प्रतापसिंह राणे :तडजोडींतल्यान गोंयाक स्थैर्या कडेन व्हरपी तेजस्वी नेतृत्व

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

गोंयचे भाग्यविधाते म्हूण भाऊसायबाचो उल्लेख जाता आनी उपरांत थेट आधुनिक गोंयचे शिल्पकार म्हूण मनोहर पर्रीकार हांच्या नांवाचो उल्लेख जाता. हातूंत सगल्यांत चड सात फावटी मुख्यमंत्रीपद भूषयल्ले प्रतापसिंह राणेंचो उल्लेख कित्याक जायना हाचें कुवाडें मात….

फाटल्या 50 वर्सांत जो विकास जावंक ना तो डबल इंजिन सरकारच्या कार्यकाळांत आमकां पळोवपाक मेळ्ळो. मुख्यमंत्री डॉ. प्रमोद सावंत हांणी एके कार्यावळींत हे विधान केलें. तें आयकले उपरांत म्हजे तकलेंत विचारचक्र सुरू जालें. खरेंच काय कितें!!! फाटल्या 50 वर्सांत गोंयांत कांयच विकास जावंक ना? गोंयचे भाग्यविधाते भाऊसाहेब बांदोडकार हांणी घाल्ली विकासाची बुन्याद आनी ते उपरांत फुडल्या सगल्याच नेतृत्वांनी दिल्लें योगदान हें खरेंच अदखलपात्र थारता काय कितें? राज्याचे मुखेली म्हूण उलयताना दोतोर फाटल्या सगल्या नेतृत्वांक विकास करपाक अपेस आयलें अशें म्हणपाक सोदतात काय कितें? हें विधान चुकून आयलां अशेंच म्हणचें पडटलें. कारण आतां मेरेन सगल्या नेतृत्वांनी आपापले परीन गोंयच्या विकासांत आपलें योगदान दिलां. आतां त्याच विकासाची ही गती फुडें व्हरपाचें काम डॉ. सावंत नेटान करतात हें तांणी विसरून जावंचें ना.
गोंयचे विधानसभेंत सगल्यांत चड फावटी प्रतिनिधीत्व केल्ले… सगल्यांत चड फावटी राज्याचें नेतृत्व केलें आनी मुख्यमंत्री, सभापती, विरोधी पक्ष फुडारी अशीं सगलीं म्हत्वाचीं पदां जांणी भूषयलीं, सगल्यांत म्हत्वाचें म्हळ्यार दीर्घ काळ एकाच पक्षा कडेन निश्ठा दवरून निमणे मेरेन अपराजित म्हूण सन्मानान आपले राजकी कारकिर्दीक पूर्णविराम दिल्ले प्रतापसिंह रावजी राणे. जांचो उल्लेख खाशे म्हूण गोंयकार मानान करतात ते आपले पिरायेची 85 वर्सां आयज 28 जानेवारीक पुराय करतात. तांच्या राजकी येसांत खंबीरपणान साथ दिवपी तांची घरकान्न विजयादेवी राणे हांणी खाशांचेर एक पुस्तक बरयलां. (मेकर ऑफ मॉडर्न गोवा- द अनटोल्ड स्टोरी ऑफ प्रतापसिंह राणे) अशें ह्या पुस्तकाचें नांव. ताचें उक्तावण वाडदिसा निमतान आयज जाता. पुस्तकांतल्यान आतां मेरेन खाशां विशी केन्नाच उघड जावंक ना त्यो, तांच्या गोंया खातीरच्या योगदाना विशींच्यो गजाली उजवाडाक येतल्यो, अशी आस्त धरू येतां. गोंयच्या आतां मेरेनच्या राजकी प्रवासाचो उगडास करतना सदांच गोंयचे भाग्यविधाते म्हूण भाऊसाहेब बांदोडकारांचो उल्लेख जाता आनी मागीर ते उपरांत थेट आधुनिक गोंयचे शिल्पकार म्हूण मनोहर पर्रीकार हांच्या नांवाचो उल्लेख जाता. हातूंत सगल्यांत चड म्हटल्यार सात फावटी मुख्यमंत्रीपद भूषयल्ले प्रतापसिंह राणेंचो उल्लेख कित्याक जायना हाचें कुवाडें मात आजूनूय म्हाका सुटना.
