ज्ञानाचो गर्व – नरकाचें दार

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

चिंतन – 85

तुकाराम महाराज म्हणटात —

तुका म्हणे नरकीं घाली अभिमान।

जरी होय ज्ञान गर्व ताठा॥

कोणाक व्हडलें गिन्यान आसलें तरी ताचे वांगडाच अहंकार आनी नाक मोठें आसल्यार तो नरकांत वता. हीं उतरां सामकीं सादीं आसलीं तरी तातूंतल्यान जिणेचो खोल अर्थ उक्तो जाता.

आमच्या दिसपट्ट्या जिवितांत असले कितले तरी लोक दिसतात — शिकलेले, बुदवंत, यशस्वी — पूण तांच्या तोंडार “हांवूच जाणां तें” हो भाव आसता. तोच तांकां लोकां पसून पयस करता. ज्ञानान उजवाड मेळपाक जाय, पूण अहंकारान तोच उजवाड धूसर जाता.

हांगा एक ल्हानशी देख दितां. एके शाळेंत दोन शिक्षक आशिल्ले — दोगूय विद्वान. पूण एक शिक्षक विद्यार्थ्यांक समजून घेवन शिकयतालो, आनी चुको केल्यार लेगीत हांसून तांकां दुरुस्त करतालो. दुसरो शिक्षक मात सगळ्यांक उणे लेखतालो — “तुका कांयच समजना”, “हांव सांगतां, म्हणटकच तेंच बरोबर!” वर्साच्या शेवटाक दोगांयचेय बरे परिणाम जाले, पूण भुरगीं कोणा कडेन आकर्शित जालीं? अर्थांत, पयल्या शिक्षका कडेन. कारण ताच्या गिन्यानांत करुणा, आनी दुसऱ्याच्या गिन्यानांत अहंकार आशिल्लो.

गिन्यान हो एक दिवो. पूण अहंकार तातूंत काळो धुंवर निर्माण करता. आमी जायते फावटीं पळयतात— कोण तरी पदवीधर, अधिकारी वा व्हडल्या कंपनींत काम करपी मनीस — पूण साद्या कामगाराक उलयतना ताका इगो येता. तो विचारता, “हांव शिकलां, हो शिकूंक ना.” पूण खरी शिकवण म्हणल्यार दुसऱ्यांक उणें समजून न्हय, तर तांच्या अणभवांतल्यानूय शिकप.

एका गांवांतल्या एका जाण्ट्या शेतकारान एका अभियंत्याक सांगलें — “बाबा पावस पडटकच ह्या व्हाळांतलें उदक चड जाता, पुलाची उंचाय मात्शी वाडय.” इंजिनियरान हांसून म्हणलें, “काका, हांव शिकलां, खबर आसा म्हाका.” फुडल्या पावसांत हो पूल व्हांवून गेलो. गिन्यान आसलें, पूण अहंकारान तें निरुपेगी केलें.

तुकारामबुवा म्हणटात, गिन्यानाचें भांगर अभिमानान म्हेळे जाता. खऱ्या अर्थान बुदवंत तेच — जे कायम नम्र उरतात. झाड जितलें फळांनी भरता तितलें तें बागोवता. तेच प्रमाण खऱ्या गिन्यानाचो परिणाम नमळायेंत दिसता.

गिन्यान मनशाक उंचायेर व्हरता, पूण अहंकार त्याच मनशाक सकयल देंवयता. देखूनच तुकोबा म्हणटात — गिन्यानाची जाय, पूण ताचे वांगडा नमळायूय जाय. नाजाल्यार गिन्यान नरकाचे वाटेर व्हरता आनी नमळाय सर्गाचे. 

– ह भ प देवदत्त दिगंबर परुळेकर