भांगरभूंय | प्रतिनिधी
महसुली न्यायालयांतले वाद व्हड प्रमाणात आडकून उरतात. ह्या विशयांचेर चर्चा जाता खरें, पूण ताचेर कांयच उपाय मेळूंक ना अशें दिसता. ह्या विशयाचेर विधानसभेंतल्या दरेका अधिवेशनांत चर्चा जाता आनी प्रलंबीत केशींचो निवाडो जातलो हाची खात्री महसूल मंत्री दितात. फाटल्या दोन दशकां सावन हांव स्वता एक वैयक्तीक पक्षकार म्हूण कूळ- मुंडकार प्रकरणां हाताळटां. ह्या विशयाचेर बरोवपाचो हो एक यत्न. पुर्तुगीज येणावळीत ‘कॉन्सेलो’ चो प्रशासक हो तालुक्याचो मुखेली आसतालो. 19 डिसेंबर 1961 उपरांत नागरी प्रशासन आयलें आनी तालुक्या पांवड्यार मुखिया म्हूण ‘मामलेदार’ ह्या अधिकाऱ्यांची नेमणूक जाली.
मामलेदार हो महसूली न्यायालयाचे वेव्हार पळयता आनी दंडाधिकारी म्हणूनय वावुरता. विंगड विंगड कायद्यां वरवीं मामलेदाराक जायते अधिकार आनी कामां दिल्यांत. देवळांचे प्रशासक, दंडाधिकारी, खाजन संघटना आदी. पूण ह्या लेखाचो विशय फकत महसूली न्यायालयांत प्रलंबीत आशिल्लीं प्रकरणां होच आसून, हांवें फकत ह्या विशयाचेरुच बरयलां.
सुरवातेक गोंयांतल्या दरेका तालुक्यांत फकत एकच मामलेदार आसतालो. 1980 च्या शेवटाक वा 1990 चे सुरवातेक तिसवाडी, सासश्टी, फोंडें अशा कांय व्हड महसुली तालुक्यांक संयुक्त मामलेदार मेळ्ळें. संयुक्त मामलेदाराक तालुक्याच्या मामलेदाराक आशिल्ले सगळे हक्क दिले आनी कूळ- मुंडकार संबंदीत कांय प्रकरणांचें वर्गीकरण तांच्या न्यायालयां मुखार केलें. येवपी काळांत महसूली काम वाडत गेले तशें संयुक्त मामलेदारांचो आंकडो वाडत गेलो. देखीक आयज सासश्टींत एक तालुका मामलेदार आनी 7 संयुक्त मामलेदार आसात. तशेंच काणकोण आनी धारबांदोडा सारकिल्ल्या येणावळी प्रमाण ल्हान आशिल्ल्या तालुक्यांनी एक संयुक्त मामलेदार आसा.
गोंयांत दरेक मामलेदार आनी संयुक्त मामलेदार महसुली न्यायालयांत कुळ कायदो, मुंडकार कायदो, मामलेदार न्यायालय कायदो (पारंपरीक वाट आडावपा विशीं) आदी प्रकरणां हाताळटा. महसूली न्यायालयाचो अधिपती म्हणून न्याय दिवपाचें कर्तव्य तो करता. नव्या संयुक्त मामलेदारांची नेमणूक जाली तेन्ना महसूल मंत्र्यान हे नव्यान नेमिल्ले अधिकारी प्रलंबीत प्रकरणांचो खासा निवाडो करतले अशें निवेदन केल्लें. पूण तें घडटा अशें दिसना. मामलेदार हांच्या न्यायालयांत प्रकरणां प्रलंबीत उरपाचें एक मुखेल कारण म्हळ्यार सुनावणी वारंवार स्थगीत करप. दरेका मामलेदाराक / संयुक्त मामलेदाराक एका विधानसभा मतदारसंघाची जापसालदारकी दिल्ली आसता. सहाय्यक वेंचणूक नोंदणी अधिकारी म्हूण तांकां मतदार वळेरेची सुदारणा, वेंचणूक घडोवन हाडप हें काम करचे पडटा. दर वर्सा वेंचणूक वेळेरेची सुदारणा करपाचे काम 2 ते 3 म्हयने चालू आशिल्ल्यान ह्या काळांत प्रकरणां स्थगीत करप सामान्य आसा.