भाऊ उपरांत शशिकलाताई हांचे कडेन राज्याची धुरा आयली. तिणें समर्थपणान राज्याचें नेतृत्व केलें. मगो पक्षांत महत्वकांक्षी लोकांच्यो कारवायो सुरू जाल्यो आनी ताचो फायदो काँग्रेसीन घेतलो आनी पयलेच फावट सत्तेची सुत्रां काँग्रेसी कडेन गेलीं. पक्षांतर्गत झगडीं आनी एकमेकांचेर कुरघोड्यो ही काँग्रेसीची पोरणी परंपरा. ते वेळार डॉ. विल्फ्रेड डिसोझा आनी बाबू नायक हांचे भितर नेतृत्वा वयल्यान गॅर्र पेटलें आनी काँग्रेसीच्या हायकमांडान तडजोडीचो उमेदवार म्हूण प्रतापसिंह राणे हांच्या गळ्यांत मुख्यमंत्रीपदाची माळ घाली. तडजोडींतल्यान राज्याचें नेतृत्व करपाची संद मेळ्ळे उपरांत राणे हे काँग्रेस पक्षांतले अनभिशिक्त फुडारी थारले. सात फावट राज्याचें नेतृत्व करपाचो सन्मान तांकां फावो जालो हाचे वयल्यान तांच्या फुडारपणाचें सामर्थ्य सिद्ध जाता. तांच्या कार्यकाळांत तांणी कितलींशीच कामां केलीं. प्रशासकीय शिस्त ही तांच्या नेतृत्वाची खाशेली वळख. एक राजबिंडें व्यक्तीमत्व, दरारो आनी प्रशासना वयली पकड हाच्या बळाचेर तांणी गोंयच्या विकासाक एक दिशा दिली. कदंब येरादारी मंडळ, उच्च शिक्षण, तांत्रिक शिक्षण, वेवसायिक शिक्षण आनी कुशळटाये खातीर तालुक्यांनी सुरू केल्ल्यो आयटीआय ही खरी म्हटल्यार प्रतापसिंह राणे हांणी गोंया खातीर दिल्ली खूब व्हडली भेट.
राजकारणांत तुमी लॉबिंग करूंक ना जाल्यार कांयच पदरांत पडूंक शकना, अशी एक अलिखीत भावना आयच्या घडयेक राजकी फुडाऱ्यां मदीं तयार जाल्या. प्रतापसिंह राणे सात फावटी मुख्यमंत्री जाले, दोन फावटी विरोधी पक्ष फुडारी जाले, दोन फावटी सभापती जाले, पूण तांकां केन्नाच लॉबिंग करपाची गरज पडूंक ना. सगली पदां फुड्यांत आयली आनी तांणी सगल्या पदांक न्याय दिवपाचो यत्न केलो. गोंय मुक्ती पयलीं निमणें मेरेन पुर्तुगेजांच्या पांयां कडेन वच नासतना आपलो स्वाभिमान तिगोवन धरून पुर्तुगीजांक आपल्या पांयां कडेन हाडपी दीपाजी राणे हांचे प्रमाण खाश्यांनी गोंय मुक्ती उपरांत दीर्घ काळ नेतृत्वाच्या बळाचेर आपलें तेज कायम दवरलें. आयज तांणी राजकारणांतल्यान निवृत्ती घेतली, पूण आतां तांचे पूत विश्वजित आनी तांची सून डॉ. देविया सत्तरी तालुक्याचें फुडारपण करतात. सरकारांतले एक सक्रीय मंत्री म्हूण विश्वजित आनी 40 आमदारां मदली सक्रीय आमदार म्हूण डॉ. देविया हांणी आपली वळख तयार केल्या. प्रतापसिंह राणेंचें राजकी दायज आयज तांचो पूत आनी तांची

सून फुडें व्हरतात तें पळयत जाल्यार गोंयच्या राजकारणाचेर राणे घराण्याचें वर्चस्व आनी म्हत्व कोणूच न्हयकारपाक शकना.
