भांगरभूंय | प्रतिनिधी
आदोळी मोडली, मांय मेली, सुनेक बुद्ध आयली हे म्हणी फाटली काणी अशी: एकदां खंय मांय-सुनेचें बरेंच पेटलें. एकामेकांची सगळीं कुतां वयर काडून जातगीर सुनेचें पाशियेंस सोंपलें आनी रागाभरयांत सुनेन लागींच आशिल्ली आदोळी काडून मांयचेर मोखली. आदोळी तकलेक लागिल्ल्यान मांय आक्ताक सोंपली आनी जमनीर पडिल्ल्यान आदोळीय मोडली. हें सगळें घडटगीर सून भानार आयली. मांय कांयच काम करिनासली तरी आपल्याक आदोळेचेर कांतून शिनून तरी दिताली. आतां मांयूय ना आनी आदोळीय ना. सगळे वटेन नुकसान जातगीर ही ओपार मारतात.
‘शेटीले सत्रेंत तकली घालपाची संवंय’ हे म्हणी फाटली काणी अशी, एका गांवांत एक बायल मनीस आशिल्ली. गांवांतल्यो सगळ्यो खबऱ्यो, धवळे जाय आसल्यो. कसलेंय निमित्य करुन लोकांचेर बळयां आंगार पडपाची संवय आसली. लोकांच्यो जाळवण्यो करपाची तिका भोवच सोस.
एक दीस बाजार करून घरा येतना तिका एक प्रतिश्टीत शेट फुडें चलता तो दिसलो. ताचे कडेन तिची वळख नासली. तरी ताचे कडेन गजाली काडून घेवपाची तिका उमळशीक लागली. तुरतुरीत चलून तिणें ताची फाट धरली. पूण कशी उलयतली? बरें कडकडीत वत पडिल्लें म्हणटगीर शेटीन सत्री फुलयलेली. हिणें सावळेचें निमित्य करून त्या शेटील्या सत्रेंत तकली घाली. शेटीन आपली सत्री तिचेवशेन बागयली. मागीर कितें विचारता! वाटभर तिगेल्यो नाना तरेच्यो खबरो चालू आसल्यो.
कांय लोक अशेय आसतात जे बळयां दुसऱ्यांच्या आंगार पडटात आनी आपल्या कितेंय सावता काय म्हण पळयतात. असल्या लोकांक मागीर ‘शेटील्या सत्रेंत तकली घालपाची संवय ताका’ अशी ओपार मारतात.
जाय गो म्हादेव, घे गो म्हादेव!
एक आपल्या वाध्याची बायल आसली. आपल्या मनांसारकें कांयच घडलें ना जाल्यार ती गांवांतल्या रानांत एका मोडक्या म्हादेवाच्या देवळांत वचून म्हादेवाच्या पिंडी म्हऱ्यांत वचून बसताली. घोव सदांच तिका सांगतालो कीं तें देवूळ खूप वर्सांचें, तें मोडपाक पावलां. तूं थंय एकटी वचनाका. तुका सोरोप, विंचू बी चाबत. तुका वचपाकच जाय जाल्यार गांवांतल्या म्हादेवाच्या देवळांत वचून पांया पडून यो. पूण ही बायल सामकी हट्टी. आपूण रानांतल्याच म्हादेवाच्या देवळांत वतली म्हण हट्ट करुन बसली. घोवान म्हळें तूं जाय तें कर. ही त्या म्हादेवाच्या देवळांत गेली आनी म्हादेवाच्या पिंडीक हात लावन पांय पडपाक लागली. पिंडीचेर आशिल्लो एक विंचू. ताणें हिच्या हातांत कडकडून घांस मारलो. ही बोबो मारीत घरा आयली. मागीर वखद विर्सद कतगीर हिगेली दुख देंवली. तें पळोवन घोव म्हुणूंक लागलो तुका तोच म्हादेव जाय आसलो न्ही? आतां खा पातोळ्यो!
कोणय हट्ट करता आनी मागीर त्या गजाली खातीर त्रासांत पडटा तेन्ना ही ओपार मारतात.
