पुर्तुगेज भाशेचोकोंकणी म्हणींचेर प्रभाव

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

(पैसुल्ल्या वाठांरांतले लेगीत लोक येतात पूण हाका बाबाड्याक इगर्जेंत आसून लेगीत मिस आयकूंक मेळना…. आतां मुखार..)

अातां पळयात चवथीच्या दिसांनी आमच्या घरांत गणपती येता, ताची पुजा जाता, आरत्यो जातात पूण घरांतल्यो बायलो रानचेकुडींत इतल्यो व्यस्त आसतात, निवेध्य तयार कर, जेवणाची तयारी कर हातूंतच तीं घुस्पून उरतात. तांकां बाबड्यांक घरांत गणपती आसून लेगीत पुजा, आरत्यो बी खंय पळोवंक मेळटात? ‘सांकिस्तांवांक मिस नां’ असोच प्रकार तो!
‘भाटांतल्याक अर्दें मिस’ वा ‘लागशिल्ल्यांक मिस ना’ ह्यो म्हणी ह्याच अर्थाच्यो. ‘कुमाराक मडकी धड नां’ हीवूय ह्याच अर्थाची म्हण.
‘पयलें भुरगें भुरगें न्हूं! दुसरें भुरगें भुरगें. तिसरें भुरगें सातिस्फासांव, चवथें भुरगें तेंतेंसांव, पांचवें भुरगें माल्दिसांव’, आदले काळार खूब भुरगीं जातालीं. जेन्ना पयलेंच भुरगें जातालें तेन्ना सगळ्यांक खूब खोस जाताली आनी ह्या खोशयेंतच त्या भुरग्याचो सांबाळ करप जातालो. जेन्ना दुसरें भुरगें जातालें तेन्ना घरांतली खोस मातशी उणी जाताली. भुरगें जालां अशी जाणविकाय जाताली. तिसरें भुरगें जातगीर आतां आनी भुरगें नाका, आतां पुरो अशें जातालें. तरीय चवथें जालें जाल्यार तर ताची दगदग जाता आनी पांचवें जावप म्हणल्यार सत्यानासच. खंयचीय गजाल अती जाली तर ती वरदान थारनासतनां शापूच दिसता असो ह्या म्हणीचो अर्थ. आदले काळार नकळटां लेगीत कुटूंब येवजणेचो संदेश दिवपी ही म्हण!
‘मायन दिल्लें उल्लें पायन दिल्लें सल्लें’ बापायन दिल्लो सगळो पयसो सोंपलो पूण आवयन लायिल्ले संस्कार, शिकयिल्लें शिवण सूत, रांदप कांतप ह्यो ज्यो कला शिकयिल्ल्यो त्यो सासणाच्यो उरतात आनी वेळप्रसंगार त्योच पावतात हो ह्या म्हणीचो अर्थ.
‘फेस्ता फुडें फाम’. इगर्जेच्या फेस्तापयलीं नोवेना सुरू जातात. इगर्जेत माडी पुरून फेस्ताची खबर कळीत करतात. तो फाम हो दीस. थोडे कडेन फाम हो दीस फेस्ता परस चड दबाज्यान मनयतात. कोलवेंच्या इगर्जेचो फाम चड नांवाजतो. त्या दिसा हजारांनी लोक फामाक जमतात. फेस्त जावचेंच आसा फाम व्हड दबाज्यान जाता. मुळ उत्सवा परस प्रसिध्दी चड जाता तेन्ना ही ओपार मारतात. फेस्त आनी फाम हीं कोंकणीन आपणायिल्लीं पुर्तुगेज उतरां
‘एक मेस्त बरें फेस्त चड मेस्त बुर्रां फेस्त’. फेस्ताक वा कसल्याय सुवाळ्याक एकूच मेस्त (रांदपी) आपयल्यार तो बरें जेवण करता. पूण चड रांदप्यांक आपयले जाल्यार तांचे भितर धुसफूस जावन जेवणाची वाट लागता. एका कामाखातीर चड जाणांक हाडल्यार काम बरें जातलेंच अशें नां असो ह्या म्हणीचो अर्थ. हीच म्हण इंग्लिश भाशेंत ‘Too many cooks spoil the soup’ अशी आसा.