उच्च शिक्षण घेतिल्ले खाशे हे सदांच आपली वळख ‘शेतकरी’ म्हूण करपांत व्हडविकाय मानताले. आयज मेरेन ते शेतांत वावुरतात आनी शेती विशीं तांची आत्मियता आनी मोग हो केन्नाच दिखाऊ नाशिल्लो. 1972 वर्सा आदले मगोचे आमदार आनी रेवोडें गांवचे खाशे जयसिंगराव राणे हांणी तांची शिफारस भाऊसाहेबा कडेन केली. एक उच्च शिक्षित तरणाटो. नम्र आनी राज्या खातीर काम करपाची तांची इत्सा पळोवन भाऊन तांकां सत्तरी मतदारसंघांतल्यान मगोची तिकीट दिली आनी ते पयले फावट गोंय, दमण आनी दीव विधानसभेचे आमदार जाले. तांचें उच्च शिक्षण पळोवन भाऊसाहेबांनी तांकां मंत्री केले. दुर्दैवान ऑगष्ट 1973 वर्सा भाऊ अंतरले आनी राज्याचें फुडारपण शशिकला काकोडकार हांचे कडेन आयलें. शशिकलाताई आनी प्रतापसिंह राणे हांचे कांय कारणांक लागून पटूंक शकूंक ना आनी ते खातीर फुडले 1977 चे वेंचणुके पयली तांणी मगोचो राजीनामो दिलो आनी ते काँग्रेस पक्षांत रूजू जाले. ते उपरांत ते काँग्रेस पक्षाचेर वेंचून आयले. 1977 वर्सा परतून ताई मुख्यमंत्री जाली. गोंयच्या राजकारणांक ते वेळार अस्थिरतायेची कीड लागली आनी ताईंचें सरकार 1979 वर्सा बरखास्त जावन राश्ट्रपती राजवट लागू जाली.
उपरांत 1980 वर्सा विधानसभा वेंचणूक जाली. काँग्रेस अर्स आनी काँग्रेस आय अशी काँग्रेस पक्षांत फुट पडली, पूण वेंचणुके उपरांत अर्स काँग्रेस काँग्रेस आयंत विलिन जाली आनी गोंयांत काँग्रेसीच्या सरकार सत्तेर येवपाचें थारले. ते वेळार अर्स काँग्रेसीचें फुडारपण करपी डॉ. विल्फ्रेड डिसोझा आनी विरोधी पक्ष फुडारी बाबू नायक हांचे भितर नेतृत्वाच्या विशया वयल्यान पेटलें. हाचेर तोडगो म्हूण काँग्रेसीच्या श्रेश्ठींनी प्रतापसिंह राणे हांचें नाव मुख्यमंत्रीपदा खातीर फुडें केलें आनी खाशे 1980 वर्सा पयले फावट मुख्यमंत्री जाले. गोंयांक तांच्या रूपान एक उच्च शिक्षित मुख्यमंत्री मेळ्ळे आनी गोंयच्या प्रशासनांक एक नवी दिशाय फावो जाली. 1980 ते 1985 आनी 1985 ते 1987 ते उपरांत 1987 ते मार्च 1990 मेरेन ते मुख्यमंत्री रावले. 30 मे 1987 वर्सां गोंयांक घटक राज्याचो दर्जा फावो जालो. संघप्रदेशांत गोंयाक 28 जागे अशिल्ले ते आतां 40 जाले. गोंयच्या राजकी मळार व्हडलो बदल जालो आनी परतून एक फावट अस्थिरतायेचो शाप गोंयाक पिडूंक लागलो. काँग्रेस पक्षांतूय नेतृत्वा वयल्यान एकामेकांचे पांय ओडपाचें सत्र सुरू जालें.
