्येश्ठ नाटक, सिनेमा, दूरचित्रवाणी ह्या क्षेत्रांत विक्रम गाजयलेले विक्रम गोखले हांच्या मरणाची बातमी आयकून मन भोव बेजारलें. हांवें कोविडा वेळार, “गोंयच्यो स्वर सम्राज्ञी- गोंयांत हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगिताची वाटचाल” ह्या विशयार गोंयच्या अज्ञात गावप्यांल्या सोदांत संशोधन करत आसतना म्हाका आदळिल्ले विक्रम गोखले हांची पणजी दुर्गाबाय कामत आनी आजी कमलाबाय कामत – गोखले, तशेच तांचो आजो रघुनाथ गोखले, बापूय चंद्रकांत गोखले ह्या कुटुंबान दिल्ल्या संगीत आनी अभिनयाचें गिरेस्त दायज वाचप्यां कडेन वांटून घेंवक सोदता. असले कर्तुत्ववान, गौरवशाली घराब्याचे चवथे पिळगेचें व्यक्तिमत्व सर्गेस्त विक्रम गोखले आशिल्ले. तांणी त्रियात्र, मराठी आनी हिंदी चित्रपट आनी दूरदर्शनांत बी उत्कृष्ट अशें काम केल्ले आसा. अभिनय तांचे रक्तात आशिल्ले.
विक्रम हांची पणजी दुर्गाबाय कामत (1899 -1998) ही बार्देश तालुक्यांतल्या अस्नोडेची. तांचे लग्न आनंद नानोस्कर हांचे बरोबर जाल्लें. नानोस्कर हांणी उच्च शिक्षणा खातीर गोंय सावन मुंबय येवन, शिक्षण प्राप्त करन उप्रांत जे. जे कला महाविद्यालयांत इतिहासाचे प्राध्यापक म्हण नियुक्त जाल्ले. दुर्गाबायेंत कला भरभरून आशिल्ले. ती चित्रकलेंत, गायनांत आनी दिलरूबा, बीन, करताल, सतार असल्यो कितल्यो तरी वादन वाजवचांत कुशळ आशिल्ली म्हूण कळटा. पूण, केदनाय भायर वचून सार्वजनीक सादरीकरण करची तिका संद मेळ्ळेना. त्या काळांतल्या दुसऱ्या बायलांची तुलना केल्यार दुर्गाबाय सातवी मेरेन शिकिल्ली. तिका मुखार शिकपाची उमेद बी आशिल्ली. पूण दुर्दैवान तांचे घरकारालें वेवहार सारके नाशिल्ले कारणान स्वाभिमानी दुर्गाबायेक घटस्फोट घेंवका पडले. त्या काळांत केदनाय व घडनाशिल्ले गजाल करन, आपले एकुलती चली कमलाबाय वांगडा तिणें स्वतंत्र जिवित सुरु केल्ले.
तो काळ समाज परिवर्तनाचो आशिल्लो. इंग्लीश शिक्षण घेतिल्ले समाज सुधारकान राजकी वलयांत सुधारणा हाडपाक स्वराज्याची मागणी, तशेच लोकांत सामाजीक व राजकी समज हाडपाक विंगविंगड विषयाचेर नाटक बरवन सादरीकरण करपाची जबाबदारी घेतिल्ली. त्या वेळाक अनेक थळावें, वेगवेगळे भाशेच्यो नाटक मंडळी झपाट्यान उद्भवल्यो.
असलेच त्या वेळाची प्रवाशी नाटक मंडळींत दुर्गाबायेन काम घेतले. पूण तांचे जिवित सुखाचे नाशिल्लें. ती एक धीट बायल आशिल्ली म्हूण समाजाचे कठोर रूढी विरोधात वचून तिणे बायल मनश्याले भमिका करू लागली. त्या काळांत बायलांले वेशांत दादल्यान अभिनय करचो रिवाज आशिल्लो. परंपरावादी वा अपरिवर्तनावादी आसले समाजांत कुलीन घरचे बायलांक भायर येवन अभिनयाची वृत्ती घेवप असाध्य आशिल्लें. हाका लागून शिश्ट लोकांन तांकां खूप त्रास दिलो, नांवां दवरलीं. पूण दुर्गाबाय खचलीना. शेक्सपियरांल्या हॅम्लेटचो मराठीं अणकार गोपाळ गणेश आगरकर हांणी “विकार-विलसित” नांवान केल्लो. तातूंत दुर्गाबाय आनी तिगेली धूव कमलाबाय दोग्गांकय काम मेळ्ळें. पांच वर्सांच्या कमलाबायेन ल्हान भुरग्याले अभिनय केल्लेलो खूब गाजलो.
कमलाबायेक आवयेन संगीत आनी नांचांत प्रशिक्षण दिल्ले. ती मुखार सक्षम कलाकार म्हूण प्रसिद्ध जाल्ली. प्रवाशी नाटक मंडळीं एका गांवा सावन दुसरे गांवां तंबूंत जीवन जगत- फिरत आशिल्ले दुर्गाबायेन आपलें धुवेक स्वता शिक्षणाचे तालीम दिल्ले म्हण कमलाबाय शिक्षीत जाल्ली. मागीर धुवे बरोबर मेट्रीका परिक्षेक बी ती बसली, पूण नापास जाली. इतले कष्टाचे दीस आसून बी आपलें जिवीत सुदारून घेंवपाची धडपड तांच्यांत कितले आशिल्ली ही खरी कौतुकाची गजाल आसा.