‘मिसाक गेल्ले आशेन, सेर्मांव जालो फिरंगी भाशेन’, ही एक कोंकणींतली बरीच आदली म्हण. बाटाबाटीच्या काळार जे नव- क्रिस्तांव जाल्ले ते चड करुन अशिक्षीत आसले. ते जेन्ना मिसाक वताले तेन्ना सेर्मांव पुर्तुगेज भाशेंत जाल्यान तांका बाबड्यांक तो समजनासलो मागीर ह्या पाद्रींक कोंकणी शिकपाचें फर्मान काडलें. त्या खातीर ह्या पाद्रींनी व्याकरणां, दोत्रिनां बी कोंकणी भाशेंत उजवाडाक हाडून अप्रत्यक्षरित्या कोंकणीची सेवा केली.
भौशीक सभांनी थोड्या उलोवप्यांक आपलें गिज्ञान थंय जमिल्ल्या लोकांक कळना तसली भास उलोवन पाजळावपाची आसता. ‘चड फिरंगी भास हाडाक उरता मांस’ अशी तांची अवतिकाय जाता. मोठ्या आशेन असल्या सभेक सभेक गेल्या लोकांची अवस्था ‘मिसाक गेल्ली व्हडल्या आशेन, मिस जालें फिरंगी भाशेन’ अशी जाता.
थोड्यांक असल्या मिटिंगांक तड्डकां फोडपाची संवंय आसता. तांकां लेखून ‘आमचो जुजे मारी देकोर कांतार करी’ ही म्हण वापरतात. कसल्याच पुराव्या बगर, पाठ (देकोर) केल्ले भशेन उलोवप असो ह्या म्हणीचो अर्थ.
‘गिरेस्त पियेल्यार आलेग्र म्हण्टात, दुबळो पियेल्यार बेबदो म्हण्टात’. ‘आलेग्र’ म्हणल्यार खोशी. जेन्ना श्रीमंत लोक सोरो पियेतात तेन्ना ते खोशी मनोवपाक पियेतात अशें म्हण्टात. पूण तोच सोरो जर गरीब पियेलो ताका बेबदो म्हण्टात. आमच्या समाजांतली विसंगती ही म्हण दाखयता.
‘कुंकुर्स चुकल्यार चुकूं पूण खतखतें वाड. ‘कुंकुर्स’ म्हणल्यार पुर्तुगेज भाशेंत नोकरी दिवपापासत घेतिल्ली मुलाखत वा परिक्षा. आयच्या काळांतलो ‘इंटरव्यू’. एक मनीस कुंकुर्साक वचपाचो आसलो. पयलींच्या काळार पयस खंयूंय वतनां पेज जेवन भायर सरताले. ह्या मनश्याच्या बायलेन घरा पावपाक कितलो वेळ लागतलो कोण जाणा हें येवजून आपल्या घोवाखातीर पेज आनी बरें खतखतें केल्लें. घोवाक खतखतें इतलें बरें लागलें कीं आनिक वाड आनीक वाड करीत खतखतें भुरकायत रावलो. हांगा हाका कुंकुर्साक वचपाक वेळ जातालो पूण ताका खंय पर्वा आसली? हांगां बायलेचो जीव सकयल वयर जातालो. बायलेन म्हळें “अमूक वरां जालीं, चलात, चलात तुमकां अमूक वरांचे रेपार्तिसांवांक (ऑफिसांत) पावंक जाय”. पूण हो म्हण्टा कसो “कुंकुर्स चुकल्यार चुकूं, पूण फुडल्या फावटीं खतखतें अशे उतरतच म्हण कोण सांगतलो?”. जेन्ना कोणय आपलें म्हत्वाचें काम सोडून बेजबाबदारपणान वागता, जाका आपल्या कामाची तिश्ठत नासता, तेन्ना ही ओपार मारतात.
ह्यो आसल्यो पुर्तुगेज भाशेच्या प्रभावा खाला घडिल्ल्यो कांय कोंकणी म्हणी! अश्यो पुर्तुगेज भाशेच्या प्रभावा खाला घडिल्ल्यो आनीकूय कांय म्हणी आमच्या भाशेंत आसात. पूण विशय विस्ताराच्या भंयान हांगाच थांबतां.
(सोंपता)

सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751