1990 उपरांत गोंयांत राजकारणाचो काळो काळ सुरू जालो. पंचायतींचे सरपंच बदलतात तशें मुख्यमंत्री बदलूंक लागले. 1990 ते 1994 मेरेन ही परिस्थिती अशीच सुरू उरली आनी 1994 ते 1998 वर्सा परतून एक फावट प्रतापसिंह राणे कडेन राज्याचें नेतृत्व आयलें. ते उपरांत राज्यांत भाजपचें सरकार सत्तेर आयलें. मनोहर पर्रीकर मुख्यमंत्री जाले. यावेळार भाजपाचें सरकार सत्तेर येवन देखील पर्रीकार हांणी खाश्यां कडेन सभापतीपद दिलें. इतलेंच न्हय तर गोंय पर्यटन विकास म्हामंडळाचे अध्यक्षपद तांचे पूत विश्वजित आनी बाल भवनाचें अध्यक्षपद तांची घरकान्न विजयादेवी हांचे कडेन दिवन पर्रीकरान आपले राजकी व्युहरचनेन काँग्रेसीक अडचणींत हाडली. पर्रीकरांचे सरकार 2005 वर्सा काँग्रेसीन उडयलें आनी 2005 ते 2007 मेरेन राणे परतून मुख्यमंत्री जाले. मुख्यमंत्री म्हूण तांचो हो निमणो कार्यकाळ थारलो. 2007 वर्सा जाल्ले विधानसभा वेंचणुकेंत काँग्रेसीन मुख्यमंत्रीपदाची माळ भाजपांतल्यान काँग्रेसीन आयिल्ले दिगंबर कामत हांचे कडेन दिली. प्रतापसिंग राणें कडेन परतून एक फावट सभापतीपद गेलें. तो मेरेन 2007 वर्सा तांचे पूत विश्वजित राणे हांणी अपक्ष म्हूण विधानसभेंत प्रवेश केलो. ते उपरांत ते काँग्रेसींत गेले आनी भाजपांतूय गेले. 2023 चे वेंचणुकेंत प्रतापसिंह राणे हांणी राजकारणांतल्यान निवृत्ती घेतली आनी तांची सून डॉ. देविया हांणी पर्ये मतदारसंघातल्यान भाजपाच्या तिकिटाचेर वेंचणूक लडोवन जैत जोडलें. 1977 ते 2023 मेरेन पयलीं सत्तरी आनी ते उपरांत नवो पर्ये मतदारसंघ काँग्रेसी कडल्यान भाजपा कडेन गेलो. आयचे घडयेक प्रतापसिंह राणे जरी राजकारणांत नासले तरी तांचो पूत आनी सून हांचें सद्याच्या भाजपा सरकारांतलें वर्चस्व मुखेलपणान दिसून येता.
सरकारी नोकऱ्यो मागपाक गेल्ल्या तरणाट्यांक ‘गोरवां पोसांत आनी दुदाचो धंदो करात’ असो सल्लो प्रतापसिंग राणे दिताले अशी कागाळ तांचे विशीं सदांच जाताली. सरकारी नोकरी सगल्यांकच मेळूंक शकना हें ते उघडपणान सांगताले म्हूण हेर मतदारसंघांतली तरणाटी पिढी तांचेर नाराज आशिल्ली. खाजगी मळार तरणाट्यांक रोजगार मेळूंक दिवपाक तांणीच उद्देगीक वसणुको स्थापन करून गोंयच्या उद्देगिक विकासाक चालना मेळोवन दिली. सत्तरींतल्या लोकांनी खाशांचेर कितलीय नाराजी उक्तायली जाल्यारूय बी तांची साथ केन्नाच सोडूंक ना. आयचे घडयेक तीच साथ तांचे पूत आनी सुनेक सत्तरींतले सगले लोक दितात. प्रतापसिंह राणे सरकारी नोकरी दिनात अशी कागाळ आसताली, पूण आता तांचे पुत विश्वजित सगल्योच नोकऱ्यो सत्तरीकारांकूच दितात, अशें तरणाटे उलयतात. सत्तरींतल्या जमनींचे विशय सुटावे करूंक प्रतापसिंह राणेक येस येवंक ना अशीय एक कागाळ सदांच आयकपाक मेळटा पूण तेच बराबर हो विशय फकत तेच सुटावे करूंक शकतात असोय विस्वास सत्तरीच्या लोकांक आसलो. कुमेरी शेती, आल्वारा जमनी, महसूली जमनी, राना जमनी अशी जायती जमनीशी संबंदी प्रकरणां सत्तरींतल्या लोकांक पिडटात. सरकारी नोकऱ्यांचे सपन जशें तांचे पुत विश्वजित हांणी पुराय केलें तशेंच ते सत्तरीकारांच्या जमनीचे विशय सुटावे करतले आनी इतली वर्सां राणेंच्या नेतृत्वाचेर सत्तरीकारांनी दाखयल्ल्या विस्वासाक पात्र थारतलें अशें आयजूय लोक उघडपणान उलयतात.
प्रतापसिंह राणेंच्या या नेतृत्वाचो विस्वास आनी सत्तरीक फुडें व्हरपाचें आव्हान तांचे पुत आनी सून पुराय करतली कांय कितें, हे आतां पळोवपाक मेळटलें. राज्याचें दीर्घ काळ नेतृत्व केल्ल्या या व्हड फुडाऱ्याच्या योगदानाचो उल्लेख केल्या बगर आमी गोंयच्या विकासाची व्हडवीकाय सांगपाकूच शकना, हातूंत कोणांक दुबाव आसपाचो प्रस्नूच ना.

किशोर नायक गांवकार

7774039242