किर्लोस्कर नाटक मंडळींतले अभिनेते रघुनाथ गोखले बरोबर कमलाबायीले लग्न जाल्ले. दोगय नाटकांत काम करतालीं. पूण रघुनाथ किर्लोस्कर नाटक मंडळींत बायल मनीसांले भूमीका करताले आनी कमलाबाय दादल्याले! काम अचूक आनी जबाबदारीन करताली. एक नाटकाक तणें दांडपट्ट्यांचो खेळ शिकून ती भुमिका सुंदर निभायले खंय. तांका तीन भुरगीं जालीं. चंद्रकांत, लालजी व सूर्यकांत. चंद्रकांत हाणीं हिंदी, मराठी नाटकांत आनी चित्रपटांत कामां केल्यात. तांचो सुपुत्र विक्रम गोखले, हे मराठी आनी हिंदींत अभिनेता म्हूण गाजले. पंडीत लालजी आनी सूर्यकांत हे नामनेस्त तबलावादक आशिल्ले. कमलाबाय वयाचे पंचवीस वर्सार विधवा जाली. तेन्ना ती गुरुवार आशिल्ली. तांचो तिसरो चलो सूर्यकांत बापयेले मरणा उप्रांत उबजलो. पूण तिणें खंबीरपणान आपले पायार उबरांवपाक प्रयत्न केले.
विसाव्या शतकाचे सुरुवातीक भारतांत चित्रपट सृश्टी जांवपा लागली. चित्रपट निर्माते, दिग्दर्शक आनी कॅमेरामन दादासाहेब फाळके हे सोनेरी चित्रपटाचे मूळ पुरूस. “राजा हरिश्चंद्र” तांगेलो पयलो चित्रपट. तें चित्रपट करतना तांणी बायल नटींक सोदपाक काडिल्लो त्रास, हरिश्चंद्राची फॅक्टरी ह्या सिनेमांत दाखयला. दुसरो “मोहिनी-भस्मासूर”. ह्या चित्रपटाक दादासाहेब बायल नटी परतून सोदताले. अखेरेक कमलाबाय मोहिनी ह्या मुखेल भुमिकेक आनी दुर्गाबायेक पार्वतीचे भुमिके खातिर वेंचून काडले.
कमलाबायन फकत अभिनय मात न्हय, पूण नाच बी केलो. 1913 त तो चित्रपट पडद्यार आयलो. अशी दुर्गाबाय आनी तांची चली कमलाबाय दोग्गंय पयले फावटी बायलाले वेशांत काम केले म्हूण तो सिनेमा जगांत नामनेस्त आस्सत.
1930 त कमलाबायक वीर सावरकर हांणी हरिजनांले वायट अवतिकायेचेर बरयिल्लें आनी स्वता दिग्दर्शन केल्लेले उशाप हें नाटकांत काम करची संद मेळ्ळी. तशे तांणी पस्तीस चित्रपटांत काम केलां. चड करन पौराणीक , “देवी देवयानी”, “शर्मिष्ठा”, चंद्रहास, अंबरीश इत्यादी. “राजरानी मीरा”, “मीर्ज़ा साहेबान”, “बिखरे मोती”, “प्रभु के प्यारा”, “स्ट्रीट सिंगर”, “सोना चांदी”, “एक नज़र”, “गेहरायी” …लांब यादी आसा.
दुर्गाबाय आनी तांची धूव कमलाबाय हांणी दोग्गांन तांचे जिवितांत घेतिल्ले निर्णय पळयल्यार तीं दोगंय तांचे काळापेक्षा खूप पुढे आशिल्यो हें स्पष्ट जाता. घटस्फोट म्हण, प्रवाशी नाटक मंडळींत अभिनय, फाल्केंचे नाटकांत बायल मनीसालें भूमीका हें सगळे त्या वेळाचे- काळाचे, रूढीचे विरोधांत वचून लढा दिल्लेले कौतुकास्पद आसा. ही गोंयकार आवय आनी धुवेची जोडी त्या काळांतल्या कलाकारांक आनी इतर बायल कलाकारांक आदर्श थारलीं. नाटक, सिनेमा वा नृत्य असले भारतीय कलेच्या सुवर्ण युगाची ती भागिदार जाली.
अशें तरेन सर्गेस्त विक्रम गोखले हांणी आपल्या पणजी, आजी आनी बापायची अभिनयाची गौरवशाली परंपरा चालू दवरली. तांच्या मरणान एका कुटुंबाची गौरवशाली अभिनय परंपरा सोंपल्या. तांच्या आत्म्याक सद्गती मेळूं अशें देवा कडेन प्रार्थना!
(लेख मंगळुरी कोंकणींत आसा.)
– सुषमा आरूर
9740399995
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