खटले स्थगीत जावपाचें आनीक एक मुखेल कारण म्हळ्यार कार्यकारी दंडाधिकारी म्हणून कायदो आनी सुवेवस्था सांबाळपाचें काम तांका करचें पडटा आनी देखून बंद, मोर्चा, व्हड बसका, मिरवणूक आदी आसतना मामलेदार आनी संयुक्त मामलेदार बंदोबस्त खातीर हाजीर रावतात.
वयलीं दोन मुखेल कारणां जाका लागून मामलेदार न्यायालयांत प्रकरणां स्थगीत जातात. महसुली न्यायालयाचे अध्यक्ष अधिकारी प्रकरणांचो बेगीन निवाडो करिनात हाचें आनीक एक कारण म्हळ्यार तांकां योग्य प्रशिक्षण दिनात आनी कायद्याचें तांकां अचूक गिन्यान नासता. जेन्ना न्यायाधीशाक पक्षकार /वकील खंयचो कायद्याचो मुद्दो मांडटा तें समजना तेन्ना तो निवाडो कसो दितलो? दिवाणी न्यायाधीशांक प्रशिक्षण दितात त्याच प्रमाण मामलेदारांक प्रशिक्षण दिवचें. तशेंच मामलेदारांच्या न्यायालयाच्या कामांत राजकी हस्तक्षेप जाता अशें दिसता. मामलेदार पदार काम केल्ले कांय जाण म्हजे इश्ट आनी सोयरेय आसात. ते म्हणटात की निवाडो एका खाशेल्या पक्षाच्या बाजून दिवचो असो दबाव वरिश्ठ फुडारीय घालतात. ताचे कडेन आडनदर करपाचे धाडस करपी अधिकाऱ्यांची मागीर पयस बदली करतात. सत्तरीतल्या मामलेदारान बेकायदेशीर चिरे खणीचेर कारवाय केल्ल्यान ताची पयस काणकोणां बदली केल्ली. आनीक एक कारण म्हळ्यार मामलेदार कार्यालयांनी फावो ते कर्मचारी नात. चडशा मामलेदार कार्यालयांनी कर्मचाऱ्यांचो उणाव आसा.
महसूल न्यायालयांतले प्रलंबीत आशिल्ल्या प्रकरणांचो बेगोबेग निवाडो करपा खातीर कांय उपाय –
1) दरेकी तालुक्यांतल्यान दोन मामलेदार/ संयुक्त मामलेदार फकत प्रकरणांचो निवाडो करपाचें काम करपाक नेमचें. हाचो अर्थ ह्या दोगां अधिकाऱ्यांक वेंचणुकेचें काम, मतदारांची वळेरी, कायदो आनी सुवेवस्था आदी हेर कसलेंच काम दिवचें न्हय. तशेंच तांकां प्रशिक्षीत आनी पात्र आशिल्लें कर्मचारी दिवचे. दर एका मामलेदार न्यायलयांत उण्यांत उणें एक लघुटंकलेखक (स्टेनो) आनी एक शिपाय (प्यून) दिवचो. हाचे आदीं गोंय राज्य कायदो आयोगाचे तेन्नाचे अध्यक्ष रमाकांत खलप हांणी दरेका तालुक्यांतल्या विशिश्ट मामलेदारांक फकत महसूल प्रकरणां दिवपाची सुचोवणी दिली.
2) जिल्हो पांवड्यार प्रशासकी लवादाची थापणूक करची. हाचो फायदो म्हळ्यार अपीलाक वचपी प्रकरणां कितलींशींच वर्सां पणजेच्या लवादा मुखार प्रलंबीत उरचीं नात.
3) महसुली न्यायालयाचें काम पळोवपी अधिकाऱ्यांक वेळावेळार प्रशिक्षण दिवचें. हें काम जिपार्ड वरवीं करूं येता आनी ह्या कामांत नागपूरच्या ‘जूडीशियल ऑफिसर्स ट्रेनिंग इन्स्टिट्यूट’ चें सहकार घेवंक मेळटा.
4) फकत कायदो पदवीधरांक महसूल न्यायालयांचे काम दिवचें. कांय मामलेदार बडटी मेळोवन मामलेदार जातात आनी ते कायद्याचे पदवीधर नाशिल्ल्यान तांकां प्रकरणांचो निवाडो लावपाक कठीण जाता.
5) राजकी हस्तक्षेप बंद जावपाक जाय. राजकी दबावाक बळी पडनासतना अधिकाऱ्यांनी निर्णय घेवचे. तशेंच अधिकाऱ्यांनी आपलो निर्णय कायद्याच्या आदाराचेर घेवचो.
सदानंद म. रायकार
कोलवा (सासष्टी)
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