दोंगर व्हिलो, हुंदीर जालो
एकदां दोंगराक खंय व्हियेवपाच्यो वेणो येवपाक लागल्यो. सगळे लोक हो चमत्कार पळोवपाक एकठांय आयले. दोंगोर मोठया मोठ्यान हुयेली मारपाक लागलो. लोकांक दोंगराच्या पोटांतल्यान कितें येतलें तें पळोवपाची उमळशिक लागली. निमणे एक ल्हानसो हुंदीर भायर आयलो. एका ल्हान गजाली खातीर व्हडलो बोवाळ करप जाता तेन्ना ही ओपार वापरात. ‘दोंगोर पोखरुन हुंदीर काडप’ हिवूय ह्याच अर्थाची दुसरी एक म्हण.
एके जिबेन सगलो संवसार आप करूंक येता
मनशाची ही अडेच इंचाची जीब मनशाचें नशीब बदलूंक शकता. खावप आनी उलोवप ह्यो दोनय गजाली जिबच करता. मनशान जिबेचेर ताबो दवरलो तर ताचें आरोग्य बरें उरुंक शकता. तशेंच जिबेरुय ताबो दवरुन संयमान उलयलें जाल्यार लोकांची मनां तो जिखपाक शकता हें सांगपी ही म्हण. ‘जेणी जीब जिकली तेणी विश्व जिकला’, ह्याच अर्थाची ही मालवणी कोंकणी म्हण.
हुंदीर पोंदा घालून पेड बांदप
ही एक कोंकणींतली अर्थपुर्ण म्हण. हुंदीर पेडा पोंदा आसल्यार तो भितरल्या भितर पेड पोखरुन उडयता आनी एक दिस तें पेड कोसळटा असो ताचो शब्दशा अर्थ. पुण ताचो खरो अर्थ म्हळ्यार एक लांचखोर मनश्याच्या हातांत कारभार दिल्यार तो त्या गजालीची कशी वाट लायतलो हें सांगपी ही म्हण. ‘हुंदराक बिळांत घालून उंचारी माती लेंपची’ अशी म्हण मंगळुराक घोऴटा. हुंदराक बिळांत घालून वयल्यान माती घालपा सारकें गरजे भायलें काम करप असो ताचो अर्थ.
हुंदीर जायना बिळांत आनी शेंपडेक सूप
एकट्यान सवाय मेळटा म्हण एक व्हडलो पलंग विकतो घेतलो. पूण हागेलें घर इतलें ल्हान कीं घराच्या दारांतल्यान पलंग कसोच वचना जालो आनी गेल्यारुय तो भितर दवरपाक जागोच नासलो. निमणे तो ताका आंगणांत दवरचो पडलो. तें पळोवन खंय एकट्यान म्हळें ‘हुंदीर जायना बिळांत आनी शेपडेक सूप!’ बिळ इतलें ल्हान की हुंदराकूच भितर वचपाक जागो ना आनी तातूंत शेंपडेक सूप बांदलां.
हातांत घेतिल्लीं कामांच पुराय जावपाक मारामार आनी तातूंत दुसरो कोणतरी आपलीं कामां कर म्हण्टा तेन्नाय ही ओपार मारतात. ‘हुंदीर बिळांत वचुंक ना रीग आनी शेंपडेक सूप खंयचें?
गोऱ्याचें कळना रूप आनी हुनाची कळना रूच
हे म्हणी फाटली काणी अशी: एकटेली सून खूप सुंदर म्हण गांवभर नामना जाल्ली. तिगेलीच गांवांतली एक इश्टीण हिगेल्या सुनेक पळोवंक म्हण गेली. पळयल्यार कितें सून फक़त रंगान गोरी. मैद्या पिठाभशेन. रुपय ना आनी तोंडार तेजय नां. हिणें वचून तें आपल्या दुसऱ्या एके इश्टिणीक सांगलें. त्या उतराक ती म्हणूंक लागली. सांगतलेचो कांयच गुन्यांव नां. ‘गोऱ्याचें कळना रुप आनी हुनाची कळना रुच’. गोरे मनशाचें रुप कळना. वयल्यावयर पळोवप्याक सुंदर दिसता. तशें खंयचोय जिनस हून आसताना खाल्यार ताका रूच नासल्यारुय तो बरो लागता. अशी शिटकावणी दिवपी ही म्हण. आनीकूय अश्यो कांय काणयो फुडल्या अंकांत.
सखाराम शेणवी बोरकार
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
